اشغال ایران از شمال و جنوب
در حالی که دو روز قبل رهبران شوروی و انگلیس حمله به ایران را تکذیب کرده بودند، نیروهای نظامی این دو کشور در حال آرایش نظامی در مرزهای شمالی و جنوبی ایران بودند. ایران که در جنگ جهانی دوم از همان ابتدا اعلام بیطرفی کرده بود، روز سوم شهریور 1320 مورد حمله زمینی، هوایی و دریایی شوروی و انگلیس قرار گرفت. در این روز، نیروهای شوروی از شمال و شرق و نیروهای بریتانیایی از جنوب و غرب، از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال و به سمت تهران حرکت کردند. ارتش ایران به سرعت متلاشی شد. رضاشاه با فشار متفقین بهویژه بریتانیا ناچار به استعفا شد. متفقین پس از مدتها کشمکش با روسها بر سر نوع حکومت جدید ایران، بالاخره در انتقال سلطنت به پسرش، محمدرضا، که ولیعهد او نیز بود، به توافق رسیدند. پس از اشغال، راهآهن سراسری ایران برای انتقال کمکهای نظامی از جنوب ایران به پشت جبهه شوروی، بر اساس قانون وام و اجاره مورد استفاده قرار گرفت.ایران که در آغاز جنگ، بیطرفی خود را اعلام کرده بود در نهایت در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان اعلان جنگ داد. هدف اصلی ایران از اعلان جنگ پیوستن به اعلامیه ملل متحد و شرکت در کنفرانسهای صلح پس از جنگ بود. پس از اتمام جنگ، ارتش بریتانیا طبق توافق با دولت ایران کشور را ترک کرد ولی نیروهای نظامی ارتش سرخ شوروی، همچنان در ایران باقیماندند و از اجرای توافق امتناع کردند که به تشکیل دو حکومت خودمختار و کوتاهمدت جمهوری مهاباد در کردستان و حکومت فرقه دموکرات در آذربایجان انجامید. هر دو حکومت با حمایت شوروی پایهگذاری شدند و هدفی جز تجزیه ایران نداشتند. حمله ارتشهای بریتانیا و شوروی به ایران در کشاکش درگیریهای جنگ جهانی دوم، حاصل سومین تبانی تاریخی این کشورها، به زیان حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران بود. در نهایت پس از پایان جنگ جهانی دوم و پس از کش و قوسهای فراوان، ارتشهای انگلیس و شوروی از ایران خارج شدند.