سه دهه سرگردانی آشوراده
فراز و نشیب‌های طرح گردشگری «آشوراده» پایان ندارد. پروژه‌ای که از دهه 70 و همزمان با دولت سازندگی در ذهن مدیران دولتی شکل گرفت تا این جزیره را به کیش شمال تبدیل کند اما قوانین محیط‌زیستی هرگز اجازه صدور چنین مجوزی را نمی‌داد چرا که حضور گردشگر و شروع ساخت و ساز در تنها جزیره دریای خزر به معنای از بین رفتن ذخایر اکولوژیکی آشوراده بود. در سال‌های اخیر اما عزم مسوولان برای کشاندن پای گردشگر به این جزیره بیشتر از قبل جزم بوده و به نظر می‌رسد تجربه مشابه از تخریب بخش وسیعی از محیط‌زیست و مرجان‌های کیش هم سبب نشد تا مسوولان از این طرح عقب‌نشینی کنند. حالا آنطور که در طرح گردشگری تنها جزیره خزر آمده قرار است دقیقا در محل رهاسازی فک‌های خزری، پلاژ شنا و ورزش‌های آبی ساخته شود و تردد قایق‌های موتوری آسایش خاویار خزری که 40 درصد منبع تامین خاویار در منطقه را شامل می‌شود، از بین ببرد، تا جایی که فعالان محیط‌زیست می‌گویند اکنون در شرایطی که هنوز طرح به مرحله اجرا نرسیده، بخش وسیعی از منابع تغذیه ماهیان خاویاری این منطقه از بین رفته که به دنبال آن شاهد کاهش جمعیت خاویار، یکی از مهم‌ترین موادغذایی صادراتی از ایران هستیم.
طرح گردشگری جزیره، از اجرا دور است
کشمکش‌ها برای اجرای طرح گردشگری در آشوراده بعد از دولت سازندگی هم همچنان ادامه داشت تا اینکه در دولت نهم و دهم 380 هزار هکتار از تنها جزیره شمال ایران به یک تولیدکننده محصولات لبنی در گلستان و به صورت واگذاری 99 ساله سپرده شد که سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم آن را متوقف کرد ولی این توقف به معنای آسودگی آشوراده نبود. آذر سال ۱۳۹۳ و در سفر استانی رییس‌جمهور بود که اجرای طرح گردشگری آشوراده از سوی حسن روحانی وعده داده شد و یکسال بعد اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور در سفر به گلستان، یک‌بار دیگر اجرای طرح گردشگری آشوراده را وعده داد و چند روز پس از آن، کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی هم آن را مصوب کرد. به این ترتیب قرار شد طرح گردشگری در 22 هکتار از جزیره با تاکید بر ساخت سازه‌های چوبی و سبک و رعایت ملاحظات محیط‌زیستی، اجرایی شود. اما وعده مسوولان برای پایان دو دهه متروکه بودن آشوراده از همان روزهای نخست به محل مناقشه میان مسوولان و فعالان محیط‌زیست تبدیل شد که تاکید داشتند اجرای طرح تیر خلاص برای مرگ آشوراده است. فرزاد علیزاده، فعال محیط‌زیست درباره وضعیت فعلی این جزیره به تعادل گفت: بر اساس دستورالعمل‌های موجود در مناطق حفاطت شده و پناه‌گاه‌های حیات وحش، ساخت تفرج‌گاه و بطور کلی ساخت و ساز ممنوع است و این موضوع ابلاغ هم شده. آشوراده در شرقی‌ترین قسمت شبه جزیره میانکاله واقع شده است و به عنوان بخشی از شهرستان بندرترکمن، تنها جزیره ایرانی دریای مازندران محسوب می‌شود.پناهگاه حیات وحش میانکاله از طرف ایران به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره معرفی شده است.160 کشور در جهان از جمله ایران عضو کنوانسیون رامسر هستند. تالاب این پناهگاه جزو کنوانسیون رامسر محسوب می‌شود و براساس این معاهده هیچ شخص یا سازمانی اجازه دخل و تصرف در آن را ندارد. گذشته از تمام اینها ما معتقدیم که بر اساس تقسیمات «آی‌یوسی‌ان» پناهگاه حیات وحش، زون تفرج ندارد و نمی‌توان در آن چنین طرح‌های گردشگری‌ای اجرا کرد.
ضمن اینکه بر اساس اهداف کنوانسیون تنوع زیستی«آیچی» 2010 که در مجلس شورای اسلامی ایران نیز تصویب و تبدیل به قانون شده است، ایران تعهداتی دارد که به موجب آن نباید طرح گردشگری در جزیره آشوراده را اجرا کند. پس براساس این معاهده هیچ شخص یا سازمانی اجازه دخل و تصرف در آن را ندارد.
او افزود: اما درطرح گردشگری آشوارده شاهد آن هستیم که در محل رهاسازی فک خزری قرار است پلاژ شنا و ورزش‌های آبی ساخته شود که این مسائل نشان می‌دهد در طرح ظرفیت محیط‌زیستی آشوراده اصلا مورد توجه قرار نگرفته است. در طرح ارزیابی محیط‌زیستی درباره دفع پسماند و پکیج انتقال فاضلاب و همچنین استفاده از پنل خورشیدی مطالبی ذکر شده اما آنقدر از طرح‌های اجرا شده در ایران فاصله دارد که با مطالعه آن احساس می‌شود درباره یک طرح گردشگری اروپایی صحبت می‌کنیم در حالی که تجربه ما نشان می‌دهد در همان خلیج گرگان فاضلاب شهری با چه وضعیتی به خلیج ریخته می‌شود حالا در شرایطی که توان مدیریت یک شبکه فاضلاب وجود ندارد، چگونه باید اطمینان کرد که در آشوراده قرار است همه‌چیز استاندارد باشد؟
از طرف دیگر روغن‌ریزی و آلودگی صوتی قایق‌های موتوری تفریحی عامل از بین رفتن خاویار این منطقه است. اکنون در شرایطی که طرح هنوز به اجرا نرسیده، منابع تغذیه ماهیان خاویاری به این دلایلی که گفته شد، از بین رفته و شاهد از دست رفتن بخش عظیمی از خاویار خزر هستیم حالا پرسش این است بعد از اجرای طرح چه اتفاقی می‌افتد؟ متاسفانه مدیران محیط‌زیست در خواب غفلت هستند و تاکنون هم با تلاش‌های انجمن‌های مردم‌نهاد جلوی تخریب این جزیره گرفته شده. علیزاده درباره اقدامات قانونی علیه تخلفات محیط‌زیست در پرونده آشوراده بیان کرد: تاکنون از عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست، آقای عبدوس مدیرکل سابق محیط‌زیست استان، آقای جلالوندی، مدیرکل دفتر ارزیابی‌های زیست محیط‌زیستی سازمان و سازمان همیاری شهرداری به عنوان پیمانکار طرح شکایت‌هایی انجام شده که در دادسرای رسیدگی به تخلفات کارکنان دولت باز بوده و در انتظار نوبت رسیدگی قرار دارد. با وجود آنکه هنوز طرح اجرایی نشده اما ما به دنبال این هستیم که حکم توقف را بگیریم، اگرچه کاری شروع نشده اما ممانعتی هم وجود ندارد.
فک خزری هم در امان نیست
این وضعیت در حالی است که فعالان محیط‌زیست معتقدند طرح گردشگری آشوراده بر خلاف تاکید مسوولان حفاظت محیط‌زیست بر ارزیابی زیست‌محیطی رنگ و بوی حفاظت از محیط‌زیست ندارد. روز گذشته مسوول مرکز حفاظت فوک خزری هم با انتقاد از موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با اجرای طرح گردشگری آشوراده گفت: این طرح قلمرو زیستی فوک خزری را در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌دهد که این امر بر خلاف مفاد کنوانسیون حفاظت از گونه‌های وحشی مهاجر است.
امیر صیاد شیرازی نسبت به اثرات منفی اجرای پروژه گردشگری در جزیره آشوراده استان گلستان هشدار داد و بیان کرد: در سواحل ایران دو نقطه داریم که به عنوان قلمروهای اصلی فوک خزری شناخته می‌شود؛ یکی آشوراده و میانکاله و دیگری بوجاق در استان گیلان است البته سواحل میانکاله و آشوراده به دلیل نزدیکی به آب‌های ترکمنستان مهم‌ترین زیستگاه فوک خزری به شمار می‌آید چون این بخش از سواحل ترکمنستان خالی از سکنه است و جمعیت قابل توجه فوک‌ها را در خود جای داده است که در سواحل میانکاله و آشوراده نیز تردد می‌کنند. این فعال محیط زیست با بیان اینکه طرح گردشگری آشوراده آسیب جدی به زیستگاه فوک خزری وارد می‌کند، گفت: اجرای طرح گردشگری آشوراده مغایر مفاد کنوانسیون حفاظت از گونه‌های وحشی مهاجر است. ضمن اینکه آشوراده پناهگاه حیات وحش و تأسیس سایت‌های گردشگری در چنین مناطقی خلاف قوانین مصوب کشور است. چند باری در مورد خطرات ناشی از اجرای طرح گردشگری آشوراده برای قلمرو زیستی فوک خزری با مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست گفت‌وگو و دیدگاه‌های خود را در مورد آسیب‌های جبران‌ناپذیر طرح گردشگری آشوراده مطرح کرده‌ام.
با این حال اگرچه کارشناسان محیط‌زیست همچنان بر موضع مخالفت با طرح گردشگری آشوراده استوار هستند اما تیرماه امسال مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان موافقت خود با ادامه اجرای طرح را اعلام کرد. محمدرضا کنعانی درباره این موضوع به ایرنا گفت: این اداره کل با اجرای طرح گردشگری آشوراده و فراهم شدن زیرساخت‌های جذب مسافر در آن مخالفتی ندارد. بهره مندی از ظرفیت آشوراده برای رونق اکوتوریسم و طبیعت‌گردی، حق گلستان است و سازمان محیط زیست هم به توافق انجام‌شده پایبند خواهد بود.
