تشکیل اوپک

23 شهریور 1339 سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با حضور 5 کشور تولید‌کننده عمده نفت جهان در نشستی در بغداد پایتخت عراق تشکیل شد. از جمله هدف‌های این سازمان می‌توان به هماهنگی و یکنواخت ساختن سیاست کشورهای عضو و تعیین بهترین روش به منظور حفظ منافع کشورهای مزبور، تثبیت قیمت نفت خام در بازارهای جهانی با ایجاد راه‌ها و وسایل لازم و جلوگیری از تغییرات غیرمعقول و زیان‌آور قیمت‌ها و اداره سازمان براساس تساوی کشورهای عضو اشاره کرد.  نمایندگان کشورهای صادر‌کننده نفت از جمله ایران از دهم سپتامبر ۱۹۶۰ یک نشست چهار روزه در بغداد برگزار کردند تا راهی برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت بیابند. در پایان همین اجلاس تصمیم به ایجاد سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت –اوپک- گرفته شد تا از منافع تولید‌کنندگان محافظت کند. ایران از اعضای موسس اوپک بوده است. دیگر اعضای موسس این سازمان عبارت بودند از: عراق، کویت، عربستان و ونزوئلا. این سازمان در بازه زمانی سال‌های ١٩٦٠ تا ١٩٧٥ گسترش یافت. در این سال‌ها، قطر (١٩٦١)، اندونزی (١٩٦٢)، لیبی (١٩٦٢)، امارات (١٩٦٧)، الجزایر (١٩٦٩) و نیجریه (١٩٧١) به جمع اعضای بنیان‌گذار اوپک پیوستند. گینه، آنگولا، اکوادور و گابن از دیگر کشورهایی بودند که بعدها به عضویت اوپک در آمدند، اما اکوادور در دسامبر ١٩٩٢ و گابن در ژانویه ١٩٩٥ از جمع کشورهای عضو اوپک خارج شدند ولی در سال‌های اخیر دوباره به این سازمان بازگشتند. برآوردها نشان می‌دهد اعضای اوپک حدود ٤٠ درصد از نفت‌خام جهان را تولید می‌کنند و حدود دو سوم (۵/ ۸۱ درصد) ذخایر نفتی اثبات شده جهان را در اختیار دارند. اسناد موجود نشان‌دهنده آن است که در مذاکرات اولیه برای تاسیس اوپک، دو دیدگاه عمده وجود داشت. دیدگاه ایران که صرفا از تاسیس اوپک قصد اقتصادی و افزایش درآمد از طریق کاهش وابستگی به شرکت‌های بزرگ نفتی و احقاق حق تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان در تعیین بهای جهانی نفت را طلب داشت و خواهان رویارویی سیاسی با غرب و شرکت های بزرگ نفتی نبود. دیدگاه دیگر متعلق به عراق بود که علاوه بر اهداف اقتصادی، می‌خواست از نفت، به جای یک کالا، به عنوان یک حربه بالقوه سیاسی علیه غرب بهره جوید. در واقع در آن زمان حکومت عراق درگیر یک مناقشه جدی با کمپانی‌های بین‌المللی نفتی بود. به نظر محمد نجیب الربیعی رییس‌جمهور و عبدالکریم قاسم نخست وزیر نظامی آن کشور، شرکت‌های نفتی، در اقدامی با نیات سیاسی و به فرمان رهبران کشورهای خود عرصه را بر عراق تنگ کرده بودند.  اوپک در دهه نخست عمر خویش سعی در تداوم بقا و در دهه دوم سعی در تأثیرگذاری بر بازار نفت و اعاده حقوق کشورهای تولیدکننده داشت. اکنون اوپک با افزایش وحدت نظر اعضایش، توانسته است تأثیرات مثبتی در جهت جلوگیری از سقوط ناگهانی و نیز افزایش انفجاری قیمت نفت داشته باشد.