نجات استان‌های محروم با احیای معادن کوچک
تعادل|نیلوفر جمالی|
افزایش سطح اشتغال پایدار و ثروت آفرینی، رونق تولید و همچنین رشد زیست بوم کارآفرینی را می‌توان از مهم‌ترین عوامل جذابیت برای سرمایه‌گذاری و توسعه معادن کوچک و متوسط مقیاس، نام برد. از آنجا که بیش از 98 درصد معادن کشور نیز کوچک مقیاس هستند، کارشناسان معتقدند، با فعال‌سازی این معادن ارزش افزوده‌ای که نصیب اقتصاد کشور می‌شود بسیار چشمگیر خواهد بود و حتی می‌تواند 60درصد درآمدهای نفتی را نیز پوشش دهد. از این رو، بخش خصوصی پیشنهاد احیای این معادن را در شرایط امروز کشور به دولت ارایه کرد و مورد پذیرش قرار گرفت. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین برنامه‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال 98 همین امر بوده که مسوولیت آن را به ایمیدرو واگذار کرده است. ایمیدرو و بخش خصوصی در کنار یکدیگر تلاش می‌کنند تا با آغاز این طرح شرایط را برای بخش معدن و تولید فراهم کنند.
روند احیا معادن کوچک
طرح احیای معادن کوچک که از سوی بخش خصوصی به دولت تقدیم شد، مورد استقبال قرار گرفت و در این راستا، وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایمیدرو را متولی اجرای این طرح قرار داد؛ چراکه طرح احیای معادن کوچک و فعال‌سازی آنها در واقع یک اقدام ملی بوده و علاوه بر اشتغال و عمران و آبادی مناطق محروم، موجب استفاده از ذخایر معدنی روباز، کمک به حوزه‌های فولاد، مس و غیره را خواهد داشت، همچنین ضامن سیاست‌های توسعه اقتصادی و تحقق بخشیدن اقتصاد مقاومتی است.
در واقع می‌توان گفت که مهم‌ترین اولویت کاری ایمیدرو در سال جاری را احیا و فعال‌سازی معادن کوچک عنوان کرد. البته بارزترین مزیت معادن کوچک، را هم می‌توان گستردگی آنها در کشور و اشتغال‌زایی بالا دانست. چراکه می‌توان در نقاط مختلف کشور یک معدن کوچک را تحویل گرفت و اشتغال‌زایی فراوانی در آن ایجاد کرد. از دیگر مزیت‌های مهم صنایع معادنی نسبت به سایر صنایع، ایجاد اشتغال در بخش خدمات و صنایع جانبی است که با ضریبی به چندین برابر می‌رسد. زمانی که معدنی را توسعه می‌دهیم، حمل و نقل و دیگر خدمات جانبی آن نیز فعال شده و موجب توسعه اقتصادی آن منطقه یا ایجاد ثروت محلی می‌شود.
اما ایمیدرو در بخش معادن کوچک چه برنامه‌ای را برای سال جاری در دستور کار خود قرار داده است؟ در راستای طرح احیا و فعال‌سازی معادن کوچک، ایمیدرو، فعال کردن 150 معدن کوچک را در سال 98 دنبال می‌کند. اما پس از بررسی‌های اولیه این نوع معادن، مشکلات آنها شناسایی شده و اگر نیاز به آموزش داشته باشند، ایمیدرو برای آنها برنامه آموزشی برگزار می‌کند. چنانچه مشکل زیربنایی داشته باشند، ایمیدرو زیربناها را ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این در صورت نداشتن بازار برای تولیدهای خود با سرمایه‌گذاران و خریداران مواد معدنی نشستی برگزار و قرارداد بلندمدت خرید برای آنها منعقد می‌شود. از سوی دیگر، چنانچه مساله توسعه داشته باشند، با سرمایه‌گذاران جلساتی را برگزار کرده، تا بسته تامین مالی طراحی و ارایه شود.
در واقع برنامه‌ریزی‌های انجام شده بر این اساس است که از 150 معدنی مورد بررسی، حدود 50 معدن در نقاط مختلف کشور فعال شوند. در این راستا، مدیرعامل شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در این باره طی اظهاراتی گفته بود: در هدف‌گذاری سال ۹۸، پیش‌بینی شده، که ۶۰۰ بسته سرمایه‌گذاری عملیاتی شود که حاصل آن ایجاد ۳هزار شغل است. وجیه‌الله جعفری، دبیر شورای راهبردی طرح احیای معادن کوچک‌مقیاس عنوان کرده که این تعداد بسته سرمایه‌گذاری برای فعال‌سازی ۱۵۰ معدن، منجر به ایجاد شغل برای ۳هزار نفر در حوزه معادن کوچک می‌شود. او با یادآوری اینکه فعال‌سازی معادن کوچک، اکنون به عنوان طرح اولویت‌دار اقتصاد مقاومتی در بند ۳۷ سیاست‌های ابلاغی گنجانده شده، اظهار کرد: ۲۴۸ معدن در حال تجهیز هستند که بیشتر آنها در استان مرکزی قرار دارند. تاکنون ۱۲۶ معدن کوچک‌مقیاس اطلاعات خود را ارسال کرده‌اند و در ۹ استان، پردازش اطلاعات، تکمیل شده و یک استان نیز در حال پردازش اطلاعات است. از تعداد معادن پردازش شده، ۱۶۵ معدن فعال و قابل توسعه با ایجاد اشتغال جدید بوده‌اند. به گفته او، ۱۸۵ معدن نیز غیر فعال هستند و قابلیت احیا دارند. در حوزه معادن کوچک، ۴۷ بلوک‌بندی تعریف شده است که با ساخت واحد فرآوری ثابت، قابل فعالیت هستند. بنابر اظهارات مدیرعامل شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، در ۵ مورد نیز تسهیلات زیرساختی، ارایه شده و این تعداد معادن به سمت فعال شدن می‌روند. تاکنون مشکل ۱۳ معدن با معرفی به صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی رفع شده است. ۱۶ مورد نیز دارای مشکل حقوقی بودند که در حال حاضر به نوعی مشکل آنها برطرف شده است. جعفری به پالایش اطلاعات معادن کوچک نیز گریزی زده و گفته است که از ۲۷ نمونه معدن پایش شده، ۳۲ درصد مشکل تامین نقدینگی، ۱۲ درصد مشکل زیرساخت، ۱۰ درصد مشکل تکمیل اکتشاف، ۱۰ درصد مشکل حقوقی و ۵ درصد مشکل بازار داشته‌اند. او به تاثیر برنامه‌ها و اقدامات در این طرح، اشاره و تاکید کرده است: اگر این ۲۷ پروژه عملیاتی شوند، ۶۲ معدن تاثیر مثبت می‌گیرند. همچنین با اجرای پروژه‌های زیرساختی، ۴۴ معدن و چنانچه ۵۵ پروژه مستقل انجام شود ۳۵۰ معدن، تاثیر قابل توجه می‌پذیرند.
استارت احیا با پنج استان
احیا معادن کوچک در استان‌های «هرمزگان، زنجان، فارس، سیستان و بلوچستان و کرمان» کلید خورده است. بطور مثال احیا معادن (سنگ آهن) هماتیت در هرمزگان آغاز شده است و برنامه راه‌اندازی 20 معدن سنگ ساختمان با کمک انجمن سنگ در دستور کار قرار گرفته است. اکنون کارگروه احیا معادن کوچک تشکیل شده و مسائل مرتبط با راه‌اندازی اینگونه معادن در این کارگروه بررسی و در شورای عالی معادن مطرح می‌شود. در این پروژه باید همه ارکان کشور با نگاهی ملی در جهت پیشبرد این هدف گام‌های اساسی برداشته و تا رسیدن به حصول نتیجه پای کار باشند. اکنون مواد معدنی فلزی مانند «آهن، مس، کرومیت و منگنز» با توجه به نوع کانسار و نحوه استخراج از فراوانی بیشتری در حوزه معادن کوچک مقیاس استان‌ها برخوردارند. با توجه به اینکه اکثر معادن کشور، کوچک مقیاس است بنابراین توجه به این بخش می‌تواند منجر به شکوفایی اقتصاد کشور شود. در این راستا برنامه‌ریزی درست برای احیا از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. در ابتدا باید مشکلات بررسی شود و با برنامه‌ریزی درست در زمان درست و تعیین یک چشم‌انداز بطور اصولی اهداف را دنبال کرد.
ایجاد زیربناها از محل حقوق دولتی
اکنون چهار استان در قالب این طرح ارزیابی و 13 پرونده موضوعی ماده معدنی و استانی بررسی و در نهایت 79 بسته اجرایی تصویب شده است. قرار شده از محل حقوق دولتی منابعی در اختیار طرح ایجاد زیر بناها قرار گیرد تا در بخش ایجاد زیر بناهای مورد نیاز معادن هزینه شود. با فعال شدن بخش معدن و اهتمامی که در اجرای این طرح شاهد هستیم، خدمات حمل و نقل و سایر خدمات جانبی باعث توسعه اقتصادی و روابط اجتماعی منطقه می‌شود و این مزیتی است که معدن و صنایع معدنی را به عنوان حوزه‌ای اثربخش در اقتصاد کشور معرفی کرده است.
پیش از این نیز معاون امور معدن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت از آغاز راه‌اندازی معادن کوچک در استان‌های محروم خبر داد و گفت: ۳۰ درصد ارزش افزوده در بخش معدن متعلق به معادن کوچک است اما ۷۰درصد اشتغال‌زایی به همراه دارد. جعفر سرقینی در اظهاراتی عنوان کرده بود: ارزش تولیدهای معادن کوچک‌مقیاس راه‌اندازی شده، سالانه ۵۰ میلیون دلار است. او با بیان اینکه توسعه معادن کوچک بهترین رویکرد برای اشتغال‌زایی پایدار است، گفت: وزارت صنعت، معدن و تجارت مصمم به توسعه طرح احیا و توسعه معادن کوچک است. در این طرح باید مناطق محروم را بیشتر مورد توجه قرار داد. او درباره ارزش تولیدات معدنی کشور اظهار کرد: در سال گذشته، ارزش مواد معدنی و زنجیره فرآوری حدود ۲۱ میلیارد دلار بود.
از سوی دیگر، به گفته رییس هیات عامل ایمیدرو، با امضای تفاهمنامه بین معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و انجمن فولاد با ایمیدرو، صندوق پژوهش و فناوری فولاد فقط ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه به تحقیقات و نوآوری این صنعت اختصاص می‌دهد. خداداد غریب‌پور در این باره اینگونه توضیح داده که ایمیدرو تعامل با دانشگاه‌ها را در راستای توسعه پژوهش، بومی‌سازی و تعمیق ساخت داخل ادامه خواهد داد. به گفته او، پایش تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام با تشکیل کارگروه پژوهش در ایمیدرو کلید خورده است. غریب‌پور، تصریح کرد: با تشکیل کنسرسیوم‌های معدنی، اهداف معدن و صنایع معدنی با سرعت بیشتری دنبال خواهد شد. او با تاکید بر اینکه ایمیدرو آمادگی تعامل با دست‌اندرکاران طرح ملی احیای معادن کوچک را دارد، افزود: امیدواریم این رویداد منجر به همکاری بیشتر فعالان این بخش برای توسعه معادن کوچک شود. او تاکید کرد: سرمایه صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی، امسال به ۳۵۰ میلیارد تومان افزایش خواهد یافت و مخالف تامین مالی به روش لیزینگ در بخش معدن هستم.
چرا احیای معادن کوچک مهم است؟
رییس خانه معدن ایران گفت: اکنون کشور نیازمند اشتغال و درآمدزایی است و با فعال شدن معادن کوچک و متوسط از طریق احیای آنها و جایگزینی استاندارها در بخش‌های مختلف قطعا این معادن می‌تواند مقش موثری در اقتصاد کشور ایفا کنند. محمدرضا بهرامن در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» درباره نقش احیای معادن کوچک در استان‌های محروم اظهار کرد: طرح احیای معادن کوچک و متوسط پیشنهاد بخش خصوصی به دولت بود تا از شرایط و امکانات معادن و محدوده‌های معدنی که در کشور وجود دارد و به هر دلیلی راکد یا تعطیل شده‌اند را فعال کنیم. او ادامه داد: این طرح پیشنهادی از سوی بخش خصوصی به دولت ارایه شد که البته مدیریت آن را دولت بر عهده گرفت و امروز یکی از موضوعات اقتصاد مقاومتی است که مسوولیت آن به مدیرعامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) داده شده است. رییس خانه معدن ایران همچنین با اشاره به استقبال بخش خصوصی از این طرح به دلیل عملیاتی بودن آن، عنوان کرد: اکنون خانه معدن ایران شریک این طرح و یکی از ارکان آن است که در احیای معادن کوچک و متوسط همراه با کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران حرکت‌های خود را آغاز کرده است.
به گفته او، عملیاتی شدن این طرح یک شرط دارد و باید متولی بخش معدن کشور این اراده را داشته و خواهان اجرای این طرح باشد؛ چراکه فعالان این بخش نباید در چهارچوب و مقررات خشک معادن کشور مانند مقررات محیط زیست و منابع طبیعی گیر کنند و باید بر این باور باشیم که از هر ظرفیت اقتصادی موجود در کشور به نحو مطلوب استفاده می‌شود.
بهرامن در بخش دیگری صحبت‌های خود با بیان اینکه اگر این واقعیت را قبول داشته باشیم، می‌توانیم بخشی از مشکلات امروز تامین مواد اولیه بسیاری از کارخانه‌ها را تامین کنیم، افزود: در راستای واقعیت مذکور، مهم‌ترین فاکتور این است که می‌توانیم بخشی از اشتغال‌هایی که در مناطق بسیار محروم کشور از بین رفته است به چرخه بازگردانیم و مشکل اشتغال آنها را حل کنیم؛ اما این مهم نیاز به یک عزم و پذیرش ملی دارد.
او با طرح این پرسش که آیا فعال کردن معادن کوچک و متوسط می‌تواند در اقتصاد کشور موثر باشد، تاکید کرد: کشوری که بیش از 80 میلیون جمعیت دارد و امروز نیازمند اشتغال، درآمدزایی و جریان اقتصادی است؛ اگر تحلیل‌های بی‌منطق را از سیستم و بخش‌های مختلف فعالیتی خود دور کرده و استانداردها را جایگزین آن کند قطعا می‌تواند موفق عمل کرده و چنین طرح‌هایی در اقتصاد کشور موثر باشند.
این فعال حوزه معدن با اشاره به اینکه عزم ملی موضوع بسیار مهمی است که باید در درون متولی بخش معدن و دولت ایجاد شده باشد، تصریح کرد: اکنون برنامه‌های را برای آغاز این طرح داریم و تقریبا هر هفته به یک استان رفته و مسائل و مبانی این طرح را در استان مذکور دنبال می‌کنیم. همانطور که دولت به عنوان وظیفه خود در طرح اقتصاد مقاومتی طرح احیای معادن کوچک و متوسط را دنبال می‌کند، ما نیز به عنوان بخش خصوصی همراه آنها هستیم و با فعالان حوزه معدن در تمام استان‌ها ارتباط داریم تا بتوانیم از این اتفاق مطلوب به بهتریم نحو استفاده کنیم. او همچنین درباره زیرساخت‌های لازم برای احیا معادن کوچک و متوسط عنوان کرد: یکی از مواردی که مورد نظر خانه معدن ایران است، همان زیرساخت‌ها است که برای آمده شدن آن فرمول‌های لازم را ارایه کرده‌ایم و استفاده می‌کنم. بخشی از این زیرساخت‌ها مالی و برخی دیگر حمایتی است.
بهرامن ادامه داد: مقرر شده است که زیرساخت‌های حمایتی توسط سازمان ایمیدرو انجام شود که قاعدتا مسائل مالی نیز درون آن نهفته است؛ اما برای تامین زیرساخت‌های مالی نیز مقرر شده است که توسط صندوق بیمه فعالیت‌های معدن انجام شود.
او با اشاره به پیشنهاد افزایش سرمایه صندوق مذکور از سوی خانه معدن ایران اظهار کرد: این طرح نیاز به حمایت‌های مالی دارد از این رو، پیشنهاد شد تا سرمایه این صندوق به 500 میلیارد تومان افزایش پیدا کند و خوش‌بختانه متولی این بخش پیشنهاد مذکور را پذیرفت و در دستور اجرا قرار داد. زمانی که 500 میلیارد تومان به سرمایه صندوق بیمه فعالیت‌های معدن افزوده شود یک ظرفیت اعتباری حدود 2 هزار میلیارد تومانی برای بخش معدن ایجاد می‌شود که می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین همان کمک‌های مالی می‌تواند تجهیزات و ماشین آلات این بخش را تحت تاثیر خود قرار داده و تجهیز کند. رییس خانه معدن ایران درباره تاثیر تحریم‌ها در تهیه ماشین آلات مورد نیاز این حوزه نیز گفت: این واحدها در شرایط موجود می‌توانند از ماشین‌های اصطلاحا دست دوم استفاده کنند.
او با تاکید بر اینکه مبانی تامین ماشین آلات بحثی کاملا جدا است، اظهار کرد: در این مورد به عنوان خانه معدن ایران طرحی برای کل کشور دنبال می‌کنیم و تمام اطلاعات کوتاه‌مدت و بلندمدت 5 ساله مورد نیاز این بخش را ارایه کرده‌ایم که نیازمند مهیا شدن شرایطی است تا بتوانیم از این پتانسیل‌ها استفاده کنیم.
بهرامن با بیان اینکه باید همزمان از پتانسیل‌های ساخت داخل نیز بهره برد، افزود: اعتقاد داریم که هپکو باید به جریان تولید و اقتصاد بازگردد؛ چراکه زمانی هپکو کمک‌کننده ما بود. اگرچه ممکن است این شرکت امروز در خط تولید نباشد؛ اما اعتقاد داریم با تغییر مدیریت امکان بازگشت ان به خط تولید وجود دارد. هپکو یک سرمایه ملی است؛ اما ما نتوانسته‌ایم از پتانسیل‌های آن به نحو مطلوب استفاده کنیم اما با تغییر مدیریت می‌توان از پتانسیل‌های آن بهره‌مند شد.
