«ابتکار صلح هرمز» طرحی ناظر بر اهداف دیپلماسی ایران
طرح «ابتکار صلح هرمز» که از سوی حسن روحانی رییس‌جمهوری اسلامی ایران قرار است به عنوان طرح ابتکاری ایران به هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارایه شود، ناظر بر اهداف دیپلماسی ایران مبتنی بر صلح‌گرایی، چندجانبه‌گرایی و تعامل سازنده و موثر با جهان است. ایرنا با بیان این مطلب در گزارشی افزود: هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان بزرگ‌ترین گردهمایی سیاسی سالانه جهانی از شنبه گذشته آغاز شده و «حسن روحانی» رییس‌جمهوری اسلامی ایران نیز از روز دوشنبه با شعار «ائتلاف امید» و «ابتکار صلح هرمز» راهی این سفر شده است. رییس‌جمهوری کشورمان هفتمین سخنرانی سالانه خود را در صحن مجمع عمومی سازمان ملل انجام خواهد داد. طرح ابتکارصلح هرمز یکی ازهشت طرح ابتکاری ایران در سازمان ملل متحد است که به دنبال ایجاد جهانی امن و درچهارچوب سیاست صلح‌طلبی و تعامل موثر و سازنده ایران با منطقه و جهان است. این طرح که برای نخستین‌بار از سوی رییس‌جمهوری در روز ۳۱شهریور و سالگرد دفاع مقدس در حرم امام مطرح شد، واجد ویژگی‌هایی برای ایجاد ساز و کار همکاری امنیت جمعی خواهد بود. حسن روحانی در مراسم گرامیداشت هفته دفاع مقدس در حرم امام راحل گفت: ما امسال در سازمان ملل متحد با شعار ائتلاف امید، هرمز، صلح برای منطقه و ابتکار صلح هرمز حضور خواهیم داشت. ما طرحی را در روزهای آینده در سازمان ملل پیش روی جهانیان خواهیم گذاشت که ایران با همکاری کشورهای مختلف می‌تواند و اعلام می‌کند که امنیت خلیج فارس دریای عمان و تنگه هرمز را با کمک کشورهای منطقه ایجاد کند و به دنیا اعلام می‌کند حضور نیروهای خارجی برای منطقه و آبراهه‌های خارجی و امنیت کشتیرانی و امنیت نفت و انرژی مشکل‌زا و خطرناک باشد.
رییس‌جمهوری تصریح کرد: مسیر و راه ما ایجاد وحدت و هماهنگی با کشورهای منطقه است، آنهایی که می‌خواهند حوادث منطقه را به ایران نسبت دهند همانند همه دروغ‌های افشا شده آنان است اگر راست می‌گویند و دنبال امنیت منطقه هستند این همه سلاح و هواپیما و بمب و سلاح‌های خطرناک به منطقه ارسال نکنند. اگر راست می‌گویند منطقه ما را تبدیل به مسابقه تسلیحاتی در این منطقه ننمایند. اگر واقعا به دنبال امنیت منطقه هستند از این منطقه فاصله بگیرند.
همچنین «محمد جواد ظریف» وزیر امورخارجه کشورمان روز دوشنبه در نشستی با خبرنگاران، ابتکار جمهوری اسلامی برای امنیت تنگه هرمز و خلیج فارس را تشریح و بر لزوم همکاری هشت کشور منطقه برای پیاده کردن آن تاکید کرد. ظریف گفت که طرح پیشنهادی ایران تشکیل ائتلافی متشکل از کشورهای ساحلی خلیج فارس یعنی عراق، ایران، عربستان سعودی، بحرین، قطر، کویت، امارات و عمان زیرنظر سازمان ملل برای تامین امنیت خلیج فارس است. وی افزود: این ابتکار چرخشی از مفهوم خرید امنیت به سمت اتکا به خود مردم منطقه و همکاری میان آنهاست. اینها بنیان امنیت در منطقه هستند و بدون آنها امنیت، خیالی دست‌نیافتنی در منطقه خواهد بود.
وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد: اعضای اولیه این ائتلاف را ایران، عراق، عربستان، کویت، قطر، عمان، بحرین و حتی یمن تشکیل خواهند بود. ظریف پیش از این در توییتی هفت ابتکار پیشین دیپلماتیک ایران را در سطح جهانی و منطقه‌ای برای راه‌حل گفت‌وگوی مسالمت آمیز برشمرد. پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران را می‌توان در هفت عنوان «امنیت در خلیج فارس (۱۹۸۵)، گفت‌وگوی تمدن‌ها (۱۹۹۷)، جهان علیه خشونت (۲۰۱۳)، مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای (۲۰۱۴)، طرح صلح یمن (۲۰۱۳)، فرآیند آستانه (۲۰۱۷)، پیمان منطقه‌ای عدم تجاوز (۲۰۱۹)» برشمرد. به نظر می‌رسد که طرح ابتکار صلح هرمز نیز در راستای ابتکارات پیشین سیاست خارجی ایران به نوعی یک همکاری دسته جمعی درون منطقه‌ای، امنیت درون زا بدون خرید امنیت از خارج باشد. اما پرسش اساسی این است که اهداف ایران از این پیشنهادات صلح گرایانه چیست؟ و دولت روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک چه مسیری را باید دنبال کند؟
صلح‌طلبی ایران درنیویورک
سیاست خارجی به عنوان ابزار حفظ و پیگیری اهداف و منافع ملی همواره از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است و در این میان دولت‌ها تلاش می‌کنند تا با ابزار سیاست خارجی به بیشینه‌سازی منافع و امنیت ملی خود یاری رسانند. در این چارچوب، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور منطقه‌ای با تاثیرگذاری بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای در صحنه جهانی برخوردار است. از این رو برای حفظ و پیگیری اهداف و منافع ملی، جمهوری اسلامی ایران نیازمند سیاست خارجی با ویژگی‌هایی منطبق برای ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی است.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با توجه به این نگاه، در دوره‌های مختلف، گفتمان‌های متفاوتی را تجربه کرده که این گفتمان‌ها طیفی از آرمان گرایی تا
عمل گرایی را در بر می‌گیرد. با روی کار آمدن دولت «حسن روحانی» سیاست خارجی تحت عنوان گفتمان «اعتدال‌گرایی» پیگیری می‌شود. اعتدال‌گرایی که به عنوان مشی دولت روحانی شناخته شده است به مجموع خط مشی‌های مبتنی بر میانه روی، تنش‌زدایی، تعامل سازنده و دوری از افراط و تفریط در عرصه نظر و عمل گفته می‌شود. در حوزه منطقه‌ای و جهانی، جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌کند در چارچوب صلح گرایی و همگرایی اسلامی عمل کند. در چنین بستر و قالبی، ابتکاراتی از سوی دولت روحانی ارایه می‌شود که از قابلیت تاثیرگذاری بر روند تحولات آتی و کاهش تنش‌ها در منطقه خلیج فارس کمک کند.
تنش‌ها درمنطقه خلیج فارس برای سال‌هاست که به دلیل حضور نیروهای نظامی امریکایی و استقرار در پایگاه‌ای نظامی عربستان، بحرین و سایر کشورهای منطقه افزایش یافته و واشنگتن با مداخله در امور امنیتی منطقه به نحوی نظم امنیتی منطقه را برهم زده است. متحدان منطقه‌ای امریکا مانند عربستان تلاش می‌کنند برای مقابله با ایران در زمین منطقه از حیث ایجاد تفرقه و دامن زدن به تنش‌های موجود بهره بگیرند. حملات پهپادی یمنی‌ها به اقدامات تهاجمی سعودی‌ها باعث شد تا گروه‌های حوثی در قالب حملات پهپادی به تاسیاست نفتی این کشور پاسخ متناسب دهند که فرایند تنش‌ها در کنش واکنش‌ها به طرز گسترده‌ای افزایش یافت. چنانکه امریکا و عربستان تلاش کردند تا با ایجاد ائتلاف و اجماع علیه ایران از این تحولات پیش آمده به نفع خود بهره بگیرند. اما برگزاری جلسه شورای امنیت سازمان ملل به بهانه رسیدگی به ادعای عربستان مبنی بر دست داشتن ایران در حمله پهپادی به تأسیسات نفتی آرامکو با بی‌اعتنایی سایر اعضای شورا نسبت به طرح اتهامات علیه ایران همراه شد. در شرایطی که نماینده امریکا در نشست پنجشنبه‌شب گذشته شورای امنیت کوشید ایران را مقصر حمله پهپادی به آرامکو قلمداد کند اما این تلاش‌ها با بی‌اعتنایی نمایندگان روسیه و چین همراه شد. اما هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد فرصتی دوباره است تا جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه‌ای بر سر یک چارچوب مشترک در زمینه امنیت منطقه‌ای به توافقی دست یابند. در این فرایند، ابتکاراتی همچون طرح ابتکار صلح هرمز ایران می‌تواند چارچوب‌های یک دیپلماسی فراگیر و چندجانبه را ایجاد کند.
فرصت نیویورک برای ایران
سازمان ملل متحد و مجمع عمومی آن یکی ازمکان‌هایی محسوب می‌شود که می‌توان در آن ابتکاراتی زا در منظر جهانی نه تنها برای پیگیری منافع ملی قرار داد، بلکه می‌تواند مسیر صلح را برای جهان آماده کند. وزیرخارجه ایران پیش از این در یکی از مصاحبه‌های خود عنوان کرده است که «مجموع شرایط ایران از کشورمان یک کشور صلح‌طلب می‌سازد و ما باید این پیام صلح‌طلبی را برای جهان تبیین کنیم». صلح‌طلبی سیاست خارجی ایران نه یک صلح‌طلبی منفعل، بلکه صلح‌طلبی فعال و پویا در عرصه بین‌المللی است که در یک سو علاوه بر نفی خشونت به دنبال ایفای نقشی صلح‌گرا در روندهای بین‌المللی از طریق دیپلماسی خواهد بود.
نیویورک از این رو فرصتی است تا با طرح ابتکار صلح تنگه هرمز مسیر برای صلح‌طلبی و کاهش تنش‌ها باز شود. موضع جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که در پیشنهادهای پیشین انعکاس یافته، ایجاد منطقه‌ای قدرتمند، اجرای الگوی امنیت‌سازی شبکه‌ای و تشکیل مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای است.
در این چهارچوب، ایجاد یک منطقه قدرتمند در گرو ایجاد زنجیره‌ای از فرایندهای اعتمادساز درون شبکه کشورهای منطقه است و آنچه چنین روندی را به تاخیر می‌اندازد، تکرار اتهام‌های واهی، مداخلات نظامی و تداوم فرایندهای اعتمادزا خواهد بود.
به نظر می‌رسد، آنچه در مواضع برخی کشورها- بخوانیم امریکا و عربستان سعودی- مطرح می‌شود، بیش از آنکه حاصل نگاه واقع‌بینانه و عقلانی به منافع متوازن منطقه‌ای باشد، ناشی از برداشت و رویکرد حداکثری این دو کشور به منافع ملی است که و با روندهای اعتمادساز منطقه‌ای در تضاد است.
در فرجام سخن، طرح ابتکار صلح تنگه هرمز در نیویورک می‌تواند بستری برای تبیین دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران، صلح‌طلبی و ایفای نقش موثر با تنش‌زدایی، امنیت‌سازی درون منطقه‌ای و نهایتا تعامل سازنده باشد. جهان اکنون در انتظار دیپلماسی ایرانی، صلح‌گرایی و چندجانبه‌گرایی است.
