چالش‌های حذف دلار از مبادلات ایران با روسیه و ترکیه
کاهش 11 دلاری قیمت اونس جهانی طلا
گروه بانک و بیمه| احسان شمشیری|
رییس کل بانک مرکزی ایران روز چهارشنبه از تلاش برای حذف دلار از مبادلات تجاری ایران با روسیه و ترکیه خبر داد وافزود که در حال حاضر بخش مهمی از مبادلات ایران و روسیه از طریق پول ملی دوکشور انجام می‌شود. یورونیوز با این مقدمه در تحلیلی نوشت: استفاده از این شیوه ۳۰ تا ۴۰ درصد تجارت ایران و ترکیه را نیز در برگرفته ولی مابقی آن با استفاده از یورو در حال انجام است. اما آیا حذف دلار از مبادلات تجاری کشورها آنگونه که ایران، ترکیه، روسیه و حتی چین از آن یاد می‌کنند یک ابتکارعمل است یا واکنشی ناگزیر به رویارویی تجاری و سیاسی با امریکاست؟ به گزارش «تعادل»، رییس کل بانک مرکزی ایران هدف از این اقدام را گشودن مسیر تجارت بدون تحریم اعلام کرده، اقدامی که در عمل امکان نظارت امریکا بر مبادلات را به دلیل عدم ثبت آن در معابر بین‌المللی تسویه و پایاپای دلار از میان می‌برد. این گزارش می‌افزاید: هر چند بنا بر اظهارات همتی بسیاری از کشورها تمایل دارند که با پول ملی خود مبادله تجاری کنند ولی چرا عملی کردن این تمایل و حذف دلار از مبادلات بین‌المللی پرریسک به نظر می‌رسد؟ دلار در حال حاضر فراگیرترین ارز بین‌المللی است، چون نه تنها ارزش با ثبات‌تری داشته بلکه امنیت و نقدشوندگی آن بیش از سایر ارزهای بین‌المللی بوده و تبدیل آن به سایر دارایی‌های قابل سرمایه‌گذاری از جمله طلا و اوراق بهادار بین‌المللی ساده‌تر است.
گذشته از این، تبادل دو جانبه با دلار، مشکل تفاوت معیار ارزش‌گذاری را از بین می‌برد. لذا در مجموع ذخیره مازاد تجاری بر پایه دلار برای بانک‌های مرکزی مطلوب‌تر بوده است. ارزهای ملی معمولا پُر نوسان‌تر هستند، به عنوان نمونه، طی ۹ ماه گذشته نرخ برابری لیر ترکیه در مقابل دلار امریکا در فاصله ۵.۱ تا ۶.۱ بالا و پایین رفته و نوسانی ۱۹.۶ درصدی را تجربه کرده است. همچنین نرخ مبادله هر روبل روسیه در برابر دلار امریکا نیز از ابتدای سال ۲۰۱۹ تاکنون در فاصله ۶۲.۵ تا ۶۷ متغیر بوده و بیش از ۷ درصد نوسان داشته است.در نتیجه طی یک فرآیند تجاری که در اکثر موارد تسویه مالی در چند مرحله انجام می‌شود، ارزش‌گذاری معامله دچار تغییر می‌شود. این تغییر دارای ریسک و هزینه است که در نهایت به یک طرف معامله تحمیل می‌شود. گذشته از این، آنگونه که رییس کل بانک مرکزی ایران نیز تایید کرده، برای تعیین ارزش نسبی ارزهای ملی نیاز به یک ارز پایه است که به گفته آقای همتی در مبادلات این کشور با ترکیه و روسیه، یورو تعیین شده است. همچنین حتی اگر تبادل کشورها به صورت پایاپای انجام شود، در تسویه‌های دوره‌ای، نیاز به تسویه مابه‌التفاوت‌ها وجود دارد و اینکه این تسویه‌ها بر پایه کدام ارز ملی و طی چه دوره‌ای انجام شود با توجه نوسان بالای آنها نکته مهمی خواهد بود.صادرات ایران به ترکیه در سال ۱۳۹۷ نزدیک به ۲.۳ میلیارد دلار بوده و به روسیه ۲۸۱ میلیون دلار ولی در مقابل ۲.۶ میلیارد دلار کالا از ترکیه
و ۱.۳ میلیارد دلار کالای از روسیه وارد ایران شده است. این بدان معناست که کسری تجاری سالانه ایران در برابر ترکیه ۳۰۰ میلیون دلار و در برابر روسیه نزدیک به یک میلیارد دلار است. در چنین شرایطی اگر ۱۰۰ درصد تجارت ایران با این دو کشور بر پایه ارزهای ملی آنها انجام شود، از یکسو ایران باید با تبدیل بخشی از ذخایر با ارزش دلاری یا یورویی خود به لیر ترکیه و روبل روسیه امکان تسویه کسری تجاری خود را داشته باشد. از طرف دیگر، بانک‌های مرکزی روسیه و ترکیه نیز با افزایش ذخایر ریالی مواجه می‌شوند.در نتیجه استمرار چنین مبادلاتی وابسته به نوع توافقی است که بانک‌های مرکزی دو کشور برای جبران ریسک ناشی از مبادله بر پایه ارزهای ملی پُر نوسان حاصل می‌کنند.
نرخ‌ها در بازار
روز دوشنبه 8 مهر 98، بازار جهانی طلا با کاهش قابل توجه 11 دلار نرخ هر اونس طلا مواجه شد و قیمت اونس جهانی طلا به 1487 دلار رسید. کارشناسان این روند کاهشی را متاثر از مسائل داخلی امریکا از جمله موضوع استیضاح ترامپ و حاشیه‌های گفت‌وگوی تلفنی او با رییس‌جمهور اوکراین و فشار دموکرات‌ها، و همچنین موضوع مذاکرات تجاری امریکا و چین، مشکلات اقتصاد اروپا و موضوعاتی از این دست مرتبط می‌دانند. در این زمینه برخی کارشناسان معتقدند که بازار جهانی طلا با پیش بینی رشد قیمت‌ها مواجه است اما برخی دیگر از صاحبنظران عقیده دیگری دارند و در حال حاضر از اظهارنظر در مورد کاهش یا افزایش قیمت طلا خود داری می‌کنند تا تب و تاب مسائل سیاسی و مذاکرات تجاری کاهش یابد و بتوان شفافیت بیشتری در مورد عرضه و تقاضای طلا و همچنین بازارهای سهام و ارز ارایه داد. به گزارش «تعادل»، روز دوشنبه 8 مهر 98، بازار طلا و ارز در داخل کشور همچنان از روند با ثبات چند هفته اخیر برخوردار است و در عین حال که به دنبال کاهش قیمت جهانی طلا، انتظار می‌رفت که نرخ سکه و طلا در ایران نیز کاهش یابد، اما متاثر از افزایش اندک قیمت دلار، همچنان شاهد تکرار نرخ‌های قبلی در طلا و سکه هستیم.
در بازار طلای داخل کشور، به دنبال اعلام نرخ دلار نقدی در بازار آزاد به قیمت 11520 تومان که نسبت به هفته قبل اندکی افزایش داشته، و همچنین اعلام نرخ اونس جهانی به قیمت 1487 دلار که با کاهش روبه‌رو بوده، مظنه مثقال طلای 17 عیار یا طلای آبشده به قیمت 1 میلیون و771 هزار، هرگرم 18 عیار 408 هزار و 800 تومان، سکه طرح جدید 4 میلیون و 30 هزار، سکه طرح قدیم 4 میلیون و 10 هزار، نیم سکه 2 میلیون و 60 هزار، ربع سکه 1 میلیون و 260 هزار و سکه گرمی 860 هزار تومان معامله شد. در بازار ارز نیز صرافی‌های مجاز بانکی و ملی نرخ خرید دلار را 11400 و نرخ فروش دلار را 11500 تومان اعلام کردند. این صرافی‌ها همچنین نرخ خرید یورو را 12600 و نرخ فروش یورو را 12700 تومان اعلام کردند. در سامانه سنا نیز نرخ لحظه‌ای دلار به 11500 و نرخ یورو به 12700 تومان رسید. سامانه سنا همچنین نرخ میانگین ارزهای معامله شده برای روز یکشنبه 7 مهر 98 را برای دلار 11358، یورو 12615، درهم 3067، یوآن 1666، پوند انگلیس 14018و لیرترکیه 2077 تومان اعلام کرده است. در بازار ارز رسمی نیز بانک مرکزی نرخ ۴۷ ارز را اعلام کرد که بر اساس آن نرخ ۱۵ ارز مانند پوند نسبت به روز گذشته افزایش و قیمت ۱۵ واحد پولی دیگر مانند یورو کاهش یافت. نرخ دلار و ۱۶ ارز دیگر نیز ثابت ماند. بر اساس اعلام بانک مرکزی هر دلار امریکا برای دوشنبه هشتم مهر ماه ۹۸ بدون تغییر ۴۲ هزار ریال قیمت خورد. همچنین در روز جاری هر پوند انگلیس با دو ریال افزایش ۵۱ هزار و ۶۲۱ ریال و هر یورو نیز با ۲۰ ریال کاهش
۴۵ هزار و ۹۲۶ ریال ارزش‌گذاری شد
ممنوعیت معاملات طلا در فضای مجازی
مسوولان و فعالان بازار نسبت به انجام هرگونه معامله طلا در فضای مجازی هشدار می‌دهند.با وجود هشدارها از سوی اتحادیه طلا و جواهر و فعالان این بازار، همچنان شاهد خرید و فروش مجازی طلا از طریق سایت‌ها و راه‌های ارتباط در فضای مجازی هستیم. در معاملات اینچنینی بارها و بارها شاهد ایجاد مشکلات و کلاهبرداری از مردم بودیم اما همواره این افراد به فعالیت خود ادامه می‌دهند. کم‌فروشی، فروش طلا تقلبی، کلاهبرداری‌هایی همچون ماجرای سکه ثامن و بسیاری از این موارد، همگی ناشی از عدم توجه مردم به هشدارها و همچنین برخورد جدی با فعالیت اینگونه واحدهاست. اما بحث خرید و فروش آنلاین طلا و جواهر و سکه در فضای مجازی و برنامه‌هایی مثل اینستاگرام و تلگرام بسیار متفاوت است. ابراهیم محمدولی، رییس اتحادیه طلا و جواهر در این باره اظهار داشت: نامه‌نگاری‌هایی گسترده با نهادهای ذی‌ربط انجام داده و اعلام کردیم که به دلایل فنی هنوز زیرساخت‌ها و بستر خرید و فروش طلا در فضای مجازی فراهم نیست.رییس اتحادیه طلا و جواهر تهران خاطرنشان کرد: فضای مجازی دارای مزیت‌های فراوانی برای مبادلات اقتصادی است، اما شرایط مناسبی برای معاملات طلا در آن، آماده نشده است زیرا خرید و فروش طلا و مصنوعات طلا به الزامات خاصی نیاز دارد.
محمدولی اضافه کرد: خریداران طلا تمایل دارند که از نزدیک مصنوعات طلا را مشاهده و آن را امتحان کنند، اما در فضای مجازی این امکان وجود ندارد. در حال حاضر معاملات طلا و سکه در فضای مجازی از طرف نهاد خاصی رصد نمی‌شود، بنابراین امکان رسیدگی به تخلفات وجود ندارد.رییس اتحادیه طلا و جواهر تهران ادامه داد: مسائلی مانند عیار طلا، وزن و نحوه تحویل در دادوستد اینترنتی و مجازی طلا و سکه مطرح بوده که سازوکاری برای آنها شکل نگرفته است. محمدولی به برخی تخلفات رخ داده در این بخش اشاره کرد و اظهار داشت: در برخی پرونده‌ها، افرادی در فضای مجازی اقدام به کلاهبرداری تحت عنوان فروش طلا و سکه کرده‌اند.وی گفت: هشدارهایی که اتحادیه طلا برای خرید و فروش طلا و سکه در فضای مجازی داده، توسط برخی مردم مورد بی‌توجهی قرار گرفته و جالب این است که پس از بروز مشکل، افراد خسارت دیده به اتحادیه طلا اعتراض می‌کنند، در حالی که ما نسبت به این نوع معاملات هشدارهای لازم را داده‌ایم.رییس اتحادیه طلا و جواهر تهران افزود: تاکنون برای دو هزار و ۹۰۰ واحد طلا فروش در شهر تهران پروانه کار صادر شده و یک هزار و ۵۰۰ پرونده نیز در مرحله رسیدگی قرار دارد، اما تاکنون هیچ مجوزی برای معاملات طلا در فضای مجازی صادر نشده است.همچنین محمد کشتی آرای، عضو اتحادیه طلا و جواهر نیز در گفت‌وگو با ایبِنا در این باره، گفت: بحث خرید و فروش طلا در فضای مجازی و به صورت اینترنتی همچنان ممنوع است و هیچ دستورالعملی جدیدی هم در این خصوص صادر نشده است. به گفته وی، بحث سکه ثامن با توجه به جریحه‌دار شدن افکار عمومی درباره زیان حدود ۴ هزار نفر برای مردم هر بار مطرح می‌شود هشداری است برای مردم تا بدانند که در این فضا داد و ستد نداشته باشند.
طلا ارزان شد
از سوی دیگر، قیمت طلا در معاملات روز دوشنبه بازار جهانی تحت تاثیر رشد ارزش دلار به دلیل تسهیل نگرانی‌ها نسبت به تشدید جنگ تجاری امریکا و چین، پایین آمد.هر اونس طلا برای تحویل فوری در معاملات روز جاری بازار سنگاپور ۰.۳ درصد کاهش پیدا کرد و به ۱۴۹۲ دلار
و ۳۰ سنت رسید. بهای معاملات این بازار روز جمعه تا مرز ۱۴۸۶ دلار و ۶۰ سنت پیش رفته بود. در بازار معاملات آتی امریکا، هر اونس طلا با ۰.۵ درصد کاهش، به ۱۴۹۸ دلار و ۸۰ سنت رسید. بلومبرگ به نقل از مونیکا کرولی، سخنگوی وزارت خزانه داری نوشت: کاخ سفید به دنبال ممانعت از عرضه سهام شرکت‌های چینی در بازارهای سهام امریکا نیست.
نرخ سکه و دلار در مرداد 98
همچنین بانک مرکزی در گزارش ماهانه اقتصادی مرداد 98 اعلام کرد که متوسـط قیمـت فـروش یـک دلار امریکا در بـازار آزاد شـهر تهـران در مرداد ١١٨٩٦٤ ریال بود که در مقایسه با ماه قبل 5.9 درصد کاهش و نسـبت بـه مـاه مشـابه سـال قبـل 16.4 درصد افزایش داشته است همچنـین حـداقل و حـداکثر نـرخ فـروش یـک دلار امریکا در مـاه مـذکور بـه ترتیـب ١١٦٣٠٧ ریال و ١٢٢٩١٧ ریال بوده است. در مردادماه ١٣٩٨ متوسط قیمت فروش یک یورو در بازار آزاد شهر تهران ١٣٤١٥٦ ریال بود که در مقایسه با ماه قبل 7.3 درصد کاهش و نسبت به ماه مشـابه سـال قبـل 12.6 درصـد افـزایش داشته است. همچنین حداقل و حداکثر نرخ فروش یک یورو در ماه مذکور به ترتیـب ١٣٠٤٦٧ ریـال و ١٤١٣٢٢ ریال بوده است. در 5 ماه اول سال ١٣٩٨ متوسط قیمت فروش یک دلار امریکا و یک یورو در بـازار آزاد شهر تهران به ترتیب ١٣١٩٣٠ ریال و ١٤٩٨٢٠ ریال بوده است.همچنین در مردادماه ١٣٩٨ متوسط قیمت فروش یک سکه تمام بهار آزادی طـرح قـدیم در بـازار آزاد شهر تهران 4 میلوین و 111 هزار تومان بود که در مقایسه با ماه قبل 3.9 درصد کاهش و نسبت به مـاه مشابه سال قبل 17.6 درصد افزایش نشان می‌دهد همچنـین حـداقل و حـداکثر نـرخ فـروش سـکه مـذکور در مـاه یـاد شـده بـه ترتیـب 4 میلیون و 40 هزار تومان و 4 میلیون و 241 هزار تومان بوده است. در مردادماه ١٣٩٨ متوسط قیمت فروش یک سکه تمام بهار آزادی طـرح جدیـد در بـازار آزاد شهر تهران 4 میلیون و 203 هزار تومان بود که در مقایسه با ماه قبل ٦ درصد کاهش و نسبت به مـاه مشابه سال قبل 10.2 درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنـین حـداقل و حـداکثر نـرخ فـروش سـکه مـذکور در مـاه یـاد شـده بـه ترتیـب 4 میلیون و 115 هزار تومان و 4 میلیون
و 380 هزار تومان بوده است.در پنج ماه اول سال ١٣٩٨ متوسط قیمت فروش یک سـکه تمـام بهـار آزادی در بـازار آزاد شـهر تهران با طرح قدیم 4 میلیون و 470 هزار، و با طرح جدید 4 میلیون و 622 هزار تومان بـود کـه نسـبت بـه دوره مشابه سال ١٣٩٧ به ترتیب 82 درصد و 78 درصد افزایش یافته است.
