خودکفایی برنج با کمک طبیعت
ایران برای نخستین‌بار در تولید برنج خودکفا شد. با این حال کارشناسان معتقدند این خودکفایی بیش از آنکه به دلیل برنامه‌ریزی و مدیریت باشد، مرهون طبیعت است چرا که بارندگی‌های فروردین امسال اگرچه خرابی‌های بسیاری بر جا گذاشت و بسیاری از زمین‌های کشاورزی را تخریب کرد اما در نیمه دوم سال اوضاع را به کام کشاورزان به ویژه در استان خوزستان تغییر داد. اگرچه در سال‌های قبل کشت برنج در این استان و سایر استان‌های جنوبی کشور ممنوع بود اما حالا نزدیک به 207 هزار هکتار از زمین‌ها تنها در استان خوزستان به کشت برنج اختصاص داده شده تا به این ترتیب به دنبال شرایط اقلیمی ویژه بهار امسال، تولید برنج بی‌نیاز از واردات شده و به خودکفایی برسد، خودکفایی که موجب صرفه جویی بیش از ۱.۱ میلیارد دلاری می‌شود. با این حال آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، معلوم نیست این شرایط سال‌های آینده هم تکرار شود و از آن مهم‌تر توجه به این موضوع است که خودکفایی برنج اگرچه خبری خوشایند است اما به معنای رسیدن به یک الگوی کشت واقعی نیست، هنوز هم به جای اینکه کشاورزی در ایران به سمت اصول علمی حرکت کند با تجربه کشاورزان هدایت می‌شود که همچنان نیاز به آموزش و توانمندی دارند.
صرفه‌جویی 1.1میلیارد دلاری با خودکفایی برنج
روز گذشته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی از افزایش ۴۲ درصدی تولید برنج در کشور خبر داد و اعلام کرد ایران برای نخستین‌بار در تولید برنج خودکفا شد. عبدالمهدی بخشنده درباره این موضوع بیان کرد: نیاز کشور به برنج سه میلیون تن است اما امسال تولید برنج با توجه به شرایط آب و هوایی مناسب به ۲.۹ تا ۳ میلیون تن خواهد رسید که به این ترتیب، تولید داخلی نیاز کشور را تامین می‌کند. در ۶ ماهه امسال میزان واردات برنج سفید ۹۶۰ هزارتن به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار بود که با تامین بازار توسط تولید داخلی، دیگر نیازی به واردات برنج نخواهیم داشت. بنابراین خودکفایی تولید برنج، موجب صرفه‌جویی بیش از ۱.۱ میلیارد دلاری خواهد شد.
او افزود: میانگین سطح زیرکشت برنج کشور در سه سال گذشته حدود ۶۰۰ هزار هکتار بود که امسال با ۲۳۰ هزار هکتار افزایش، به ۸۳۰ هزار هکتار رسیده است. با توجه به شرایط تحریم افزایش یک میلیون تنی برنج در سال جاری در مقایسه با سال‌های گذشته از خروج بیش از ۱.۱ میلیارد دلار ارز جلوگیری می‌کند. براساس گزارش مرکز آمار ایران، مصرف سرانه برای هر ایرانی ۳۵ کیلوگرم محاسبه شده که با توجه به جمعیت ۸۳ میلیون نفری نیاز مصرفی برنج کشور ۲.۹ تا سه میلیون تن است.سال گذشته بیش از ۲.۱ میلیون تن برنج سفید از محل داخلی و بیش از یک میلیون و ۶۸۰ هزارتن برنج از محل واردات تامین شده بود.
بخشنده با تاکید بر اینکه بخشی از رشد تولید برنج مربوط به افزایش کشت برنج در استان‌های جنوبی کشور از جمله خوزستان است، افزود: امسال سطح زیرکشت برنج در استان خوزستان به ۲۰7 هزار هکتار رسید درحالی که سطح زیرکشت برنج در استان‌های شمالی کشور با کشت اول، پرورش راتون و کشت مجدد در استان گیلان ۳۰۰ هزار هکتار و استان مازندران ۳۱۴ هزار هکتار است. امسال از ۴۲ درصد رشد تولید برنج در کشوربیش از ۱۰ درصد مربوط به استان‌های شمالی کشور و نزدیک ۳۰ درصد مربوط به تولید استان‌های جنوبی کشور است.
امسال کشت برنج اشتباه نبود اما معلوم نیست دایمی باشد
اظهارات معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی در حالی است که کارشناسان بر این باورند که با وجود رسیدن به خودکفایی اما الگوی کشت در کشور هنوز کامل نشده است. هادی اسدی رحمانی، رییس موسسه تحقیقات خاک و آب درباره این موضوع به «تعادل» گفت: در ایران الگوی کشت واقعی نداریم، در واقع وزارتخانه جهاد کشاورزی برنامه الگوی کشت را کامل نکرده است بنابراین تا زمانی که این الگو وجود ندارد و همچنین سیاست‌های حمایتی آن را نداریم، عملا کشاورز گوش به فرمان وزارتخانه نیست که ببیند الگوی کشت درست چیست و باید چه محصولی کشت کند، بلکه به تجربه خود تشخیص می‌دهد و از سوی دیگر بنابر صرفه اقتصادی خود اقدام به کاشت محصول می‌کند. حالا ممکن است این محصول مناسب شرایط آب و خاک باشد یا آسیب‌زا بوده و محیط‌زیست را تخریب کند.
او افزود: در واقع این خودکفایی بیشتر از آنکه ناشی از مدیریت باشد به دلیل برخی اتفاقات اقلیمی و اقتصادی رخ می‌دهد. در خودکفایی فعلی برنج هم این اتفاق رخ داد. چون بارندگی‌های امسال خوب بود و منابع آب زیاد شد، کشاورزان به سمت کشت برنج رفتند و از طرف دیگر با وجود بحث تحریم‌ها، صرفه اقتصادی در این بود که برنج کاشته شود. اما اگر بخواهیم از منظر محیط‌زیستی به موضوع نگاه کنیم، در واقع باید بگوییم تا زمانی که نتوانیم معیشت کشاورز را تامین کنیم، عملا نمی‌توانیم برنامه‌های حفاظت از آب و خاک را به درستی پیاده کنیم. چگونه می‌شود از یک کشاورز خواست برنج نکارد چون به آب و خاک آسیب می‌زند و از بخشی از سود خود چشم‌پوشی کند اما در مقابل نه آموزشی در اختیارش قرار داد و نه فاصله سودش را جبران کرد؟
رییس موسسه تحقیقات خاک و آب گفت: با این حال اگرچه خودکفایی گندم خبر خوبی است اما اصلا معلوم نیست ادامه داشته باشد چرا که به‌طور قطع این اتفاق در استان‌های جنوب کشور تابع وضعیت اقلیمی بوده و اگر بارش‌ها کم شود، کشاورز هم ریسک کاشت برنج را نمی‌کند. بنابراین می‌توان گفت تصمیمی که امسال برای افزایش سطح زیرکشت برنج گرفته شد، اشتباه نبوده است.
با مدیریت صحیح؛ خودکفایی قابل تکرار است
سهم قابل توجهی از وضعیت فعلی خودکفایی برنج بر دوش استان خوزستان است. استانی که کشت برنج به دلیل مصرف بالای آب برای سه سال متوالی در آن ممنوع بود اما حالا 207 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی آن به کشت برنج اختصاص دارند. عبدالعلی گیلانی، مدیر مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع طبیعی خوزستان درباره این موضوع به «تعادل» گفت: امسال به دلیل شرایط ویژه استان خوزستان مجوز 70 هزار هکتار کشت برنج در خوزستان صادر شد. از یک‌سو خسارات کشاورزان به دلیل وقوع سیل باید جبران می‌شد و از سوی دیگر شرایط اقلیمی و بارندگی به گونه‌ای بود که اگر از این منبع آب استفاده نمی‌کردیم از دسترس خارج می‌شد. اکنون 207 هزار هکتار زمین در خوزستان به کشت برنج اختصاص داده شده اما باید بگوییم که در صورت استفاده از روش‌های اصولی این الگو می‌تواند در سال‌های بعد هم
تکرار شود.
او افزود: اگرچه مصرف آب برای کشت برنج زیاد است اما اکنون به سمتی رفتیم که به شیوه خشکه‌کار برنج می‌کاریم و همچنین سیستم آبیاری قطره‌ای در حال گسترش است. به این ترتیب می‌بینیم که در کشت نشایی 37 هزار مترمکعب آب مصرف می‌شود، در روش مستقیم 32 هزار تا 34 هزار مترمکعب مصرف آب رخ می‌دهد اما در کشت خشکه‌کار این رقم به 20 تا 25 هزار متر مکعب کاهش می‌یابد و امسال حدود 83 هزار هکتار از زمین‌ها به صورت خشکه‌کار بود که نشان می‌دهد اگر مدیریت درست وجود داشته باشد، می‌توان با ایجاد صرفه‌جویی کشت برنج را حفظ کرد.
گیلانی بیان کرد: با این حال نمی‌توان هم از ضعف‌ها چشم‌پوشی کرد و اعلام کرد این موضوع تماما اتفاق خوبی است. در واقع کشاورزی، دستکاری در طبیعت است اما هنر مدیریت مزرعه درست این است که آثار منفی آن به طبیعت را به حداقل برسانیم بنابراین کشت حداکثری نباید مد نظر باشد بلکه به شرایط کشت مطلوب باید توجه کرد و باید تاکید کرد که ما همچنان به مدیریت صحیح و آموزش نیاز داریم و اگر این مدیریت شکل نگیرد، چنین الگوی کشتی در بلندمدت مشکل‌ساز می‌شود. از طرف دیگر اگر قرار است کشاورز را با سیاست‌های کلان کشور که هم‌سو با حفظ محیط‌زیست است همراه کرد باید در وهله نخست آموزش صحیح داده شود و در گام بعدی نرخ‌گذاری روی محصولات کشاورزی به گونه‌ای باشد که کشاورز توجیه منطقی برای استفاده از کشت جایگزین داشته باشد.
