جای خالی «بازار ساز» در مقابله با موج هیجان
گروه بورس |محمد امین خدابخش|
بازارهای مالی در سراسر جهان همواره از عوامل رفتاری و بنیادی متعددی تاثیر می‌پذیرند. تاثیر هریک از این عوامل بسته به اینکه ذهنیت سرمایه‌گذاران در چه جهتی باشد در طول زمان بیشتر و کمتر می‌شود. با این حال آنچه مسلم است، تغییر جهت نگاه فعالان بازار نسبت به شرایطی است که قیمتها به‌طور مداوم در آن رشد یا کاهش داشتهاند. در واقع هر چه که دلایل قبلی برای حرکت قیمتها در مسیر کاهش یا رشد با سرعت و اهمیت بیشتری تغییر یابند امکان واروندگی شدیدتر قیمتها در بازار به همان اندازه افزایش می‌یابد. طبیعی است که با کلی‌تر شدن تغییر در هر بازار میزان اثرپذیری دارایی‌های مورد معامله نیز در این شرایط بیشتر می‌شود. این تغییرات اغلب ماهیتی حقوقی یا سیاسی دارند و به صورت سیستماتیک بر جریان قیمتها اثر می‌گذارند. با این حال در این میان یک استثنا نیز وجود دارد.
در شرایطی که قیمتها به دلایل هیجانی با افزایش یا کاهش مواجه می‌شوند امکان اینکه تغییر جهت در روند معاملات به صورت ناگهانی رخ دهد نسبت به سایر شرایط تا حد قابل توجهی افزایش می‌یابد. در چنین حالتی افزایش اندک عرضه یا تقاضا بر سایر اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی تاثیر قابل توجهی می‌گذارد و این حالت سبب می‌شود، حرکت جزئی قیمتها در جهت مخالف ذهنیت سرمایه‌گذاران به‌طور فزاینده‌ای به افزایش هراس آنها از کم شدن ارزش دارایی‌شان یا جا ماندن از حرکت بازار اثر بگذارد. به موجب این رویکرد تغییر شتابان قیمت در جهت کاهش یا افزایش روی می‌دهد و تغییراتی که در شرایط عادی تنها می‌توانست به استراحت قیمتها منتهی شود، به راحتی تغییر روند را در کوتاه‌مدت، میان مدت و حتی بلندمدت، شکل می‌دهد؛ شرایطی که دقیقا بورس تهران را فرا گرفت و در دوهفته پایانی مهرماه به اصلاح 10 درصدی شاخص کل بورس تهران انجامید و با افزایش فزاینده فشار فروش توانست در برخی از نمادها به میزان 60 درصد از ارزش دارایی آنها را ببلعد.
بازارگردانی؛ حلقه مفقوده ثبات بازار
اتفاقاتی از این دست در تمامی بازارهای مالی جهان امری دور از انتظار نیست. با این حال، رونق این بازارها امروزه مرهون عواملی است که با بهره‌گیری از آنها از شدت هیجانات بازار کاسته و از میزان تغییرات غیر منتظره قیمتها کاسته می‌شود. از جمله این عوامل می‌توان به عملیات بازارگردانی اشاره کرد. بازارگردان شخصیتی حقوقی است که در تمامی بازارهای مالی جهان شامل سهام، اوراق و کالا به تنظیم بازار می‌پردازد و با عرضه و تقاضای به موقع دارایی در اختیار خود از هیجانی شدن تغییرات قیمت در دارایی مورد نظر جلوگیری می‌کند.
به عبارت دیگر وظیفه اصلی یک بازارگردان (market maker) ایجاد شرایطی است که به نقدشوندگی حداکثری یک دارایی بینجامد. این نهاد مالی که در تمامی کشورها در چارچوب مقررات تنظیم شده از سوی نهاد ناظر به فعالیت می‌پردازد و فعالیت آن به گونه‌ای انجام می‌شود که ضمن تنظیم قیمتها منافع خود را نیز در این چارچوب
تامین کند.
در ایران نیز فعالیت بازارگردانی وجود دارند با این حال نوع فعالیت آنها و میزان دارایی در اختیارشان به گونه‌ای نیست که در بزنگاه‌های خاص توان جمع کردن صف‌های خرید یا فروش را داشته باشند.
به همین منظور به برای بررسی بیشتر وضعیت بازارگردانی در شرایط فعلی بازار سرمایه «تعادل» به گفت‌وگو با مهدی افضلیان کارشناس بازار سرمایه پرداخت و ضمن بررسی نحوه بازارگردانی در بازار سهام موانع و مشکلات فعالیت این فعالان بازار سرمایه را مورد توجه قرار داد.
این کارشناس بازار سرمایه در خصوص نحوه فعالیت بازارگردان‌ها گفت: بازارگردان‌ها در دو جهت خرید و فروش فعالند و وظیفه دارند تا با انجام خرید و فروش به موقع از افزایش فشار عرضه و تقاضا به گونه‌ای که جریان طبیعی معاملات را مختل کند، بکاهند.
وی ادامه داد: با این حال بر خلاف آنچه از این فعالان بازار انتظار می‌رود در حال حاضر بازارگردان‌ها توان چندانی برای انجام مناسب وظایف خود ندارند. چرا که نقدینگی و سهام در اختیار بازارگردان‌ها در حدی نیست که در مواقع مورد نیاز بتوانند به میزان کافی دارایی مورد تعهد خود را عرضه کنند یا به میزانی که صف فروش آن جمع شود به خرید بپردازند. همین امر سبب شده تا فرایند بازارگردانی در کشور ما با مشکل مواجه باشد و از کارایی لازم برخوردار نشود. البته باید به خاطر داشت که نهادهای بزرگ‌تری نیز مانند صندوق توسعه بازار و صندوق تثبیت بازار وجود دارند که از منابع بیشتری برخوردارند و در شرایط مقتضی عملکرد بهتری نسبت به بازارگردانانی دارند که روی یک نماد خاص متمرکزند.
افضلیان افزود: در واقع نهادهای یاد شده بودند که در روزهای اخیر با تمرکز بر نمادهای بزرگ بازار که تاثیر بسزایی بر تغییرات شاخص کل و به تبع آن ذهنیت معامله گران داشتند و توانستند با فعالیت خود از فشارهای فروش در سایر نمادها نیز بکاهند.
با این وجود این میزان از بازارگردانی هم همچنان برای بازار سرمایه ناکافی است و کارایی لازم را ندارد. این کارشناس بازار سرمایه گفت: نحوه بازار گردانی در بازارهای جهانی با بازار داخلی بسیار متفاوت است. برای آنکه این نوع فعالیت در بازار کشور به اندازه کافی رشد کنند باید منفعت حاصل از بازار گردانی برای نهادهای مالی یاد شده افزایش یابد. در واقع برای بهبود وضعیت موجود باید نحوه قوانین ناظر بر فعالیت بازار گردان‌ها منسجم‌تر شود و این قوانین
به گونه‌ای باشد که ضمن حصول نیازهای بازار از منافع سهامداران نیز حمایت کنند.
وی تاکید کرد: در حال حاضر نحوه فعالیت بازارگردانان با وجود آنکه این نهادها نیازمند دریافت مجوز هستند، از نظارت چندانی برخوردار نیست و همین امر سبب شده تا بازارگردانی آن‌طور که باید چارچوب مدونی نداشته باشد.
افضلیان در خصوص تاثیر قابل توجه حضور بازارگردان در یک نماد گفت: حضور بازار گردان در یک نماد می‌تواند در روند معاملات یک نماد بسیار سازنده باشد.
در واقع بازارگردان باعث می‌شود که هیجانات
معامله‌گران به خوبی کنترل شود، حتی در شرایطی که یک نماد با ارزش ذاتی خود اختلاف زیادی دارد نیز بازار گردانی می‌تواند به کاهش هیجان روند معاملات و رشد قیمت یک نماد را منطقی کند.
به این ترتیب با حضور بازارگردان سرمایه‌گذاران حقیقی از حاشیه امن بیشتری برخوردار می‌شوند، چراکه دید سرمایه‌گذاران حقوقی نسبت به حقیقی‌ها بلندمدت است و آنها از نوسانات کوتاه‌مدت بازار آسیب کمتری می‌بینند.
