مالیات بر سود سپرده بانکی وصله ناجور اقتصاد ایران

گروه اقتصاد کلان|

این روزها بحث دریافت مالیات از سود سپرده بانکی داغ است، چرا که در هفته گذشته پیش‌نویس لایحه مالیاتی وزارت اقتصاد منتشر و معلوم شد که حداقل یکی از تصمیم‌گیران اقتصادی به دنبال اخذ مالیات از سود سپرده بانکی است. هرچند در ادامه رییس کل بانک مرکزی این خبر را تکذیب کرد ولی حواشی آن همچنان پابرجاست. در همین زمینه محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با “تعادل “ می‌گوید که اصلا شرایط اقتصاد ایران به دلیل وضعیت تورم و فاصله آن با نرخ سود بانکی متناسب برای اخد مالیات از سود سپرده نیست. به گفته پورابراهیمی درست است که در دنیا از سود سپرده بانکی مالیات اخذ می‌شود ولی این نوع مالیات مربوط به اقتصادهایی است که تورم آنها از سود بانکی کمتر است و حدفاصل سود بانکی و تورم مشمول مالیات می‌شود.

به گزارش «تعادل»، تنها یک روز بعد از انتشار پیش‌نویس لایحه مالیاتی تهیه شده از سوی سازمان امور مالیاتی، موجی از حملات از سوی نظام بانکی و بعضا افکار عمومی درباره این تصمیم دولت به جریان افتاد. طولی نکشید که عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی کشور این خبر را در کل تکذیب و اعلام کرد که اصلا دولت چنین تصمیمی ندارد و هیچ گونه مالیاتی از سود سپرده بانکی دریافت نخواهد شد. این در حالی است که معاون وزیر اقتصاد در روزهای بعد تلویحا در مصاحبه‌ای خبر گنجاندن مالیات بر سود سپرده بانکی را تایید کرد و گفت: دولت قصد دارد این نوع مالیات را در شرایط کنونی اقتصاد ایران با نرخ صفر در نظر بگیرد.  فارغ از اختلاف وزارت اقتصاد با بانک مرکزی اگر این لایحه در نهایت هم در هیات دولت تصویب شود، برای اجرا نیاز به تصویب دارد. در همین زمینه «تعادل»، با محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی گفت‌وگویی انجام داده است. او در این مصاحبه توضیح داده است که چرا دریافت مالیات بر سود سپرده بانکی برای اقتصاد کشور منتفی است.

 اخیرا پیش‌نویس لایحه‌ای در وزارت اموراقتصادی و دارایی تهیه شده است و طبق آن قرار است دولت به پایه‌های مالیاتی جهت اخذ مالیات از پایه‌های جدید اقدام کند. چه نظری دارید؟

از سال‌های قبل موضوع مهمی در اقتصاد ایران مطرح شده  و آن بحث پایه‌های مالیاتی است. در این باره ایران حتما باید از تجربه کشورهای توسعه یافته استفاده کند. اکنون ما در بحث مالیات بر مجموع درآمدها و مالیات بر عایدی املاک و مستغلات خلأ جدی داریم و هم‌اکنون اولویت مجلس شورای اسلامی مالیات بر املاک و مستغلات است.

 یکی از بخش‌های لایحه مربوط به اخذ مالیات از سود سپرده بانکی بود. چه نظری دارید؟

من از صحت این خبر که سازمان امور مالیاتی به دنبال آن باشد که سود سپرده بانکی را مشمول مالیات کند اطلاع دقیقی ندارم.

 پیش‌نویس این لایحه منتشر شد، البته معاون اقتصادی وزیر اقتصاد هم توضیحات تکمیلی پیرامون آن مطرح کرد.

اساسا مالیات بر سود سپرده‌های بانکی به عنوان پایه مالیاتی در کشورهای دنیا، زمانی به جریان می‌افتد که با شاخص‌های دیگر مانند تورم همخوانی داشته باشد. به عبارت‌ دیگر کشورهای دیگر به شاخص‌هایی مانند نرخ تورم نگاه می‌کنند و برای اخذ مالیات از سود سپرده بانکی تصمیم می‌گیرند. حالا سوال اینجاست که در کدام کشورها اخذ مالیات از سود سپرده بانکی می‌تواند اجرایی شود؟ درکشورهایی که میانگین نرخ تورم زیر نرخ سود سپرده بانکی باشد. اگر در کشوری نرخ تورم بالای نرخ سود سپرده قرار گیرد به این معنا است که سود سپرده نتوانسته بازده متناسبی با تورم کسب کند. اگر تورم در اقتصاد کشوری 50 درصد باشد، سود سپرده 20 درصد چه مفهومی دارد؟ مفهوم ساده آن این است که سپرده‌گذار می‌توانست زمین، خودرو و دارایی‌های مختلف خریداری کند تا ارزش سرمایه‌گذاری خود را به 40 درصد برساند، اما دارایی خود را به سپرده بانکی تبدیل کرده است تا 20 درصد به او برسد. در این صورت مسلما سرمایه‌گذار ضرر کرده است، بنابراین هرجا نرخ تورم از نرخ سود سپرده پیشی گرفت، سود سپرده تنبیه شده است تا تشویق.

   برخی کشورها هستند که تورم آنها از نرخ سود پیشی گرفته ولی مالیات سود سپرده دارند.

همین‌طور است. مواردی دردنیا وجود دارد که نرخ تورم بالای نرخ سود سپرده بانکی می‌رود اما این موارد مقطعی است. ولی در اقتصاد ما معمولا دوره‌های آن طولانی است. اکنون در کشور ما نرخ تورم بالای نرخ سود سپرده قرار گرفته است و طبیعی است که نرخ بازده از محل سود سپرده منفی باشد. در چنین شرایطی عقلانیت حکم می‌کند که از نرخ منفی مالیات گرفته نشود. در نتیجه از نظر ما این موضوع منتفی است و در شرایط فعلی اقتصاد کشورمالیات بر سود سپرده معنایی ندارد.

  اما کارکرد شفافیت آن هم مطرح است. مالیات بر سود سپرده بانکی با نرخ صفر در جهت شفافیت بیشتر هم می‌تواند کار کند.

به نظر نمی‌رسد که اکنون این نیاز مبرم باشد چرا که اکنون بانک‌ها زیرنظر بانک مرکزی هستند و بانک مرکزی اعداد و ارقام مربوط به حساب‌های افرادی را که سپرده‌گذاری می‌کنند در اختیار دارد. بنابراین در این شرایط نرخ صفر هم معنا پیدا نمی‌کند. اگر بانک مرکزی اراده کند ریز اقلام سپرده‌ها را می‌تواند به تفکیک اسامی حقیقی و حقوقی بگیرد. اخذ مالیات با نرخ صفر زمانی کاربرد دارد که حوزه فعالیت شفاف نباشد و اطلاعاتی از آن نداشته باشیم. به عبارتی زمانی مالیات با نرخ صفر کارکرد دارد که ندانیم افراد مد نظر چه کسانی هستند؟ کجا فعالیت دارند؟ و چه می‌کنند؟ مثلا ما باید برای بخش کشاورزی و صادرات حتما مالیات بر نرخ صفر را به کار ببریم چون نیاز داریم اطلاعات این بخش‌ها تکمیل شود.

 یعنی به‌طور کلی برای اقتصادتورم خیز ایران مالیات بر سود سپرده بانکی را منتفی می‌دانید؟

اگر کشور به یک ثبات اقتصادی رسیده و سود سپرده بانکی از نرخ تورم بالاتر رود، در آن زمان مابه التفاوت تورم می‌تواند مشمول نرخ مالیات شود. بررسی شکل و مدل اقتصادی این مبحث در دنیا به همین صورت است. اکنون مساله اخذ مالیات از سود سپرده بانکی در ایران با مخاطراتی هم همراه است. اگر موضوع اخذ مالیات بر سود سپرده‌ بانکی جدی شود، سپرده‌ها از بانک‌ها فراری می‌شوند و این به نفع اقتصاد کشور نیست. وقتی سپرده از بانک فرار کند کجا روانه خواهد شد؟ در این شرایط پای بازار‌های موازی به اقتصاد باز می‌شود و... در نهایت باید بگویم این‌گونه پایه مالیاتی با شرایط فعلی اقتصاد ایران حتما اثرات منفی به دنبال خواهد داشت.