کیفیت اپراتورهای اینترنتی در اتاق شیشه‌ای
گروه دانش و فن
سرعت و کیفیت اینترنت به صورت عمومی، همواره از مواردی بوده که کاربران درخواست ارتقای آن را داشتند و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به عنوان یکی از ناظران اصلی شاخص‌های کیفی اپراتورهای ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی، سامانه‌ها و اطلاعاتی را در اختیار عموم قرار داده یا امکان شکایت کاربران از خدمات اینترنتی را فراهم کرده است. یکی از آخرین اقدامات رگولاتوری، راه‌اندازی سامانه سنجش کیفیت شاخص‌های شبکه ملی اطلاعات یا «فرادید» است که مقرر شده اطلاعات آن به صورت عمومی منتشر شود، روشی که احتمالا جنب‌وجوشی در بین اپراتورها به راه می‌اندازد تا شاخص‌های کیفی خود را بهبود ببخشند و بدین‌ترتیب بتوانند رضایت مشترکان را جلب کنند، زیرا با شکل‌گیری رقابت بین اپراتورها، آنها قیمت را تغییر و کیفیت را افزایش می‌دهند تا نظر مشترک را جلب کنند و مشترک بتواند حداکثر مطلوبیت را از بابت خدمت، چه به لحاظ کیفیت و حجم و سرعت و پهنای باند به دست بیاورد.
سامانه سنجش کیفیت شاخص‌های شبکه ملی اطلاعات تحت عنوان «فرادید» اواسط شهریورماه سال جاری توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی رونمایی شد.
سامانه فرادید قرار است درراستای شفافیت و انتخاب درست خدمات اپراتورها به کاربران نقش پررنگی را ایفا کند و کیفیت اپراتورهای ثابت و سیار را در گستره کل کشور جمع‌آوری می‌کند. هر کدام از کاربرها که از ابزار اینترنتی استفاده می‌کنند، دنبال کارکرد خاصی هستند. برخی بخش صوت و تصویر برای‌شان اهمیت دارد، شرکت‌ها و سازمان‌ها باید بدانند از چه اپراتوری می‌توانند سرویسی بگیرند که متناسب با کارکردها و مواردی است که کارمندان شرکت از آن استفاده کنند. بحث دیگر دانلودهای حجیم است که طرفداران خاص خودش را دارد. هر کدام از این موارد نیاز به شاخصه‌هایی دارند، یا در بحث بازی، دیلی (تاخیر) تعیین‌کننده‌ترین شاخص‌هاست. با مقایسه این شاخصه‌ها، طبیعتا کارکردهایی که مورد نظر کاربران است می‌تواند افزایش پیدا کند. البته انتشار عمومی اطلاعات مربوط به شاخص‌های کیفی اپراتورها ممکن است در ابتدا چندان برای آنها خوشایند نباشد، زیرا به این واسطه اطلاعات کیفیت خدمات اپراتورها در دید عموم قرار می‌گیرد و ارزیابی می‌شود. از طرفی به گفته مسوولان، «فرادید» طراحی شده تا دید فراتر از دید معمول را در اختیار تمام مردم بگذارد تا شاخص‌های کیفی اپراتورها را رصد کنند. این سامانه بر اساس مبانی متعددی طراحی شده است. اولین نکته آن الزامات شبکه ملی اطلاعات و رصد کیفیت خدمات در لایه‌های مختلف شبکه ملی اطلاعات است. یکی دیگر از وظایف این سامانه ارایه هدفمند اطلاعات کیفی و هزینه‌ای برای انتخاب بهینه خدمات توسط مردم است. از طرفی زمانی که کیفیت خدمات رصد شود و دراختیار مردم قرار گیرد، اپراتورها می‌توانند در بازار رقابتی خدمات با کیفیت‌تری ارایه دهند. همچنین کاربران حق دارند درخصوص خدمات و کیفیت خدماتی که دریافت می‌کنند، اطلاعات داشته باشند و به نظر می‌رسد این سامانه می‌تواند اطلاعات کیفیت خدمات و تجربه مشتری را از طریق سنسورها جمع‌آوری کرده آنها را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در نهایت نیز این موارد را در دسترس کاربر می‌گذارد تا بهترین انتخاب را انجام دهد. تکنولوژی‌هایی که در این سامانه برای ارزیابی شاخص‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، تکنولوژی‌های روز است که اپراتورها از طریق آنها خدمات خود را ارایه می‌دهند. در این سامانه ارزیابی به دو شکل انجام می‌شود، یکی براساس تجربه کاربران و دیگری کیفیت شبکه که هر دو به صورت آنلاین هستند. البته در حال حاضر شاخص‌هایی از جمله RTT، PLR و Jitter در گزارش هفتگی بررسی کیفیت سرویس اپراتورهای ثابت و سیار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، قابل مشاهده است. زمان تاخیر چرخشی (Round-trip time) یا RTT مدت زمانی است که در میلی‌ثانیه محاسبه می‌شود و برابر است با زمانی که مرورگر یک درخواست را به سرور ارسال می‌کند تا یک پاسخ از آن دریافت کند. زمان تاخیر چرخشی یک معیار کلیدی برای برنامه‌های کاربردی وب و یکی از عوامل اصلی هنگام اندازه‌گیری زمان بارگذاری صفحه و زمان تاخیر در شبکه محسوب می‌شود. میزان تلفات بسته‌ها (PLR) یا Packet Loss Ratio نیز به میانگین گم‌شدن یا از دست‌رفتن بسته‌های IP در طول شبکه خدمت‌دهنده اطلاق می‌شود و بر اساس میانگین نمونه‌برداری‌های متوالی Ping Test در طول یک ساعت محاسبه می‌شود. همچنین جیتر (Jitter)، تفاوت زمانی است که بسته اطلاعاتی ما از لحظه ارسال در شبکه تا زمان رسیدن به مقصد سپری می‌کند.
این در حالی است که به گفته مجید حقی، معاون امور پستی، ارتباطی و فناوری اطلاعات، تفاوت سامانه فرادید با گزارش‌های هفتگی بررسی کیفیت سرویس اپراتورها، این است که گزارش هفتگی یک مرور کلی بر کیفیت اپراتورها در کل کشور است و اینکه با هم مقایسه می‌شوند، اما در سامانه فرادید، کیفیت در کل کشور برای مشاهده کاربران بررسی می‌شود و کاربران می‌توانند در هر نقطه بر حسب استان، کیفیت را چک کنند. حقی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به جلسه‌ای که با اپراتورها درباره سامانه فرادید برگزار شده بود، اظهار کرد: «ما به همه اپراتورها یک حساب دادیم تا همه اطلاعاتی که در سامانه وجود دارد، از جمله جایگاه خودشان و فاصله‌شان با رقبا را ببینند؛ اینکه ما ریزدانگی سنجش‌های‌مان چیست و در کدام شهرهاست. طبیعتا اپراتورها خودشان هم سامانه‌هایی برای سنجش دارند، بنابراین با آنها جلسه گذاشتیم تا ببینیم چطور می‌توانیم این سامانه را ارتقا دهیم و اگر اشکالاتی دارد، اصلاح کنیم. اپراتورها می‌توانند به ما کمک کنند، زیرا تجهیزات و امکانات اندازه‌گیری و در نتیجه امکان مقایسه دارند؛ آنها حتی پیشنهادهای خوبی داشتند؛ برخی فکر می‌کردند کیفیتشان خوب است و چه بهتر که کسی این کیفیت را اندازه‌گیری کند تا بتوانند آن را در رقابت عرضه کنند، بنابراین پیشنهاد کردند که حتی تعداد سنجه‌ها در مکان‌ها و شهرها بیشتر شود و ما هم استقبال کردیم از اینکه بتوانیم کیفیت را محک بزنیم و با نقاط و ظرفیت‌های بیشتر اندازه‌گیری کنیم. بخشی از اپراتورها هم نگران بودند؛ البته نگرانی آنها برای ما قابل پیش‌بینی بود اما وقتی ببینند نگرانی تاثیری ندارد، باید با رقبا هم‌آورد شوند و کیفیتشان را به رخ هم بکشند، انرژی نگرانی در ارتقا و بهره‌وری و کسب رضایت‌مندی تخلیه می‌شود و هدف کار هم همین است. ما می‌خواهیم کیفیت را افزایش دهیم و شفافیت ایجاد کنیم. اینکه مردم ببینند آنچه می‌خرند به لحاظ کیفی چه رتبه‌ای دارد.»
البته زمانی که سامانه فرادید راه‌اندازی شد، محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، گفته بود شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی ۴۵ روز فرصت دارند برای بهبود کیفیت تلاش کنند و پس از این مهلت، سامانه فرادید دراختیار عموم قرار می‌گیرد برای اینکه مشخص شود نحوه ارسال تذکرات و ارایه گزارشات تغییری در فرآیندهای ارتقای شبکه ایجاد می‌کند یا خیر. بنابراین به اپراتورهای اینترنتی فرصت داده شد تا با بهره‌گیری از این سامانه، مشکلات شبکه خود را برطرف کرده و کیفیت خدمات خود را بهبود ببخشند، با وجود این، با گذشت بیش از دو ماه از رونمایی از این سامانه، هنوز اطلاعاتی به صورت عمومی منتشر نشده است.
حقی، علت این تاخیر را زمان لازم برای ارتقای سامانه توسط اپراتورها و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم توسط رگولاتوری اعلام کرده و گفت: «ما تلاش کردیم نیازمندی کاربران در سامانه ارایه شود و براساس آن رقابت معنی‌دار شکل گیرد. وقتی شکایات کاهش یابد و کیفیت خوب باشد، یعنی همه بردیم؛ ما به عنوان رگولاتوری، مشترک به عنوان بهره‌بردار و اپراتور به عنوان ارایه‌کننده سرویس، همه ارتقا پیدا کردند. هم کاربری که کیفیت را می‌شناسد و دریافت می‌کند، هم اپراتوری که بناست کیفیت را متناسب با کاربران متخصص ارایه کند، ما هم به عنوان رگولاتوری هدف‌مان همین است که بین دو بخش تعادلی ایجاد کنیم تا بهترین کیفیت به دست کاربران برسد. این مجوزها و حساب‌ها اکنون برای اپراتورها تعریف شده و هم به اطلاعات خودشان و هم به اطلاعات اپراتورهای دیگر دسترسی دارند. البته اپراتورها برای ارتقای سامانه‌هایشان درگیری‌هایی داشتند. ما هم برای اینکه سامانه‌ها را در هم تلفیق کرده، بحث شکایات و تعرفه و کیفیت را در هم تجمیع کنیم تا به صورت یک مجموعه در اختیار مردم قرار گیرد، به زمان نیاز داشتیم. همچنین درصورت انتشار، حجم زیادی درخواست به سمت آن می‌رود و ما باید زیرساخت‌هایش را فراهم کنیم و آمادگی داشته باشیم.»
در نهایت رگولاتوری معتقد است این سامانه ابزار و ظرفیتی است برای اینکه تمام ذی‌نفعان بتوانند خود را در فضای شفافیت ارتقا دهند و هرچه این موضوع برجسته‌سازی شود و بیشتر مورد استفاده و تاکید کاربر قرار گیرد، سرعت تاثیرگذاری‌اش در بخش بیشتر می‌شود، چون کاربر تحمیل می‌کند سرویس باکیفیت و پاسخ مناسب می‌خواهد. بنابراین با ایجاد شفافیت در کیفیت اپراتورها، بهره‌بردار ارتقا پیدا می‌کند چون می‌داند چه سرویسی را با چه قیمتی می‌گیرد و چه درخواست و توقعی باید داشته باشد، رگولاتوری که خود را با یک بهره‌بردار متخصص در امور کیفیت مواجه می‌بیند که می‌داند چه کیفیتی می‌خواهد، خود را ارتقا می‌دهد تا بتواند پاسخگوی کاربر متخصص باشد، اپراتور هم ارتقا پیدا می‌کند، زیرا باید جوابگوی کاربر و رگولاتوری باشد و درنهایت این فضا به ارتقای همه ذی‌نفعان بخش کمک می‌کند.
