هنر بعدی دولت تداوم سیاست کاهش مصرف بنزین

هاشم  باروتی|

با توجه به کسری بودجه دولت در سال پیش رو، یکی از راهکارهایی که پیش روی دولت قرار گرفت، افزایش قیمت حامل‌های انرژی از جمله بنزین بود، هر چند که دولتمردان مانند آقای ربیعی، ‌سخنگوی دولت آن را تکذیب کردند. روزانه ما حدود یکصد میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می‌کنیم که این میزان با توجه به میانگین جهانی رقم بسیار بالایی است. سرانه مصرف بنزین در ایران رقم سرسام آوری شده و دولت بخش عمده‌ای از درآمد خود را صرف یارانه بنزین و حامل‌های انرژی می‌کند. براین اساس با توجه به کاهش درآمد دولت از محل فروش نفت خام، دولت چاره‌ای جز تامین کسری بودجه خود از منابع داخلی ندارد. همچنین باید در نظر داشت که دولت به واسطه افزایش دویست درصدی قیمت بنزین، همچنان در حال تخصیص یارانه به بنزین است چرا که نرخ جهانی این محصول همچنان بیش از میزان افزایش یافته کنونی است. از طرفی منتقدان دولت اذعان می‌کنند که این عمل دولت آثار تورمی زیادی در شبکه حمل‌ونقل و همینطور در سطوح اقتصاد کلان به همراه خواهد داشت که متاسفانه این مساله کاملا درست است. حال باید دید که دولت چه سیاست‌های ضد تورمی‌ای در رابطه با تبعات افزایش قیمت بنزین در نظر خواهد داشت. اگر چنانچه دولت نتواند با کاهش هزینه‌های سربار خود و افزایش درآمد از محل افزایش قیمت بنزین، راهی به سوی بهبود معیشت اقشار کم درآمد باز کند، بدون شک باید در انتظار شکل‌گیری چالش‌های مختلف اقتصادی در کشور بود.  اما در ادامه یکی از موضوعاتی که به تبع افزایش قیمت بنزین مطرح شد، تاثیر این سیاست بر وضعیت درآمد پالایشگاه‌های کشور بوده است. در این زمینه باید عنوان کرد که افزایش قیمت بنزین تاثیری بر وضعیت سودآوری پالایشگاه‌های کشور نخواهد داشت و در سود و زیان و مجموعا درآمد پالایشگاه‌ها، بی‌تاثیر خواهد بود. این بدان جهت است که دولت با افزایش قیمت بنزین، از میزان تخصیص یارانه دولت به پالایشگاه‌ها خواهد کاست.  طبق مصوبه سال نود و شش که عملا اجرایی نشد، مقرر شده بود که پالایشگاه‌ها از محل نوسازی و توسعه خطوط لوله انتقال نفت، به میزان پنج درصد عوارض دریافت کنند. در صورتی که دولت بتواند این مصوبه را در شرایط کنونی اجرایی کند، می‌توانیم به بهبود صورت‌های مالی پالایشگاه‌ها خوش‌بین باشیم.  همانطور که می‌دانیم، مهم‌ترین بخش هزینه پالایشگاه‌ها مربوط به خرید خوراک یا همان نفت خام با نرخ دلار نیمایی است. پالایشگاه‌ها هم موظف هستند پنج محصول اصلی خود (بنزین، گازوئیل، مازوت، نفت سفید و سوخت جت) را به قیمت فوت خلیج‌فارس با دلار نیمایی به شرکت پالایش و پخش بفروشند و مابقی محصولات فرعی خود را نیز در بورس کالا یا انرژی بفروشند که آن هم تا حدودی با نرخ فوب خلیج فارس و با نرخ نیمایی محاسبه شود. براین اساس، میزان ما‌به‌التفاوت خرید نفت خام و فروش محصولات، سود شرکت‌های پالایشی را می‌سازد. پس با افزایش قیمت بنزین عملا به دلیل حق‌العمل‌کاری پالایشگاه‌ها، سودی در صورت‌های مالی آنها شناسایی نمی‌شود.

آنچه مشخص است اینکه، افزایش قیمت بنزین طی سال‌های اخیر تاثیر بسیار بالایی در میزان مصرف بنزین نداشته است. شاید مقطعی شاهد کاهش مصرف، آن هم به دلیل تاثیر روانی افزایش قیمت باشیم اما از آنجا که بنزین در کشور ما یک کالای استراتژیک مصرفی است، این افزایش قیمت، بر میزان مصرف بنزین تاثیر خاصی نخواهد داشت.  روند مصرف بنزین در سطح کشور باتوجه به گزارش‌های آماری شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، نشان می‌دهد که با فرض ثابت بودن سایر شرایط و با افزایش یک‌باره قیمت بنزین، در ابتدا مصرف بنزین شروع به کاهش می‌کند اما پس از مدت زمان خاصی (که وابسته به میزان افزایش قیمت بنزین است) رفتار کاهشی تمام شده و مصرف بنزین شروع به افزایش می‌کند. یکی از بازخوردهایی که منجر به شروع این روند افزایشی خواهد شد، اثر تورم است. زمانی که قیمت بنزین افزایش پیدا کند، اثرات تورمی پس از گذشت مدتی باعث بازگشت قیمت واقعی به سطح قبلی شده و بعد از آن، قیمت واقعی حتی از سطح قبل هم کمتر شده و از آنجا که در آمد خانوارها تا حدی هماهنگ با تورم افزایش می‌یابد، نسبت قیمت بنزین به در آمد کاهش یافته و جذابیت مصرف افزایش پیدا می‌کند.  معتقدم سیاست‌های مربوط به سهمیه‌بندی بنزین در چند سال گذشته بسیار مفید واقع شده است به گونه‌ای که کاهش چشمگیری در مصرف بنزین بعد از سال ۸۶ اتفاق افتاد. بخشی از این کاهش عمده به علت کاهش قاچاق سوخت به خارج از کشور بوده است. اما نکته مهم آن است که با وجود افزایش سیصد درصدی در طرح هدفمندی یارانه‌ها، پس از سال نود روند کاهش مصرف متوقف و به دلیل کاهش قیمت واقعی ناشی از تورم که به نوبه خود به دلیل کمبود بودجه و افزایش نقدینگی برای پرداخت مستقیم یارانه‌ها اتفاق افتاد، مصرف دوباره روند صعودی به خود گرفته است.  حالا هنر دولت این است که بتواند سیاست‌هایی را اتخاذ کند که علاوه بر کاهش مصرف بنزین و ادامه‌دار کردن روند آن فکری به حال آسیب‌ها و بحران‌های ممکن برای تورم پیش رو کند.