تامین مالی جمعی چگونه انجام می‌شود

گروه بورس|

در تمامی کشورها مقوله تامین مالی و روش‌های آن از اهمیت زیادی برخوردار است. دلیل این اهمیت در مواردی چون شفافیت، هزینه و اندازه این فعالیت نهفته است. از آنجا که در گذشته تامین مالی تنها از طریق روش‌های سنتی میسر بود، بسیاری از کارآفرینان به دلیل آنکه توانایی کسب مقبولیت وام‌دهندگان را نداشتند از راه‌اندازی مشاغل جدید باز می‌ماندند. با رشد جوامع و پیچیده‌تر شدن کسب و کارها روش‌های تامین منابع مالی مورد نیاز برای عملی کردن ایده‌ها نیز رفته رفته دگرگون شد. در این راستا گوناگونی ایده‌ها و گسترش نیاز به کسب درآمد از منابع جدید، ساختارهایی تازه را به وجود آورد که یکی از آنها بازار سهام است. این بازار اگرچه از ظرفیت‌های بسیاری برخوردار است اما مقررات آن سبب می‌شود تا تمامی کسب و کارها و ایده‌ها نتوانند از بستر آن به تامین منابع مورد نیاز خود بپردازند. یکی از دلایلی که به ایجاد چنین محدودیتی انجامیده کوچک بودن کسب و کارها یا جدید بودن ایده‌های آنهاست که موجب می‌شود امکان تامین مالی از طریق روش‌های متداول برای آن وجود نداشته باشد. همین امر موجب شده تا در طول سال‌های گذشته روش‌های جدیدی همچون «تامین مالی جمعی» و سرمایه‌گذاری‌های جسورانه به یاری بسیاری از ایده‌های نو و کسب و کارهای کوچک بیایند و ضمن تامین نیازهای مالی آنها جریان حمایت از طرح‌های نوآورانه را دگرگون کنند .در ایران نیز در کنار گسترش کارکردهای معمول بازار سرمایه، چندی است که تامین مالی جمعی به عنوان روشی کارآمد برای تامین مالی مشاغل کوچک و نوآور در دستور کار قرار گرفته است. در این مقوله سعی شده تا بستر تامین مالی جمعی به عنوان یکی از ابزارهای سرمایه‌گذاری که می‌تواند مناسباتی برد- برد را میان سرمایه‌گذار و سرمایه پذیر ایجاد کند، در چارچوب‌های قانونی معقول با قابلیت عملیاتی تدوین شود. تجربه کشورهای دیگر حکایت از آن دارد که در صورت کسب مقبولیت برای چنین ابزاری بسیاری از طرح‌هایی که در بستر متداول بازار سرمایه توانایی حضور ندارند، بتوانند ضمن تامین سرمایه به توسعه کسب و کارهای گوناگون کمک کنند.مطابق با بررسی‌ انجام شده در پایگاه خبری بازار سرمایه‌ زمانی‌ که شرکت‌های کارآفرین برای شروع و گسترش نوآوری‌ خود نیازمند تأمین مالی هستند، سرمایه‌گذار فرشته یک تأمین‌کننده مناسب تلقی می‌شود، چرا که استراتژی‌های سرمایه‌گذاران فرشته جذاب به نظر می‌رسد.معمولاً استارتاپ‌ها به منظور تأمین مالی، از سرمایه‌گذاران وام می‌گیرند، البته با هدف بازپرداخت آن مبلغ در آینده. اما مشارکت سرمایه‌گذاران فرشته برای تأمین مالی شرکت‌های نوآور به شکل وام‌دهی نیست بلکه در منفعت و ضرر (PLS Basis) طرح‌ها و ایده‌های استارتاپ‌ها مشارکت دارند. حال این مشارکت می‌تواند به صورت مالی یا غیرمالی باشد. به همین دلیل ریسک سرمایه‌گذاری آنها بالا است.تنوع حضور سرمایه‌گذاران فرشته در حوزه‌های مختلف کسب‌ و کار اعم از پزشکی، وکالت، تولید و مصرف، سهامداری، املاک و مستغلات وجود دارد. آنها علاوه بر ارایه تأمین مالی به شرکت‌های نوپا، تلاش می‌کنند تا دانش و تجارب خود را اعم از توانایی‌های تجاری، مدیریتی، اجرایی، مشاوره و راهنمایی‌های ورود به بازار کار و ریسک‌های احتمالی را به استارتاپ‌ها ارایه دهند تا احتمال شکست شرکت‌های نوپا را کاهش دهند.

سرمایه‌گذاران فرشته رویکردهای متفاوتی دارند. برخی از آنها در مقابل اعطای سرمایه، سهامدار آن شرکت کارآفرین می‌شوند. البته میزان سهام دریافتی برای هرکدام از آنها متفاوت است. پر واضح است که هر چه سرمایه بیشتری ارایه دهند، سهم بیشتری نیز از شرکت کارآفرین عایدشان خواهد شد.سرمایه‌گذار فرشته می‌تواند به عنوان یک ناجی در تأمین مالی و راه‌انداری پروژه و ایده کارآفرین عمل کند و حتی از ثبت بدهی نیز در ترازنامه مالی او جلوگیری کند. این نوع سرمایه‌گذاری موجب تسریع در شتاب و نهایتا رشد استارتاپ‌ها می‌شود.غالباً در این نوع سرمایه‌گذاری، فرض بر این است که مبلغ سرمایه‌گذاری شده که در آغاز فعالیت کارآفرین پرداخت شده است، پس از پیشرفت کار او، با بازده بسیار بالا برگردانده خواهد شد. در اصل، این گروه از سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر با استراتژی «هرچه ریسک بالاتر، بازده بالاتر (risk-return trade-off)»

عمل می‌کنند.شایان ذکر است که شبکه‌ها و بسترهای معتبری وجود دارند که قادرند اطلاعات کافی در خصوص استارتاپ‌ها را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند. این شبکه‌ها شیوه‌های جدید سرمایه‌گذاری هستند که ایده‌ها و پروژه‌ها را در اختیار کاربرانشان قرار می‌دهند. به بیان شیواتر، این شبکه‌ها نقطه اتصال سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران هستند. از جمله آنها می‌توان شبکه‌های «تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) » و «P۲P لندینگ» را نام برد. اکثر سرمایه‌گذاران با سرمایه اندک از شبکه «تأمین مالی جمعی (Crowdfunding)» استفاده می‌کنند که بسیار مناسب برای این گروه است. معروف‌ترین شبکه‌های تأمین مالی «کیک استارتر (Kickstarter) »، «ایندی گوگو (Indiegogo) » و «کلاب لندینگ» است که در آن سرمایه‌گذاران بالقوه با کارآفرینان هدف، به‌طور مستقیم همسو و هماهنگ برای رسیدن به موفقیت ایده، عمل می‌کنند.پس از انجام سرمایه‌گذاری توسط این سرمایه‌گذاران، بسیار مهم است که کیفیت بستر و اطلاعات ثبت شده و کیفیت سرمایه‌گذاری به منظور کسب بازدهی مناسب توسط سرمایه‌گذار مورد بررسی قرار گیرد. وجود بسترها در امور سرمایه‌گذاری از مزایای بسیاری برخوردار است. ارایه اطلاعات شفاف از وضعیت استارتاپ‌ها، بازده، هزینه‌های سرمایه‌گذاری، حذف واسطه‌ها و سهولت سرمایه‌گذاری از جمله نکات مفید آن است.

نــوع دیگـری از سرمایه‌گـذاری بـر استارتاپ‌ها، صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital) است. در این مدل سرمایه‌گذاران برای شرکت‌های نوپا و مشاغل کوچکی تامین مالی می‌کنند که گمان می‌رود از پتانسیل رشد بلندمدت برخوردار باشند. به‌طور کلی سرمایه‌گذاران خطرپذیر را شرکت‌های تأمین سرمایه و سایر موسسات مالی تشکیل می‌دهند. سرمایه‌گذاری در این مدل با ریسک بسیار بالا و بازده بالقوه بالا همراه است.به‌طورکلی، سرمایه‌گذارانی که به روش سرمایه‌گذاری جسورانه اقدام به تأمین مالی برای شرکت‌های استارتاپی می‌کنند، مراحل زیر را در نظر دارند:

۱) سرمایه بذرافشانی (Seed Money): در این مرحله ایده‌های کارآفرین برای ایجاد کسب و کار جدید آماده و پس از عبور از فیلترهای گوناگون تقویت می‌شوند. میزان ضرورت ایده در زمان طرح آن، با هدف رفع مشکل یا کمبود در این مرحله از اهمیت زیادی برخوردار است.

۲) سرمایه شروع به کار (Start Up): این مرحله یکی از مراحل پرریسک کارآفرینان است. به این دلیل که آنها باید از انعطاف‌پذیری، سرعت تغییر و استراتژی‌های مناسب برخوردار باشند تا توسعه، بازاریابی، سازگاری محصول با حداقل نیروی انسانی از شتاب بیشتری برخوردار شود. در این مرحله است که حضور سرمایه‌گذاران فرشته حایز اهمیت می‌شود. خانواده، دوستان و سرمایه‌گذاران خرد از جمله سرمایه‌گذاران فرشته محسوب می‌شوند.

۳) رشد و ثبات (Growth and Establishment): مرحله‌ای است که در آن کسب و کار به درآمد قابل توجه، معین و ثابتی رسیده و جایگاه شرکت نوپا در بازار هدف تثبیت شده است. در این مرحله سرمایه‌گذاران خطرپذیر با هدف مدیریت و افزایش درآمد و افزایش تعداد نیروی انسانی متخصص برای رقابت با رقبا در بازار، اقدام به تامین مالی کارآفرینان می‌کنند.

۴) تغییرساختار و سهامی عام شدن (Mezzanine Financing and Bridge Loans): در این مرحله، استارتاپ در حال رشد است. شرکت سود قابل توجهی ندارد ولی باید به‌طور مرتب تأمین مالی شود. در این مرحله شرکت نوپا به علت گسترش بازارهای جدید، ادغام و نهایتا ارتقای کاربران و مصرف‌کنندگان هدف، تامین مالی خواهد شد. سرمایه‌گذاران تمایل دارند تا با ترسیم نقشه راه امکان دسترسی سود در کوتاه‌مدت را داشته باشند.

۵) بلوغ تجارت و خروج (Maturity and Possible Exit): در این مرحله شرکت نوپا با تثبیت خود در بازار، فرایند پیشرفت خود را طی می‌کند. همه سرمایه‌گذارانی که تا این مرحله ایده‌آل، سرمایه‌گذاری کرده‌اند، به سودهای خود خواهند رسید.لازم به توضیح است، زمانی که شرکت به بلوغ می‌رسد و دیگر امکان جذب سرمایه از صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیست، خروج از شرکت اتفاق می‌افتد. ممکن است خروج سرمایه‌گذاران خطرپذیر پس از سه الی هفت سال از زمان سرمایه‌گذاری اولیه انجام شود که کاملا طبیعی است. برخلاف سرمایه‌گذاران، اکثر بنیانگذاران تمایلی به خروج از استارتاپ‌های خود ندارند. اما به هر دلیلی ممکن است از شرکت خود خارج شوند که در این حالت زمانی تصمیم به این کار می‌گیرند که یا خیلی زود است یا خیلی دیر که متاسفانه سود قابل توجهی نیز عایدشان نخواهد شد.امکان دارد این سوال مطرح شود که چه تفاوتی بین سرمایه‌گذاران خطرپذیر و سرمایه‌گذاران فرشته وجود دارد؟برای پاسخ به آن می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها در میزان مبلغ سرمایه‌گذاری و تامین مالی برای استارتاپ‌ها است. به این صورت که سرمایه‌گذاران فرشته مبلغ کمتری برای تامین مالی شرکت‌های نوپا، سرمایه‌گذاری می‌کنند.

 در حالی که سرمایه‌گذاران خطرپذیر چون با پول تعداد زیادی سرمایه‌گذار، سرمایه‌گذاری می‌کنند، لذا با مبلغ بیشتری اقدام به تأمین مالی می‌کنند.مورد بعدی این است که سرمایه‌گذاران فرشته جهت راه‌اندازی شرکت و ورود آن به بازار اولیه نقش عمده‌ای را ایفا می‌کنند در حالی که سرمایه‌گذاران خطرپذیر تمایل دارند که شرکت نوپا قبلا توسط سرمایه‌گذاران فرشته تأمین مالی شده باشد و محصول یا ایده، تست‌های بازار را گذرانده باشد.

از این‌رو آنها با هدف تولید و بازاریابی برای ایده یا محصول تأمین مالی می‌کنند.نکته دیگر اینکه سرمایه‌گذاران فرشته با در اختیارگذاشتن تجارب و دانش خود به شرکت‌های نوپا سعی می‌کنند تا سطح مشارکت خود را بالا نگه دارند. اما سرمایه‌گذاران خطرپذیر به دنبال محصول با مزیت رقابتی قوی با بازار مناسب برای آن هستند.نکته حایز اهمیت دیگر این است که گروه مدیریتی سرمایه‌گذاران خطرپذیر خود را ملزم می‌دانند تا در کسب و کارهای نوپا ورود پیدا کنند.

 این امر به جهت انجام کنترل و نظارت بیشتر بر اوضاع کسب و کار شرکت‌های نوپا است. در حالی که این موضوع در میان سرمایه‌گذاران فرشته به مراتب کمتر است و نکته آخر این است که میزان تعهدی که سرمایه‌گذاران فرشته نسبت به سرمایه‌گذاران خطرپذیر در کسب و کارهای نوآور و جدید دارند، بیشتر است.