ساعت کار در ایران رو به کاهش است

گروه اقتصاد کلان|

بی‌شک تعادل بین کار و زندگی و مدیریت زمان برای جلوگیری از پیامدهای نامطلوب ناشی از عدم تعادل بین آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. البته باید توجه داشت که کشورهای مختلف براساس میزان پیشرفت فناوری و درجه توسعه‌یافتگی و همچنین ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی از این نظر با هم متفاوت هستند. ساعات کار طولانی یکی از مهم‌ترین عواملی است که موجب ایجاد تعارض بین کار و زندگی می‌شود. در کشورهای مختلف، میانگین ساعت کار معمول در هفته در حدود 40 تا 44 ساعت است. به‌طور کلی، میزان ساعت کار متاثر از چندین عامل از جمله: میزان دستمزدها، فرهنگ کار، وضع معیشتی افراد، حجم اشتغال درکشور و... است.

به گزارش «تعادل»، به موجب ماده 51 قانون کار، ساعت کار مدت زمانی است که کارگر، نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. میزان ساعت کار، بسته به نظر کارفرما، وظایف و حوزه کاری افراد متفاوت است.

در این زمینه مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار به منظور آگاهی از میزان تغییرات میانگین ساعت کار معمول در هفته در کشور و در بخش‌های مختلف اقتصادی، با استفاده از نتایج آمارگیری نیروی کار طی سال‌های 1392 تا 1397 اقدام به تهیه گزارشی کرده است.

دراین گزارش آمده است: بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که برآورد میانگین ساعت کار معمول در هفته با توجه به برآورد تعداد شاغلان حتی با پوشش حداقل یک ساعت کار در هفته، دور از میانگین جهانی و داخلی نیست و دلیل آن این است که کم کاری بخشی از شاغلان (شاغلان با ساعت کار کمتر از 44 ساعت کار در هفته) توسط اضافه کاری بخش دیگری از شاغلان (شاغلان با ساعت کار بیشتر از 44 ساعت کار در هفته) جبران می‌شود.

 همچنین برآورد میانگین ساعت کار معمول در هفته، در شغل اصلی است. از آنجا که ممکن است برخی شاغلان چند شغله باشند، با در نظر گرفتن این مهم، میانگین ساعت کار بیش از این خواهد بود. آمارها نشان می‌دهد، میانگین ساعات کار معمول هر شاغل در هفته در سال‌های 1392 تا 1397 به جز سال 1396 روندی نزولی داشته است به‌طوری‌که میانگین ساعت کار در سال 1397 نسبت به سال 1392 به میزان 1 ساعت کاهش یافته است.

این در حالی است که تعداد شاغلان طی سال‌های مذکور همواره روندی افزایشی داشته است. همچنین بیشترین میانگین ساعت کار معمول در هفته طی این سال‌ها مربوط به سال 1392 برابر با 44 ساعت و 18 دقیقه و کمترین آن مربوط به سال 1397 با 43 ساعت بوده است. با توجه به اینکه اقتصاد کشور در سال‌های اخیر سمت و سوی اشتغال‌زایی داشته است، شیب نزولی میانگین ساعات کاری شاغلان از سال 1392 تاکنون، قابل تامل است. کاهش میانگین ساعت کار معمول در کشورر را می‌توان ناشی از افزایش چند میلیونی شاغلان در طی دوره مورد نظر و عدم وجود ظرفیت برای کار بیشتر، کاهش نیاز اقتصادی شاغلان و افزایش شاغلان پاره وقت دانست.

در تمام این سال‌ها مردان نسبت به زنان ساعات بیشتری کار کرده‌اند. از آنجا که مردان مسوولیت بیشتری برای تامین معاش خانوار دارند، لذا احتمال دارد مردان با اختصاص ساعت کاری بیشتر نسبت به زنان، درصدد این امر هستند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در گروه مردان، میانگین ساعت کار معمول در هفته، از سال 1392 تا 1397 به جز سال 96 روند کاهشی داشته است؛ به‌طوری‌که در سال 1397 با کاهش 42 دقیقه‌ای نسبت به سال 1392 از 46 ساعت به 45 ساعت و 18 دقیقه رسیده است. روند میانگین ساعت کار معمول در گروه زنان نیز همانند گروه مردان بوده و میانگین ساعت کار در سال 1397 با 1ساعت و 36 دقیقه کاهش نسبت به سال 1392، از 34 ساعت و18 دقیقه به 32 ساعت و 42 دقیقه رسیده است. همچنین بررسی آمار در بخش‌های عمده اقتصادی نشان‌دهنده این است که در سال 1397، طولانی‌ترین میانگین ساعت کار معمول در هفته در کشور به ترتیب مربوط به بخش خدمات (45 ساعت و 12 دقیقه)، بخش صنعت (42 ساعت و 30 دقیقه) و بخش کشاورزی (37 ساعت و 12 دقیقه) بوده است. میانگین و میانه ساعت کار در سال 1397 نسبت به سال 1392 در هر سه بخش عمده اقتصادی با کاهش مواجه بوده است.

مقایسه میانگین و میانه ساعت کار معمول هفتگی در بخش کشاورزی و غیرکشاورزی نشان می‌دهد که این مقدار در سال 1397 در بخش غیرکشاورزی به میزان 7 ساعت بیشتر از بخش کشاورزی است. بیشتر بودن ساعت کار در بخش غیرکشاورزی با توجه به عدم انجام فعالیت‌های کشاورزی در برخی از فصول سال، بدیهی به نظر می‌رسد. همچنین میانگین ساعت کار معمول هفتگی طی سال 1397 نسبت به سال 1392 در هر دو بخش کشاورزی و غیرکشاورزی با کاهش ساعت کار معمول هفتگی، مواجه بوده است. این کاهش در بخش کشاورزی به میزان حدود 3 ساعت و در بخش غیر کشاورزی به میزان 1 ساعت بوده است. این در حالی است که در هر دو بخش با افزایش تعداد شاغلان روبه‌رو بوده‌ایم. مقایسه میانگین ساعت کار معمول هفتگی در بخش تولیدی و غیر تولیدی نشان می‌دهد که میانگین ساعت کاری در سال 1397 در بخش غیرتولیدی به میزان 3 ساعت و 12 دقیقه بیشتر از بخش تولیدی است. از طرفی مقایسه میانه ساعت کار معمول هفتگی در این دو بخش نشان می‌دهد که میانه ساعت کاری در سال 1397 در بخش غیرتولیدی 1 ساعت و 18 دقیقه بیشتر از بخش تولیدی است. این درحالی است که طی سال 1392 میانه ساعت کاری در دو بخش مذکور هیچ تفاوتی ندارد. همچنین در سال 1397 نسبت به سال 1392 در هر دو بخش با کاهش میانگین و میانه ساعت کار معمول در هفته، مواجه بوده‌ایم.

کاهش ساعت کاری در بخش تولیدی به ترتیب دو ساعت و 24 دقیقه برای میانگین و 1 ساعت و 36 دقیقه برای میانه بوده است. در بخش غیر تولیدی نیز کاهش ساعت کاری به ترتیب 36 دقیقه برای میانگین و 18 دقیقه برای میانه بوده است. این در حالی است که در هر دو بخش با افزایش تعداد شاغلان روبه رو بوده‌ایم.

   شکاف جنسیتی

در سال 1397، بررسی‌ها نشان می‌دهد شکاف جنسیتی نسبی میانگین ساعت کار معمول در هفته و همچنین شکاف جنسیتی نسبی میانه ساعت کار معمول در هفته، بیش از 28 درصد است. به عبارت دیگر به‌طور متوسط مردان 28 درصد بیش از زنان کار می‌کنند. با توجه به در نظر گرفتن حمایت‌های اجتماعی و قانونی از زنان این نتیجه منطقی به نظر می‌رسد.

همچنین با توجه به شکاف جنسیتی مطلق، میانگین ساعت کار معمول در هفته برای مردان 12 ساعت و 36 دقیقه بیش از زنان است. در حالی که میانه ساعت کار معمول در هفته برای مردان 13 ساعت و 24 دقیقه بیش از زنان بوده است.

در سال 1397، شکاف جنسیتی نسبی میانگین ساعت کار معمول در هفته، در بخش‌های کشاورزی و صنعت حدود 32 درصد و در بخش خدمات تقریبا 24درصد است. در حالی که شکاف جنسیتی نسبی میانه ساعت کار معمول هفتگی، در بخش کشاورزی تقریبا 45 درصد و در بخش‌های صنعت و خدمات حدود 19درصد است.

همچنین شکاف جنسیتی مطلق میانگین ساعت کار معمول در هفته در بخش کشاورزی 12ساعت و 54دقیقه، در بخش صنعت 14ساعت و 30 دقیقه و در بخش خدمات 11ساعت و 24 دقیقه است. شاخص مزبور برای میانه ساعت کاری در بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات بهترتیب 19ساعت و 30 دقیقه، 8ساعت و 48 دقیقه و 9 ساعت و 6 دقیقه است.

با بررسی در بخش‌های کشاورزی و غیر کشاورزی در سال 1397 می‌توان دید، شکاف جنسیتی نسبی میانگین ساعت کار معمول در هفته، در بخش کشاورزی حدود 32 درصد و در بخش غیر کشاورزی تقریبا 26 درصد است. در حالی که شکاف جنسیتی نسبی میانه ساعت کار معمول هفتگی، در بخش کشاورزی حدود 45 درصد و در بخش غیر کشاورزی 23 درصد است. شکاف جنسیتی مطلق میانگین ساعت کار معمول هفتگی در بخش کشاورزی 12 ساعت و 54 دقیقه و در بخش غیر کشاورزی 12  ساعت و 12 دقیقه است. شاخص مزبور برای میانه ساعت کاری در بخش کشاورزی 19 ساعت و 30 دقیقه و در بخش غیر کشاورزی 10 ساعت و 54 دقیقه است.

در سال 1397، شکاف جنسیتی نسبی میانگین ساعت کار معمول در هفته، در بخش تولیدی حدود 36 درصد و در بخش غیر تولیدی تقریبا 21 درصد است. در حالی که شکاف جنسیتی نسبی میانه ساعت کار معمول در هفته، در بخش تولیدی حدود 28 درصد و در بخش غیر تولیدی تقریبا 16 درصد است.

همچنین با توجه به شکاف جنسیتی مطلق میانگین ساعت کاری، مردان در بخش تولیدی 16 ساعت و در بخش غیر تولیدی 9 ساعت و 30 دقیقه بیش از زنان کار می‌کنند. با محاسبه شاخص مزبور برای میانه ساعت کاری خواهیم دید مردان در بخش تولیدی 13 ساعت و در بخش غیر تولیدی 7 ساعت و 42 دقیقه بیش از زنان کار می‌کنند.