پایان عصر موگرینی در اتحادیه اروپا

گروه جهان|

 «فدریکا موگرینی دیپلمات حامی ایرانی که در پنج سال گذشته همواره در دیدارهایش با محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران، لبخند بر لب داشت، به کار خود به عنوان مسوول سیاست خارجه و امور امنیتی اتحادیه اروپا پایان داد.» این بخشی از گزارش روزنامه اسراییلی جروزالم‎پست درباره خداحافظی موگرینی از اتحادیه اروپا است.

فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجه و امور امنیتی اتحادیه اروپا، پس از پایان دوره فعالیتش در توئیتی نوشت: «دوره خدمت من پس از پنج سال فشرده به پایان می‌رسد. از همه کسانی‌که در تبدیل اتحادیه اروپا به شریکی قابل اعتماد، ستون چند جانبه‌گرایی و مدافع سرسخت حقوق بشر تلاش کردند، متشکرم.» او با اشاره به واگذار کردن این سمت به جوزپ بورل به عنوان جانشین آینده‌اش، برای او آرزوی موفقیت کرد.

موگرینی یکم نوامبر ۲۰۱۴ در حالی که تنها 41 سال سن داشت در رأس سیاست خارجه و امور امنیتی اتحادیه اروپا قرار گرفت. گرچه برخی در آن زمان این مدیر جوان را برای این پست کم‌تجربه توصیف می‌کردند اما برخی دیگر معتقد بودند او می‌تواند پرانرژی در سراسر دنیا پرچم اتحادیه اروپا را بالا نگه دارد.

کورنلیا آدریانا باچیو کارشناس حوزه امنیتی و سیاست خارجه اروپا، با اشاره به بحران‌های زیاد و فقدان راهبرد کاترین اشتون به یورونیوز گفته: «تفکرات استراتژیک بلندمدت در ارتباط با سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا یکی از چالش‌های همیشگی مسوول سیاست خارجی و امور امنیتی این اتحادیه باقی خواهد ماند و در این حوزه‌ موگرینی مستحق پاداش است چرا که تحولات بی‌سابقه‌ای در ایجاد چارچوب‌ سازمانی برای افزایش همکاری‌های امنیتی و دفاعی در میان کشورهای عضو به وجود آورد.»

به اعتقاد ناظران، از جمله دستاوردهای موگرینی، اجرایی کردن طرح “همکاری ساختارمند دایمی “ است. در این طرح کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای نخستین‌بار روی یک همکاری دایمی نظامی با حضور ۲۵ کشور از ۲۸ کشور عضو تصمیم گرفتند. این همکاری قرار است در میان‌مدت به ایجاد یک اتحادیه دفاعی در اتحادیه اروپا منجر شود و ادغام ساختاری نیروهای مسلح را دنبال می‌کند.

در دوران موگرینی همچنین ستاد برنامه‌ریزی و توانایی هدایت نظامی اتحادیه اروپا هم ایجاد شد که یک نهاد عملیاتی دایمی در سطح نظامی- استراتژیک برای عملیات‌هایی با ۲۵۰۰ سرباز است. این ستاد زیر مجموعه سیاست مشترک امنیتی و دفاعی فعالیت می‌کند و قرار است تا سال ۲۰۲۰ ماموریت‌های اجرایی آن گسترش یابد. از زمان شکل‌گیری آن در سال ۲۰۱۷ سه ماموریت آموزشی غیراجرایی در سومالی، مالی و جمهوری آفریقای مرکزی داشته است. و طبق برنامه‌ای، قدرت دفاعی کشورهای عضو به‌طور سالانه بررسی می‌شود که از جمله نتایج مهم آن تقویت توانایی اقدام هماهنگ بین کشورهای اتحادیه اروپا است.

به اعتقاد ناظران، موگرینی در توافق هسته‌ای با ایران هم خوب عمل کرد. دانیلا ایررا دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه کاتانیای ایتالیا، گفته: «او در توافق هسته‌ای با ایران موفق بود و در مذاکره با سیاستمداران ایران کاملا راهبردی برخورد کرد.» گرچه موگرینی در روزهای آخر حضور خود در راس سیاست خارجی اروپا تلاش ویژه‌ای برای نجات برجام انجام نداد.

در دوره موگرینی، روابط ناتو و اتحادیه اروپا یک تحرک و انگیزه جدید را به خود دید. به‌طوری‌که در نشست ورشو در ۲۰۱۶ یک اعلامیه مشترک امضا شد که در آن هفت زمینه همکاری‌های آینده بین این دو نهاد مشخص شده است. همکاری‌ها از طریق ۷۴ پروژه مشترک بین ناتو و اتحادیه اروپا تقویت شد که از جمله آن می‌توان به ایجاد مرکز عالی هلسینکی برای مقابله با تهدیدات ترکیبی که تحت نظارت مشترک اتحادیه اروپا و ناتو فعالیت می‌کند، اشاره کرد.

  نقاط ضعف خانم دیپلمات

باچیو از نظر ساختاری و فرهنگی اتحادیه اروپا را نقد می‌کند و ضعف موگرینی را با این ضعف مرتبط می‌داند و می‌گوید: «تفاوت در فرهنگ‌ راهبردی کشورهای عضو یکی از مشکلات و چالش‌های نماینده عالی اتحادیه اروپا در دوره پنج ساله‌اش بود. در حالی که اغلب هماهنگی بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا وجود دارد همانطور که در مذاکرات برگزیت این موضوع نشان داده شد، اما فرهنگ مشترک همکاری در سیاست خارجی و امنیت اروپا بر پایه یک دید مشترک وجود ندارد. این احتمالا به‌طور همزمان چهره بد و زشت سیاست خارجی و امنیتی مشترک در اتحادیه اروپا را نشان می‌دهد. دشواری نماینده عالی برای ایجاد موضع مشترک بین کشورهای عضو گاهی اوقات ممکن است به کاستی‌های قبلی در سیاست خارجی و امنیتی مشترک مربوط باشد.»

این کارشناس تاکید می‌کند که اختلاف‌های راهبردی و اختلاف در تصمیم‌گیری در اتحادیه اروپا برای انتقال نقشش از بازیگر امنیتی به بازیگر صلح و امنیت جهانی، ممکن است مانعی برای دستیابی به این هدف باشد. او به نمونه‌ها در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «فقدان سیاست منسجم در مقابل کرملین، اسراییل یا ایالات متحده نمونه‌هایی است که در آن اختلاف‌های قابل توجهی را در بین کشورهای عضو نشان می‌دهد. برخی از نمونه‌های اخیر درباره این عدم اشتراک را می‌توان در مورد مذاکرات الحاق آلبانی و مقدونیه شمالی به اتحادیه اروپا یا استراتژی اتحادیه اروپا در قبال روسیه مشاهده کرد. تصمیم‌گیری درباره سیاست خارجی و امنیتی قابل وتو توسط هر عضو اتحادیه است که اغلب به بن‌بست کشیده می‌شود.»

وقتی زمزمه‌های انتخاب موگرینی برای مسوولیت سیاست خارجه اتحادیه اروپا شنیده می‌شد، او به عنوان وزیر خارجه ایتالیا به روسیه رفته بود و با پوتین ملاقات کرد. همین موضوع منتقدان را مصمم‌تر کرد که از او به عنوان حامی روسیه نام ببرند. اما موگرینی تاکید کرد تلاش‌هایش برای ایجاد گفت‌وگو بین روسیه و اوکراین برای حل بحران دو کشور متمرکز است.

کورنلیا آدریانا باچیو درباره رویکرد موگرینی در این زمینه می‌گوید: «نکته قابل توجه در دوره ماموریت موگرینی انتشار گزارشی در جلسه شورای امور خارجه در ژانویه ۲۰۱۵ درباره روابط با روسیه بود که به‌نظر می‌رسید موگرینی طبق این گزارش رویه مماشات را درباره روسیه پیگیری کرد.» اما به نظر می‌رسد جوزپ بورل جانشین او، مواضع بسیار تندی نسبت به روسیه دارد؛ به‌طوری‎که ژوئن گذشته در قامت وزیر خارجه اسپانیا، روسیه را دشمن قدیمی توصیف کرده بود.