گام، ابزاری کارآمد برای تامین مالی واحدهای تولیدی

اوراق گام ابزار مالی جدید و کارآمد در اختیار واحدهای تولیدی برای تامین مالی بوده و سازوکار گام در عمل امکان تامین مالی زنجیره تولید وهمچنین استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه جهت تامین مالی واحدها است.

حمید زمان‌زاده معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی، درباره اهداف و راهبردهای طرح گام در گفت‌وگو با ایبِنا گفت: در شرایط کنونی کشور، از دو چالش مهم پولی به‌طور همزمان رنج می‌بریم. یکی افزایش قابل توجه قیمت نهاده‌های تولید در دو سال گذشته که نیاز واحدهای تولیدی به سرمایه درگردش برای حفظ سطح قبلی تولید را افزایش داده است. دیگری ظرفیت محدود نظام بانکی در تأمین سرمایه درگردش واحدهای تولیدی متناسب با نیاز فعلی آنها است که موجب فشار مضاعف بر واحدهای تولیدی و در نتیجه افت سطح تولید شده است.

وی افزود: اگرچه بخشی از افت سطح تولید ملی از ابتدای سال ۱۳۹۷ ناشی از بروز محدودیت واردات کالاهای واسطه‌ای و مواد اولیه و همچنین محدودیت‌های صادراتی در اثر تحریم‌های اقتصادی بوده است، اما همچنان یکی از چالش‌های بزرگ تولیدکنندگان، چالش تامین مالی است. بر همین اساس بانک مرکزی طرح گواهی اعتبار مولد یا گام را به نحوی طراحی نموده است تا بتواند اهداف مختلف از جمله رفع موانع پولی رونق تولید، هدایت منابع مالی به فعالیت‌های مولد اقتصادی و تامین سرمایه در گردش سالم و پایدار برای واحدهای تولیدی را محقق کند.

معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی با اشاره به اینکه بانک مرکزی به منظور کمک به بهبود روش‌های تامین سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی اقدام به راه‌اندازی سامانه گام جهت صدور و مدیریت اوراق گام در بازار پول خواهد نمود، گفت: سامانه گام سازوکاری فراگیر برای بهره‌مندی عموم واحدهای تولیدی کوچک و بزرگ در راستای تأمین مالی خواهد بود. از یک‌سو عموم واحدهای تولیدی که دارای شناسه مالیاتی هستند، به صورت بالقوه عضو سامانه گام خواهند بود و می‌توانند بدون محدودیت پذیرنده اوراق گام باشند. از سوی دیگر عموم واحدهای تولیدی عضو سامانه گام، مشروط بر آنکه تأییدیه لازم را از بانک‌های عامل اخذ نمایند، می‌توانند از انتشار اوراق گام توسط بانک‌های‌ عامل جهت تأمین مالی خود استفاده نمایند.

وی در پاسخ به سازوکار صدور اوراق گام گفت: طرح گام سازوکاری ایجاد می‌کند تا واحدهای تولیدی به جای اخذ تسهیلات از بانک‌ها برای تامین سرمایه درگردش، بر ضمانت و اعتبار بانک‌ها تکیه نمایند و با استفاده از اوراق گام منتشره از سوی بانک‌ها، نسبت به تامین مالی خود اقدام نمایند. این سازوکار شامل چهار مرحله اصلی است: در مرحله اول واحد تولیدی خریدار نهاده به عنوان واحد تولیدی متعهد از بانک عامل تقاضا می‌نماید تا نسبت به اعتبارسنجی و تعیین مقدار اعتبار خود جهت صدور اوراق گام توسط بانک عامل، با توجه به وثایق و مدارک مورد نظر اقدام نماید. در مرحله دوم واحد تولیدی متعهد (خریدار نهاده)، واحد یا واحدهای تولیدی متقاضی (فروشنده نهاده) را جهت استفاده از اوراق گام به بانک عامل معرفی می‌کند. در مرحله سوم واحد تولیدی متقاضی از بانک درخواست می‌نماید تا در مقابل دریافت اسناد مطالبات (که نشان‌دهنده طلب قطعی وی از واحد تولیدی متعهد است)، نسبت به صدور اوراق گام و واگذاری آن به وی اقدام نماید. و در نهایت در مرحله چهارم بانک عامل بر اساس اعتبار تاییدشده واحد تولیدی متعهد جهت صدور اوراق گام توسط خود و درخواست واحد تولیدی متقاضی، نسبت به صدور اوراق گام با سررسید مربوطه (بر اساس اسناد مطالبات) اقدام می‌نماید و اوراق گام صادره را در ازای دریافت اسناد مطالبات به واحد تولیدی متقاضی منتقل می‌کند.

به این ترتیب و با انتقال اوراق گام به واحد تولیدی متقاضی، تسویه مالی واحد تولیدی متعهد (خریدار نهاده) با واحد تولیدی متقاضی (فروشنده نهاده) جهت خرید نهاده انجام شده که به منزله تامین مالی واحد تولیدی متعهد و تامین مالی اولین حلقه از زنجیره تولید خواهد بود.زمان‌زاده در خصوص قابلیت‌ها و ویژگی‌های اوراق گام گفت: مهم‌ترین ویژگی‌های اوراق گام عبارت است از: ۱- اوراق گام به نام بانک عامل، صادر می‌شود و پرداخت مبلغ اسمی اوراق گام در سررسید، توسط بانک تضمین شده است. ۲- اوراق گام به صورت الکترونیک در قطعات استانداردشده با ارزش اسمی یک میلیون ریال و بدون کوپن سود صادر می‌شود. ۳- اوراق گام دارای تاریخ صدور، تاریخ پذیرش در فرابورس و تاریخ سررسید است. تاریخ صدور، زمان صدور اوراق توسط بانک صادرکننده و انتقال به واحد تولیدی متقاضی را نشان می‌دهد. تاریخ پذیرش در فرابورس، زمان قابل معامله‌شدن اوراق در فرابورس را نشان می‌دهد. این زمان معادل یک‌ششم زمان صدور تا سررسید پس از تاریخ صدور اوراق خواهد بود و تاریخ سررسید، زمان واریز وجه به حساب دارنده نهایی اوراق را نشان می‌دهد. تاریخ‌های سررسید به صورت استاندارد بوده و به تاریخ آخرین روز کاری هر ماه خواهد بود. ۴- اوراق گام از تاریخ صدور تا تاریخ پذیرش در فرابورس صرفاً قابل معامله بین اعضای سامانه گام و تحت سازوکار این سامانه خواهد بود. از تاریخ پذیرش در فرابورس، معاملات در سامانه گام متوقف شده و اوراق گام صرفاً از طریق فرابورس قابل معامله (به صورت خُرد با مکانیزم رقابتی یا بلوکی با مکانیزم توافقی) خواهد بود.

وی در ادامه تصریح کرد: با توجه به مجموعه قابلیت‌ها و ویژگی‌های اوراق گام، واحدهای تولیدی دارنده اوراق گام می‌توانند به یکی از سه طریق زیر از این اوراق استفاده نمایند: اول اینکه اوراق گام را تا سررسید نزد خود نگهداری نموده و مبلغ اسمی اوراق را در سررسید دریافت کنند. دوم اینکه اوراق گام را به عنوان یک ابزار پرداخت جهت تسویه مالی خرید از سایر واحدهای تولیدی به آنها منتقل کنند. انتقال اوراق گام قبل از زمان پذیرش در فرابورس از طریق سامانه گام و پس از آن از طریق معاملات بلوکی توافقی تحت سازوکار فرابورس قابل انجام خواهد بود و سوم اینکه اوراق گام را پس از زمان پذیرش در فرابورس به قیمت جاری در فرابورس به فروش رسانده و وجه نقد مربوطه را دریافت نمایند.

وی افزود: در مجموع با توجه به قابلیت‌ها و ویژگی‌های اوراق گام و موارد استفاده آن، سازوکار گام عملاً‌ امکان تامین مالی زنجیره تولید و همچنین استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه جهت تأمین مالی واحدهای تولیدی را فراهم خواهد نمود.

معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی در پاسخ به سوالی در خصوص ریسک نکول این اوراق گفت: با توجه به اینکه در طرح گام، اعتبارسنجی واحد تولیدی متعهد و اخذ وثایق معتبر بر عهده بانک عامل است و بانک در پذیرش یا عدم پذیرش صدور اوراق گام و نیز تعیین مقدار آن کاملا مختار است، انتظار نمی‌رود ریسک جدیدی برای بانک‌های عامل ناشی از صدور اوراق گام نسبت به رویه‌های جاری در اعطای تسهیلات ایجاد شود. همچنین از آنجا که در طرح گام بانک‌های عامل و سقف صدور اوراق گام به وسیله هر بانک عامل توسط هیات عامل بانک مرکزی تعیین می‌گردد، و بازنگری سقف صدور اوراق گام توسط بانک‌های عامل بر اساس عملکرد آنها صورت می‌پذیرد، انتظار می‌رود با انتخاب معتبرترین بانک‌های کشور توسط هیات عامل بانک مرکزی و سهمیه‌بندی مناسب مجوز صدور اوراق گام میان بانک‌های عامل، میزان نکول تعهدات واحدهای تولیدی متعهد تا حد بالایی از این مسیر کنترل گردد.

وی در ادامه تصریح کرد: در عین حال در طرح گام در نظام انگیزشی واحدهای تولیدی متعهد، مجموعه‌ای از مشوق‌ها جهت ایفای تعهد اوراق گام در سررسید و هزینه‌ها در صورت عدم ایفای تعهد اوراق گام در سررسید برای واحدهای تولیدی متعهد دیده شده است که ریسک نکول اوراق را کاهش می‌دهد.

در زمینه مشوق‌ها، سقف اعتباری بنگاه متعهد که تا ۷۰ درصد فروش پس از کسر مانده تسهیلات مرتبط با تامین مالی سرمایه در گردش می‌باشد، در صورت دو بار ایفای تعهد متوالی بنگاه متعهد در سررسید برای اوراق گام قبلی منتشره، به میزان ۱۰ واحد درصد افزایش می‌یابد. همچنین بانک عامل می‌تواند پس از ایفای تعهد بنگاه، تخفیفی در نرخ کارمزد صدور اوراق گام اعمال نماید. در زمینه هزینه‌های عدم ایفای تعهد اوراق گام در سررسید نیز پرداخت وجه التزام تاخیر تادیه دین از تاریخ سررسید اوراق گام و همچنین ممنوعیت بهره‌مندی از صدور اوراق گام تا حداقل سه ماه پس از زمان تسویه بدهی اوراق گام نکول شده در نظر گرفته شده است.

وی افزود: با توجه به نظام انگیزشی واحدهای تولیدی متعهد جهت ایفای تعهدات اوراق گام، سازوکار اعتبارسنجی واحدهای تولیدی متعهد توسط بانک‌های عامل و همچنین نظارت‌های بانک مرکزی بر فرآیند اجرای طرح گام، انتظار می‌رود نرخ نکول تعهدات واحدهای تولیدی متعهد نه تنها از نرخ نکول تسهیلات در رویه‌های جاری بانکی بالاتر نباشد، بلکه پایین‌تر هم باشد.

زمان‌زاده در خصوص نحوه مدیریت نرخ تنزیل اوراق گام در بازار بدهی گفت: از آنجاکه اوراق گام توسط بانک‌های عامل منتشر می‌شود، ریسک این اوراق ارتباطی به ریسک اعتباری واحدهای تولیدی متعهد در طرح گام ندارد و صرفا منعکس‌کننده ریسک اعتباری بانک‌های عامل است. بر این اساس انتظار نمی‌رود نرخ تنزیل اوراق گام تفاوت معناداری با نرخ تنزیل اسناد خزانه دولت در بازار بدهی داشته باشد.

وی افزود: در عین حال در صورت فشار بر نرخ تنزیل در بازار بدهی به واسطه افزایش حجم عرضه اوراق در بازار بدهی ناشی از اجرای طرح گام و با توجه به اینکه بانک مرکزی بر اساس دستورالعمل عملیات بازار باز امکان خرید اوراق گام را ندارد، بانک مرکزی می‌تواند از طریق بازارگردانی اسناد خزانه دولت در بازار بدهی نسبت به مدیریت مستقیم نرخ تنزیل اسناد خزانه دولت اقدام نموده و از این طریق به‌طور غیرمستقیم نرخ تنزیل اوراق گام را مدیریت نماید. بر این اساس نگرانی در خصوص افزایش نامتعارف نرخ تنزیل اوراق گام در بازار بدهی وجود ندارد.

معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی در پاسخ به سوالی در خصوص تبعات احتمالی اجرای طرح گام بر پایه پولی گفت: اجرای طرح گام می‌تواند از دو مسیر زمینه افزایش پایه پولی را ایجاد نماید: یکی تامین کسری منابع بانک‌های عامل ناشی از نکول تعهدات توسط واحدهای تولید متعهد در طرح گام و دیگری مداخله در بازار بدهی جهت ممانعت از افزایش نرخ تنزیل.