تبارشناسی مجلس و اقتصاد

سعید  اشتیاقی|

کارشناس مسائل اقتصادی|

در چهاردهمین روز مرداد داغ سال ١٢٨٥ تهران بود که مظفرالدین شاه با دستی لرزان پای نامه‌ای را امضا کرد که مهر تأییدی بود بر درخواست متخصصان مبنی بر تاسیس جنبش مشروطه برای تحقق سه اصل؛ حکومت متمرکز قدرتمند، استقرار نهادهای مدرن و مشارکت مردم در حکمرانی (مردم‌سالاری)  در تاریخ آمده است فرمان مشروطه ابتدا در کاخ صاحبقرانیه به امضای شاه قاجار رسید سپس در خانه باغ ٨ هزار متری حاج محمدحسین امین‌الضرب رقم خورد. قابل ذکر است که خود حاج محمدحسین امین‌الضرب تاجر خوشنام و موسس مجلس وکلای تجار نایب‌الرییس مجلس شورای ملی اول بود. یک مجلس موقت که از آن با عنوان اولین مجلس موسسان نیز نام برده شد. ‎نمایندگان آن عمدتا تجار و کسبه و صنعتگران، روسای اصناف بازارتهران و روحانیون بودند که براساس این قانون 6طبقه: شاهزادگان، روحانیون، اشراف، تجار دارای تجارت خانه معین، مالکان با دست‌کم هزار تومان دارایی و صنعتگران و پیشه‌وران از صنوف شناخته شده و دارای مغازه‌ای با شرایط خاص را شامل می‌شد. نکته حایز اهمیت این است که ٢٣ سال قبل از اینکه فرمان مشروطیت صادر شود «مجلس وکلای تجار» به فرمان ناصرالدین شاه شکل گرفته بود که بعدها به نام اطاق تجار یا اتاق بازرگانی نام گرفت. به زبان ساده‌تر وکلای تجار مسوول پیگیری حقوق جامعه بازرگانان شده بودند و این دور از ذهن نیست که بگوییم تجار آن زمان در این مجلس نیز از مشکلات مردم جویا می‌شدند و به امورات آنها می‌پرداختند یا بگوییم عصر مشروطه برای تجار در سال 1263 بوده است. به نوعی می‌توان گفت این مجلس یک نوع تمرین برای به وجود آمدن جنبش مشروطه و تغییر ساختار سیاسی و در نهایت مجلس ملی بود. اگر چه انقلاب مشروطه صرفا به دلایل اقتصادی شکل نگرفت اما نقش تجار و مهره‌های اقتصادی در آن پر رنگ بود. پیوند تجار با روشنفکران و روحانیون سه دسته موثر غیر قابل انکارند. گله‌مندی تجار از اینکه چرا بازار پولی کشور دست انگلیسی‌هاست و به چوب بستن چند تاجر خوشنام در تهران جرقه‌های اولیه این آتش خشم بود. اگر مجلس اول را به‌دلیل حضور فعالانه بازرگانان مجلس تجار بنامیم پر بیراه نگفتیم. طرح تشکیل بانک ملی، نوشتن قانون اساسی و قانون منع خروج طلا و نقره از کشور قانون مالیات مستغلات، قانون استعمال البسه وطنی در جهت حمایت از کالاهای داخلی و قانون تجارت همه و همه از دستاوردهای دوره‌های اول تا پنجم مجلس ملی بود. سمیرا ترابی فارسانی در کتاب تجار، مشروطیت و دولت مدرن به رابطه متقابل تجار و روحانیون اینچنین اشاره می‌کند؛ (از یک‌سو نیاز مالی و اقتصادی علما توسط بازاریان تامین می‌شد و روحانیت هم از تجار در برابر مظالم و تعدیان دیوانیان حمایت می‌کرد.و در حل و فصل امور مالی و دعاوی تجار نقش عمده‌ای داشتند و از جهت دیگر تجار به دلیل مسافرت‌های خارجی و آشنایی با دستاوردهای تمدن غرب و توسعه اقتصادی و سیاسی غرب از درک عمیق‌تری نسبت به سایر اقشار جامعه برخوردار بودند)  رابطه دوستانه سیدجمال اسدآبادی و محمدحسین امین‌الضرب بیانگر این است که تجار به دلیل دارا بودن فرهنگ سنتی و روحیه ماهیتا محافظه‌کار به روشنفکران اصلاح‌گرای مذهبی نزدیک‌تر بودند. اما چه شد که رفته رفته از مجلس اول به بعد نقش تجار در مجلس روزبه‌روز کمرنگ‌تر شد تا جایی که امروز اثری از آنها نمی‌بینیم. این روزها با نگاهی کوتاه بر آمار ثبت‌نام‌کنندگان انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی با طیف‌های گوناگونی مواجه می‌شویم سیاسیون و فعالان عرصه سیاست اعم از پیر و جوان کسانی که در تعریف خوبان آنان باید گفت دارای قوه تحلیل سیاسی بالا یا در زمان مدیریتشان از منابع به درستی استفاده نموده و دارای عملکرد مناسب بوده‌اند و در فلان ارگان یا سازمان دولتی و شبه دولتی اتلاف منابع ننموده و در وصف کهنسالان و بدون کارنامه‌ها یا بدکارنامه که دیگر هیچ نمی‌توان گفت. اما نکته قابل که ذهن مرا مشغول کرده این است که جای تجار یا همان فعالین اقتصادی کارآفرینان تولید‌کنندگان و صادرکنندگان خالی است. برای من جای تعجب است کسانی که توانسته‌اند بدون پشتوانه دولتی مجموعه‌ای شکل دهند و باعث تولید ثروت شوند و به تبع آن رشد و توسعه اقتصادی آنانی که با خلاقیت و نبوغ و تلاش خود توانسته‌اند ارزش آفرین باشند و برای گروهی اشتغال بیافرینند و در مقام یک صادرکننده ارزآوری نمایند حتما و قطعا می‌توانند در مقام بالاتر نمایندگی جمعی از مردم در قالب نماینده مجلس یا بالاتر رییس‌جمهور باشند این به راحتی قابل تفهیم است کسی که برای خود و سازمانش مفید بوده پس در قالبی بزرگ‌تر می‌تواند نقش آفرین باشد و در مقیاس وسیع‌تر سودرسانی کند. می‌توان این‌طور گفت رجل سیاسی اقتصادی حلقه مفقوده این روزهای حکمرانی ایران است. روزهایی پر تلاطم اقتصادی نمونه‌های موفق و مردانی از جنس اقتصاد می‌خواهد . نمونه‌های موفق و شاید افراطی هست که در جهان می‌شود مثال زد  رجا واثق دارم اقلیت خلاق گره‌گشایی می‌کند مردان و زنانی از جنس تلاش و کوشش انها که خود ساخته‌اند کسانی از جنس عمل در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور می‌تواند در جهت بهبود وضعیت امروز ما راهگشا باشد.