توقف حبس الکترونیکی در پیچ بی‌پولی

گروه اقتصاد اجتماعی|

دو برابر بودن جمعیت زندانیان نسبت به ظرفیت زندان‌ها اگر برای افراد عادی فقط یک خبر است، برای اهل بند مخصوصا مجرمان جرایم غیرعمد، حقیقتی تلخ است که حتی برخی اوقات کار را به زد و خورد هم می‌کشاند، با این حال آیین‌نامه‌های مربوط به کاهش جمعیت زندان‌ها که قرار بود زندان‌ها را خلوت کند، با آرام‌ترین سرعت در حال حرکت است. بسیاری از طرح‌هایی که از سال‌های ابتدایی دهه 90 مطرح شد هنوز به سرانجام نرسیده و در همان گام‌های نخست باقی مانده اما این وضعیت در حالی است که بارها از سوی مسوولان سازمان زندان‌ها موضوع کمبود فضای فیزیکی ندامتگاه‌ها مطرح شده و از سوی دیگر اقامت‌ مجرمان در زندان باز هم به گواه اظهارنظر مسوولان، هزینه کمرشکنی را روی دوش سازمان زندان‌ها و به‌تبع آن دولت می‌گذارند.  

با این وجود برخی طرح‌های ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها که در ۲۹ خرداد ماه سال ۹۲ ابلاغ شد، از یک سو با معضل کمبود بودجه مواجه شده و از سوی دیگر، ایرادات قانونی، سدراه فراگیر شدن بسیاری از این طرح‌ها هستند. یکی از این طرح‌ها استفاده از پابند الکترونیکی برای مجرمانی بود که جرم‌های سنگین نداشتند.

 نظارت الکترونیکی نخست در قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ مورد پیش بینی قرار گرفت، به موجب ماده ۶۲ این قانون، در جرایم تعزیری از درجه پنج تا درجه هشت، دادگاه می‌تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به حبس را بارضایت او در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه الکترونیکی قرار دهد، به این ترتیب افرادی که مشمول حبس تا ۵ سال هستند یا جزای نقدی تا ۱۸ میلیون تومان دارند در صورت وجود سایر شرایط مشمول این طرح می‌شوند اما در سال‌های اخیر طرحی که در روزهای نخست با سرعت در حال گسترش بود و در چند استان هم به صورت پایلوت اجرا شد، کمتر مورد استقبال مسوولان قضایی و زندانیان بوده است تا جایی که بر اساس آمارهای مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه، مجموع پابند‌هایی که در طرح مراقبت الکترونیکی از زمان آغاز یعنی سال 94 تا پایان خرداد ماه ۹۸ مورد استفاده قرار گرفته، فقط 475 مورد بوده است.

   چرا پابند الکترونیکی

 مورد استقبال قرار نگرفت؟

با اجرای طرح نظارت الکترونیکی، محکومین به حبس با رضایت خود زندانی و در محدوده مشخص در سامانه الکترونیکی تحت نظارت قرار می‌گیرند. البته هدف در استفاده از سامانه‌های الکترونیکی، صرفا کاهش جمعیت کیفری نیست بلکه در برخی جرایم سبک‌تر، جدا کردن فردی که به هر دلیل خطایی از او سر زده از خانواده، آسیب‌های مختلفی برای فرد، خانواده و جامعه دارد و اگر تحت کنترل سامانه‌های الکترونیکی قرار گیرد ضمن جلوگیری از خطای مجدد، می‌تواند به زندگی خود ادامه دهد. با این حال پس از ابلاغ آیین نامه فوق الذکر در تاریخ ۱۲ تیرماه سال گذشته پابند‌های الکترونیکی به صورت آزمایشی در چند نقطه از کشور از جمله تهران، قزوین، یزد، کرمان و چهارمحال بختیاری اجرا شد و در استان‌هایی همچون آذربایجان غربی، خراسان جنوبی؛ خراسان رضوی و... تجهیزات ارسال شد و بعد از آن در برخی استان‌ها تعداد پابند‌های الکترونیکی توسعه یافت اما با این حال طرح پابندهای الکترونیکی امروز با موانعی رو به رو است. اصغر جهانگیر، رییس سازمان زندان‌ها معتقد است استفاده از پابندهای الکترونیکی ایرادات قانونی دارد. او درباره این موضوع بیان کرد: استفاده از پابند الکترونیکی، مجازات‌های جایگزین یا حبس الکترونیکی، اشکالات و ایرادات قانونی دارد، یکی از ایرادات مهم قانونی این است که زندانیانی که می‌خواهند از این امکان استفاده کنند باید خود هزینه آن را بپردازند در حالی که بخش عمده این افراد و فقیر و کم‌درآمد هستند بنابراین استقبال شایانی از این طرح نشده و باید قانون را اصلاح کرد. او با تاکید بر لزوم اختصاص بودجه لازم برای اجرای طرح پابند الکترونیکی، افزود: در این رابطه نیاز است همانطور که برای طرح‌های حاکمیتی بودجه‌ لازم پیش‌بینی می‌شود برای این طرح نیز بودجه لازم را لحاظ کرد. زندانی کم خطر وقتی در کنار خانواده باشد از حجم آسیب‌های اجتماعی کاسته خواهد شد و از سویی استفاده از این امکان کاهش جمعیت کیفری را در پی دارد. نیاز است دولت در این رابطه اعتباری را پیش‌بینی و همچنین مجلس آن را تصویب کند تا قابلیت اجرا داشته باشد. جهانگیر با بیان اینکه شرایط پیش بینی شده برای استفاده از پابند الکترونیکی سخت است، تصریح کرد: اگر زندانی شاکی داشته باشد باید رضایت شاکی را جلب کند در غیر این صورت از این امکان نمی‌تواند استفاده کند بنابراین در اینجا دست زندان بسته می‌شود. برای رفع این مشکل می‌توان برای جرایم کم‌خطری که برای جامعه مشکل ایجاد نمی‌کند بحث شاکی لحاظ نشود؛ به عنوان مثال می‌توان برای ضرب و شتم ساده حتی اگر شاکی رضایت نداشته باشد شرایطی فراهم شود تا بتواند از تسهیلات استفاده کند زیرا اگر شاکی رضایت ندهد و شرایط باقی بماند حتی اگر شرایط استفاده از پابند الکترونیکی آسان شود و همچنین دولت بودجه آن را تامین کند عملیاتی نخواهد بود بنابراین اصلاح قانون می‌تواند چاره ساز باشد.

   نمایندگان مجلس خبری

از بودجه طرح ندارند

اگرچه رییس سازمان زندان‌ها معتقد است تخصیص نیافتن بودجه به سد راهی برای گسترش طرح پابندهای الکترونیکی تبدیل شده است اما نمایندگان مجلس خبری از وضعیت بودجه آن در سال آینده ندارند. ژرژیک آبرامیان، ‌عضو کمیسیون قضایی و حقوقی درباره این موضوع گفت: برای کاهش جمعیت کیفیری زندان‌ها راه‌های بسیار زیادی وجود دارد و استفاده از پابند‌های الکترونیکی یکی از آنها است. امروز یکی از مسائل مهم نظام قضایی کشور کاهش جمعیت کیفری است. برخی از زندانیان با اصلاح قوانین، اصلاح نگاه مدیریتی و اصلاح فرهنگ اجتماعی می‌توانند در زندان نباشند. نماینده مسیحیان ارمنی جنوب ایران افزود: بی‌تردید راه‌های بسیار زیادی برای کاهش جمعیت زندانیان وجود دارد و استفاده از پابند‌های الکترونیکی یکی از این راه‌ها است. عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس اظهار کرد: استفاده از پابند‌های الکترونیکی به عنوان مجازاتی جایگزین حبس به این صورت است که فرد در خارج از زندان قرار دارد اما امکان ردیابی آن وجود دارد.طرح پابند الکترونیکی به منظور کاهش جمعیت کیفری در بسیاری از کشور‌های جهان مورد استفاده قرار گرفته است. آبرامیان در پاسخ به این سوال که آیا سازمان زندان‌ها در خصوص اجرای طرح پابند الکترونیکی درخواست تخصیص ردیف بودجه مستقل از مجلس شورای اسلامی کرده است، گفت: در این خصوص که سازمان زندا‌ن‌ها به دلیل کمبود بودجه و اعتبار از مجلس درخواستی داشته است، هیچ اطلاعی ندارم. نماینده مسیحیان ارمنی جنوب ایران خاطرنشان کرد: در صورتی که این طرح در کمیسیون مطرح شود باید مورد توجه همه اعضا قرار بگیرد و سعی کنیم آن را در کشور اجرایی کنیم.

   زیر و بم استفاده از پابندهای الکترونیکی

همه زندانیان نمی‌توانند از پابند الکترونیکی استفاده کنند بلکه قانون فقط به آن گروه از زندانیان اجازه استفاده از پابند می‌دهد که مجازاتشان از درجه 5 تا 8 باشد. فاطمه محبی، حقوقدان درباره جزییات طرح پابند الکترونیکی بیان کرد: در ماده 19 قانون مجازات اسلامی، هشت درجه مجازات مشخص شده است. درجه 8 شامل حبس یک روز تا سه ماه است؛ از سه ماه و یک روز تا شش ماه مجازات درجه 7 است و از شش ماه تا دو سال درجه 6 و از دو تا پنج سال مجازات، درجه 5 خوانده می‌شود. او افزود: در واقع قانونگذار این مجوز را به مقام قضایی می‌دهد تا بتواند روند مجازات جایگزین حبس با استفاده از پابند الکترونیکی را نسبت به مجرمانی که مشمول مجازات‌های سبک هستند، اعمال کند.این پابندها فقط برای مجرمان قابل استفاده است و نه متهمان. متهم کسی است که هنوز رای قطعی دادگاه درباره او صادر نشده اما تکلیف مجرم روشن است و رای درباره‌اش صادر شده است