در جست‌وجوی اعتماد از دست رفته
مجید اعزازی|
دبیر گروه راه و شهرسازی|
1- اطلاع‌رسانی دیرهنگام درباره اصابت موشک پدافند هوایی به هواپیمای مسافربری اوکراین با 176 مسافر ایرانی و غیرایرانی و سقوط مرگبار آن در حوالی تهران، سئوالات بی‌شماری را در میان شهروندان ایجاد کرد و افکار عمومی را در بهت و حیرت فرو برد. شوک «اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح درباره سقوط هواپیمای اوکراینی» نه‌تنها داغ وداع نابهنگام جمعی از نخبگان ایرانی و سایر مسافران غیر ایرانی پرواز بویینگ 737 در بامداد 18 دی را تازه کرد که افکار عمومی را در فضایی جدید و سرشار از بی‌اعتمادی قرار داد. فضایی که در آن، اندک اعتبار رسانه‌های داخلی به مسلخ رفت و بر اعتبار رسانه‌های خارجی افزوده شد. چه آنکه رسانه‌ها داخلی چشم به لب و دهان مسوولانی داشتند و دارند که یا مطلع نبوده و نیستند، یا خود را بی‌اطلاع نشان داده و می‌دهند. اما رسانه‌های خارجی با استمداد از کارشناسان خبره، اطلاعات ماهواره‌ای که در اختیارشان گذاشته شده بود و همچنین ویدئوهای کوتاه ارسالی توسط شهروندان ایرانی را تجزیه و تحلیل کرده و از واقعه‌ای خبر دادند که نه‌تنها برای بسیاری از شهروندان که از منظر ذهن مجرب تعدادی زیادی از کارشناسان مستقل داخلی نیز قابل تصور نبود.
2- سال‌ها است که از ویژگی‌های «عصر اطلاعات و ارتباطات» می‌گوییم و می‌شنویم. از اینکه در عصر اینترنت، مرزهای مکانی و زمانی معنای خود را از دست می‌دهند و قدرت مراکز و نهادهای هدایت‌کننده افکار و رسانه‌های وابسته به آنها، به واسطه ظهور و بروز شبکه‌های اجتماعی مجازی، مضمحل و تضعیف می‌شوند. در این روزها و ماه‌ها، اما بیش از همیشه این ویژگی‌ها را زندگی کرده‌ایم و آثار آن را در شفافیت رویدادهای مهم و مورد توجه قاطبه مردم دیده‌ایم و لمس کرده‌ایم. و البته بیش از همیشه شاهد تمرکززدایی از جریان یکسویه اخبار و اطلاعات در کشور بوده‌ایم. شاید آن معدود شهروندانی که در آن بامداد تاریک دیماه، با موبایل خود بخشی از تاریخ معاصر را نگاشتند، هرگز تصور نمی‌کردند که ویدئوهای آنان بتواند پیش از اعلام رسمی خبر اصابت موشک به بویینگ 737 اوکراین، این خبر را نه در ایران که در جهان منتشر کند و روایت‌های رسمی را به چالش بکشد.
3- افکار عمومی در ساده‌ترین تعریف خود عبارت است از «قضاوت» گروه وسیعی از مردم درباره یک مساله یا رویداد. در عین حال، چارلز کولی، عضو مکتب شیکاگو در اوایل قرن بیستم بر این باور است که «افکار عمومی حاصل جمع قضاوت‌های فردی اکثریت نیست، بلکه یک سازمان، و یک محصول همکاری مبتنی بر ارتباط و تاثیر متقابل است». از آنجا که در اینترنت و شبکه‌های مجازی سرعت انتقال پیام بسیار بالاو ۲۴ ساعته است، شکل‌گیری افکار عمومی پیرامون رویدادها نیز به سرعت اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر، در وسایل ارتباط جمعی یک پیام برای همه مخاطبان بالقوه تولید می‌شود. در واقع یک فرد یا گروه کوچک برای گروه بزرگی از افراد پیام تولید و ارسال می‌کند به همین دلیل افکار عمومی تحت تاثیر رسانه‌های جمعی متعدد تقریبا بر سر مساله‌یی خاص یک دست و یکپارچه می‌شوند، اما در رسانه‌های جدید و در شبکه‌های مجازی «همه با همه» تعامل دارند و پیام تولید می‌کنند و همنوایی و همصدایی آنها تحت تاثیر یک یا چند رسانه جمعی نیست، بلکه برآمده از افکار و عواطف حاکم بر شبکه‌های اجتماعی مجازی است.
4- بی‌گمان، همان‌طور که شکل‌گیری افکار در عصر اطلاعات و ارتباطات سرعت و شتاب چشمگیری یافته است، نظام تصمیم‌گیری و اطلاع‌رسانی درباره رویدادها نیز باید با سرعت این تحولات همگام و همراه شود تا زمینه‌های سیطره «ابهام و نااطمینانی» بر جامعه ایجاد نشود. بی‌تردید، اعتماد مردم به حاکمیت مستلزم شفافیت است. شفافیت نیز بدون داشتن رسانه‌های مستقل، احزاب و نهادهای مدنی حرفه‌ای میسر نیست. نهادهایی که برای روزهای سخت، مدیران راستگو، شجاع و باتدبیر تربیت می‌کند.
