ابهام درباره مسوول لغو پروازها در شرایط خاص
گروه راه و شهرسازی|
پنج روز از حادثه سقوط هواپیمای بویینگ 737 اوکراین در نزدیکی شهر پرند سپری شده است و با وجود آنکه ستاد نیروهای مسلح، مسوولیت شلیک به این هواپیما و سقوط آن را به عهده گرفته اما همچنان اما و اگرهایی درباره نقش شرکت فرودگاهها و سازمان هواپیمایی کشوری در این حادثه و فرآیند بازخوانی جعبه سیاه و وجود دارد.
اگرچه پس از اظهارات سردار امیر علی حاجیزاده مبنی بر خطای اپراتور در شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی، انتقادها به شرکت فرودگاهها و سازمان هواپیمایی کشوری مبنی بر پنهانکاری در زمینه علت سقوط و همچنین عدم لغو برنامه پروازی در روز سانحه، کاهش یافت اما ابهاماتی درباره وظایف این دو نهاد مسوول در برابر چنین سوانحی ایجاد شده است، ضمن اینکه یکی از مهمترین سوالاتی که در این زمینه مطرح میشود این است که چرا در زمان حادثه که تنها ساعاتی پس از حمله بزرگ موشکی سپاه به پایگاه نظامی امریکا در عراق انجام شده بود و آسمان منطقه هنوز در التهاب قرار داشت، پروازهای مسافری لغو نشد. فرمانده هوا فضای سپاه پاسداران هم در نشست خبری اعلام کرد که پیش از این سانحه «چندین بار برای خالی شدن فضای کشور از پروازها درخواست شده بود» اما این اتفاق رخ نداد، حال این سوال مطرح شود که این درخواست به کدام نهاد داده شده و اساسا کدام دستگاه متولی لغو کردن پروازها و در اصطلاح کلییر کردن فضای کشور در این شرایط خاص است؟
مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری با اشاره به اینکه مرکز کنترل فضای کشور باید نسبت به لغو برنامههای پروازی دستور میداد، گفت: ما موظف هستیم برنامههای روتین پروازی را انجام دهیم و از این موضوعات بیاطلاع بودیم و اختیار لغو یا تاخیر در پروازها به دلیل شرایط امنیتی در کشور را نداریم مگر اینکه از مرجعی به ما دستور بدهند. در ماده ۱۰ قانون هواپیمایی کشوری مصوب ۱ مرداد ماه ۱۳۲۸ که البته در سالهای بعد اصلاحاتی روی آن انجام شد، آمده است که اداره کل هواپیمایی کشوری میتواند در مواردی که امنیت عمومی یا علل نظامی ایجاب مینماید با تصویب هیات وزیران پرواز هواپیمای ایرانی یا خارجی را بر فراز قسمتی از خاک کشور ممنوع یا محدود یا مقید به شرایط خاصی بنماید اما سوال اینجا است که این سازمان در چه شرایطی میتواند این تصمیم را اجرایی کند؟ علیرضا منظری، معاون سابق هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری در این باره گفت: در چنین شرایط خاصی باید نیروهای مسلح از سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان نماینده دولت در این حوزه بخواهد که حالت ممنوعه را در قسمتی یا تمام فضای کشور برای ساعات یا روزهایی اعمال کند و در این صورت است که اگر نیروهای مسلح درخواست کنند و هیات دولت تصویب کند سازمان هواپیمایی کشوری میتواند آن را اجرا کند. او افزود: در برخی کشورها رییسجمهور فرمانده نیروهای مسلح هم هست و در چنین شرایطی رییسجمهور شخصا اقدام به طرح، تصویب و اجرای این قانون میکند اما در ایران که این دو سمت یکی نیستند. ناگفته نماند در شرایطی که سردار حاجیزاده روز شنبه اعلام کرد که توقف پروازها در شرایط خاص و اضطراری بر عهده نیروهای مسلح است اما در جلسه غیرعلنی دیروز سردار سلامی فرمانده سپاه تاکید کرد که مسوولیت پروازهای مسافربری با سپاه نیست و بنابراین سپاه مسوول توقف این پروازها نیست؛ از این رو، در این شرایط معلوم نیست اگر سپاه وظیفه لغو پروازها را به عهده ندارد کدام نهاد نظامی وابسته به نیروهای مسلح در این زمینه کم کاری کرده است؟
وضعیت آتی پرونده جعبه سیاه
در شرایطی که علت حادثه برای پرواز 752 تهران-کیف مشخص شده است، سوال این است که آیا ایران و کشورهای درگیر برنامهای برای بازخوانی دو جعبه سیاه این هواپیما دارند؟ مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری درباره وضعیت جعبه سیاه هواپیمای بویینگ 737 اعلام کرد: مقصد نخست برای خواندن جعبه سیاه این هواپیما، اوکراین است اما هماکنون در حال ارزیابی شرایط، امکانات و تجهیزات این کشور هستیم تا ببینیم، این جعبه سیاه در اوکراین قابل بازسازی و خواندن است و در غیر این صورت آن را به فرانسه میبریم.
او در گفتوگو با ایسنا در این باره اظهار کرد: براساس قوانین بینالمللی انکس ۱۳ باید همه مراحل تحقیقات گروههای ۱۲ گانه تشکیل شده در این سانحه کامل شود و بنابراین خواندن جعبه سیاه در این راستا لازم و ضروری است. به گفته رضایی فر با توجه به اینکه این دو جعبه سیاه آسیب دیده قابل بازسازی و خواندن در کشور نیست، اوکراین از ما برای انجام این کار تحقیق کرده است و همه کشورهای ذینفع و ذیصلاح که شامل فرانسه، امریکا و اوکراین است در حال ارزیابی توان بازسازی و بازخوانی جعبه سیاه این هواپیما هستند. مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری با بیان اینکه نمایندگان همه کشورهای امریکا، کانادا، فرانسه، سوئد و افغانستان و ایران قرار است برای خواندن جعبه سیاه به اوکراین بروند، گفت: از نظر قوانین بینالملی تنها ایران، فرانسه، اوکراین و امریکا میتوانند در روند بررسی این سانحه و خواندن و آنالیز جعبه سیاه تصمیمگیر باشند و دیگر کشورها که هموطنانشان در این حادثه جان باختهاند تنها نقش نظارهگر را بر عهده دارند.
پرداخت خسارت
بر اساس توافق ایران و اوکراین
رییس کمیسیون سوانح سازمان هواپیمایی کشوری درباره مباحث مطرح شده نسبت به چگونگی پرداخت خسارت هواپیمای ساقط شده، گفت: بهطور عادی شرکتهای بهرهبردار مسوول پرداخت خسارت هستند، اما با توجه به اینکه سقوط هواپیمای اوکراینی، یک حادثه معمولی نبوده، پرداخت خسارت آن به توافق ایران و اوکراین بستگی دارد. رضاییفر در گفتوگو با ایرنا، گفت: این هواپیما دارای بیمهنامه معتبر از یک شرکت اوکراینی بوده است. رییس کمیسیون سوانح سازمان هواپیمایی کشوری گفت: بیمه این هواپیما شامل بیمه بدنه هواپیما، بیمه سرنشینان، بیمه اموال و بیمه افرادی است که در محل سقوط هواپیما دچار خسارت شدهاند. او یادآور شد: بر این اساس، خساراتی که به خانهها و باغهای محل سقوط هواپیما وارد شده هم تحت پوشش شرکت بیمهای اوکراینی است. رضاییفر گفت: اما باید توجه داشت که بیمهنامهها معمولا شرایط عادی مانند خطای خلبان و سوانحی نظیر برخورد به کوه را پوشش میدهند، اما سقوط هواپیمای اوکراینی توسط موشک پدافندی، شرایط خاص خود را دارد که باید درباره آن مذاکره کرد.رییس کمیسیون سوانح سازمان هواپیمایی کشوری درباره پرداخت خسارت به خانوادههای جانباختگان این حادثه هم اظهار کرد: اطلاعات مسافران را به تازگی از شرکت اوکراینی تحویل گرفتهایم، قرار است با خانوادههای مسافران تماس بگیریم تا رویه قانونی انجام شود.
فعلا از آسمان ایران پرواز نکنید
براساس اخبار منتشرشده تمام پروازهای ایران ایر به کشورهای اروپایی متوقف شده و شنیدهها حاکی از آن است که برخی ایرلاینها پرواز از آسمان ایران را ممنوع اعلام کردند. در این شرایط آژانس امنیت هوایی اتحادیه اروپا به ایرلاینهای اروپایی هشدار داده که از پرواز بر فراز آسمان ایران بپرهیزند. به گزارش ایسنا، آژانس امنیت هوانوردی اروپا به عنوان یک نهاد تخصصی تحت نظر اتحادیه اروپا که در زمینه ایمنی هوانوردی غیرنظامی و مسافربری به وضع و اعمال قوانین و مقررات میپردازد، به تازگی در بیانیهای جدید به تمامی شرکتهای هواپیمایی اروپایی هشدار داده که تا اطلاع ثانوی بر فراز آسمان ایران پرواز نکنند. این آژانس پیشتر هم در اطلاعیهای به این ایرلاینها اعلام کرده بود که در ارتفاع زیر ۲۵ هزار پایی در آسمان این کشور پرواز نکنند. همچنین بر اساس اطلاعات سایت «فلایت رادار بیست و چهار» که ترافیک هوایی جهان را به صورت زنده نشان میدهد، هماکنون میزان پروازهای عبوری از آسمان ایران به کمتر از نصف کاهش یافته است. نوروز سال ۱۳۹۵ بود که ایران با هدف جذب بیشتر پروازهای عبوری، ۷۵۰۰ کیلومتر راه هوایی جدید ایجاد کرد که شامل ۱۹ مسیر جدید داخلی و خارجی بود و از این رقم، ۱۴ مسیر آن بینالمللی بود. مدیرعامل وقت شرکت فرودگاهها همان موقع اعلام کرد که برای افزایش راههای هوایی احتیاج به رفع گلوگاههایی دارد که باید با همکاری ستاد کل نیروهای مسلح و شورای عالی امنیت ملی، نقاط بحرانی از بین برود و راههای جدید به بهرهبرداری برسد. شرکت فرودگاهها آن زمان با هدف اصلاح ساختار فضای کشور در برنامهای با عنوان «طرح مدیریت آسمان ایرانشهر» تلاش کرد به نقطه تعادل منطقهای تبدیل شود تا با کاهش مصرف سوخت، کاهش مصرف قطعه، کاهش زمان سفر، پروازهای عبوری بیشتری را جذب و درآمد ارزی کشور را از این محل افزایش دهد. جنگ داخلی اوکراین و سرنگونی پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی بر فراز این کشور هم موجب شد تا خیلی از شرکتهای خارجی برای رسیدن به اروپا به سراغ آسمان ایران بیایند؛ همزمان جنگ داخلی در عراق و تحریم هوایی قطر از سوی چهار کشور باعث آن شده بود تا تمام پروازهای ایرلاینهای قطری برای تردد به آفریقا و اروپا از آسمان ایران عبور کنند. شرکت فرودگاهها در سال ۹۵ با رسیدن رقم پروازهای عبوری از آسمان ایران به بیش از یک هزار پرواز توانست در چندین ماه پیایی فقط از عبور پروازهای ایرلاین قطری ۵۱ میلیارد تومان به صورت ماهانه با نرخ ارز همان سال درآمد داشته باشد. به گفته مدیرعامل شرکت فرودگاهها، مبلغ درآمد حاصل از پروازهای عبوری سال گذشته (۱۳۹۷) یک هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بود که نسبت به سال ۱۳۹۶ حدود ۱۴ درصد کاهش داشته است. هماکنون ازدحام ترافیک هوایی روی نوار پایینی حاشیه خلیج فارس نشان میدهد، بسیاری از ایرلاینهای خارجی از جمله هواپیمایی امارات پروازهای اروپایی خود را از آسمان کویت و عراق انجام میدهد؛ با این حال پرواز هواپیماهای قطر هنوز از آسمان ایران انجام میشود و میتوانیم به صورت زنده شاهد پروازهای این ایرلاین از فراز آسمان ایران باشیم.