شیرها «سمی» نیستند

ریحانه جاویدی|

ادعای عرضه شیرهای آلوده به سم آفلاتوکسین در یک برنامه زنده تلویزیونی ازسوی کارشناس این برنامه و بعد از آن، دست به دست شدن ویدئوی این برنامه مبنی بر آلوده بودن شیرها و خطر آن برای کودکان در شبکه‌های اجتماعی، از یک سو موجی از نگرانی مردمی را به وجود آورد و از سوی دیگر واکنش مسوولان وزارت بهداشت را در پی داشت. وزارت بهداشت معتقد است موضوع خطرناک بودن آفلاتوکسین در لبنیات، ادعای غیرکارشناسی و تشویش اذهان عمومی از سوی صدا و سیماست، چرا که نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورها آفلاتوکسین در شیر وجود داشته و البته این موضوع چیز جدیدی نیست که صدا و سیما آن را شبیه به یک کشف تازه مطرح کرده است. نکته عجیب‌تر این بود که مجری برنامه بر اساس اظهارات این کارشناس، بلافاصله با شور و هیجانی خاص از مردم می‌خواهد شیر نخرند!

این موضوع درحالی مطرح شده که از 10 سال قبل، جامعه علمی کشور بر موضوع وجود آفلاتوکسین در شیر مصرفی تحقیقاتی انجام داده که نشان می‌دهد مواد خوراکی دام‌ها این سم را به شیر آنها منتقل می‌کند که باز هم در این تحقیقات تاکید می‌شود این موضوع فقط مختص ایران نبوده و در دنیا محل بحث است که البته وزارت بهداشت این موضوع را رد نکرده و معتقد است درتمام این سال‌ها روی موضوع آفلاتوکسین تحقیق کرده و اکنون میزان آن روند کاهشی داشته اما این در حالی است کارشناسان سازمان دامپزشکی هم آلوده بودن شیرخام را تکذیب کرده و تولیدکنندگان لبنیات هم معتقدند شیرها آلوده نبوده و استاندارد سلامت را دارند، با این حال روز گذشته علی لاریجانی، کمیسیون کشاورزی مجلس را به عنوان مامور رسیدگی به این ماجرا اعلام کرد و قرار است این موضوع در صحن مجلس رسیدگی شود.

     شیرهای مصرفی سالم هستند

نگرانی‌ها از جایی شروع شد که کارشناس مهمان در یک برنامه تلویزیونی که به عنوان بازرس انجمن بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران معرفی شد، مدعی شده است شیرهای پاستوریزه‌ای که از سوپرمارکت‌ها تهیه می‌شود، آلوده به سم آفلاتوکسین هستند که می‌تواند منجر به بروز سرطان کبد شود، البته این نخستین‌بار نیست که صدا و سیما موضوعی مرتبط با مواد غذایی و دارویی مطرح کرده که استانداردهای وزارت بهداشت را زیرپا گذاشته و مسوولان وزارت بهداشت معتقدند طرح چنین موضوعی در رسانه ملی بازی با افکار عمومی است. به هر حال کارشناس مهمان برنامه تلویزیونی با استناد به نتیجه پژوهش تعدادی از اساتید دانشگاهی اعلام کرد ۳۳ درصد نمونه‌های شیر پاستوریزه آلوده به سم آفلاتوکسین بوده‌اند اما مسوولان وزارت بهداشت معتقدند طرح چنین ادعایی غیرکارشناسی بوده و شیرهای مصرفی سالم هستند. ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت درباره این موضوع بیان کرد: حتی در کشورهای اروپایی که سختگیرانه‌ترین کدکس‌ها را دارند هم آفلاتوکسین در لبنیات وجود دارد، باید توجه داشت میانگین این سم حدود ۵۰ تا ۶۰ نانو گرم در لیتر در تمام شیرهای کشور است. اگر مقیاس، کدکس اروپا باشد، خود عدد تقریبا بالا است چون عدد کدکس اروپا ۵۰ نانوگرم در لیتر است. اگر کدکس ایران را معیار سنجش قرار دهیم، عدد آن حدود ۱۰۰ است که قابل قبول و اگر کدکس امریکا باشد که میزان آن ۵۰۰ نانوگرم است، با این معیار، تقریبا تمام نمونه‌های شیر موجود قابل قبول هستند. وی افزود: بررسی ۵۰ مطالعه در ایران در چند سال اخیر نشان می‌دهد  طی ۱۰ سال گذشته میزان این سم در شیر رو به کاهش است. اگرچه هنوز با میزانی که با محصولات کشورهای اروپایی است، قابل مقایسه نیست و حداقل ۳۰ تا ۴۰ نانو گرم در لیتر بیشتر است. حریرچی با بیان اینکه با توجه به ارزیابی خطر باید به قضاوت این موضوع نشست، گفت: همین امروز هم میزان مصرف شیر در جامعه ما پایین است و مصرف شیر در مقایسه با کشورهای اروپایی شاید یک چهارم باشد و به مردم توصیه می‌کنیم که مصرف شیر را از سبد غذایی خود حذف نکنند و نکته دیگر اینکه خطر جدی این ماده با دوز ۳.۵ میلی گرم به ازای وزن مصرف کننده دیده شده که بسیار بعید است به این میزان از دوز در بدن فرد برسد. از سوی دیگر سرطان کبد اولیه در ایران عمدتا ناشی از سیروز هپاتیت مزمن است و سرطان ناشی از آفلاتوکسین نادر است. حتی ابتلاء به سرطان اولیه کبد هم در ایران در سال‌های اخیر رو به کاهش است. پیرو این اظهارنظر رییس سازمان غذا و دارو هم ماجرا را هجمه علیه صنعت موادلبنی کشور دانست و اعلام کرد مردم بدون نگرانی لبنیات مصرف کنند. محمدرضا شانه‌ساز افزود: ‌آمار اداره کل غذا کمتر از ۳.۵ درصد آلودگی را نشان می‌دهد در حالی که در بسیاری از کشورهای همسایه و کشورهای دیگر میزان آلودگی بسیار بالاتر است. با این حال علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی کمیسیون کشاورزی را مسوول رسیدگی به این موضوع دانست و اعلام کرد این کمیسیون هر چه سریعتر گزارش خود را به صحن علنی ارایه دهد.

     وجود آفلاتوکسین در شیر موضوعی  جهانی  است

علاوه بر اظهارات حریرچی و شانه‌ساز، سخنگوی سازمان غذا و دارو هم آلوده بودن شیرها را رد کرد و این اقدام صدا و سیما را تشویش افکار عمومی دانست. کیانوش جهانپور درباره این موضوع گفت: موضوع آفلاتوکسین در مواد غذایی موضوعی جهانی است، حداقل چهار دهه نقل محافل علمی و فنی است و بررسی روند آن در ایران نشان می‌دهد در همه سال‌های اخیر میزان آفلاتوکسین در مواد غذایی از جمله لبنیات و خشکبار روند کاهشی داشته است. آفلاتوکسین موضوعی است که سال‌ها محل تمرکز و توجه سازمان بهداشت جهانی و فائو و بالطبع نظام سلامت و نهادهای نظارتی کشور هست و موضوع جدیدی نیست که انگار یک کشف جدید باشد و در یک برنامه تلویزیونی زنده افکار عمومی را با آن بمباران کنند، گویی بلایی یک شبه آن هم بر سر مردم ایران نازل شده است.

او افزود: هیچکس مدعی حذف آفلاتوکسین نیست لکن طرح موضوع به صورت یک جانبه آن هم به گونه‌ای که این معضل خاص محصولات غذایی داخلی است و گویی بلایی یک شبه نازل شده بدون اشاره به سوابق و وضعیت سایر کشورها قطعا رفتار اطلاع‌رسانی درستی نیست، چنانکه در مطالعات در کشورهای مختلف ۷ تا ۸۴ درصد آلودگی محصولات لبنی و فرآورده‌های گیاهی بسته به زمان و فصل نمونه‌گیری به آفلاتوکسین گزارش شده است، در ژاپن تا ۱۴ درصد، در ترکیه بیش از ۱۲.۴ درصد گزارش شده است، مضافا اینکه استاندارد حد مجاز آفلاتوکسین در کشورهای مختلف در محصولات مختلف متفاوت است.

     مدعیان سمی بودن؛ شیرهای درحال عرضه را آزمایش کنند

مدیر تضمین کیفیت صنایع شیر ایران گفت: به استناد آمارهای به روزی که داریم، شیرهای تولید شده در صنایع لبنی ایران سالم است و مشکلی ندارد. افرادی هم که خلاف این موضوع را عنوان می‌کنند می‌توانند از هر شهر و استانی که مایل بودند به انتخاب خودشان شیرهای در حال عرضه را تهیه و آزمایش کنند.

عضو هیأت مدیره انجمن مدیریت کیفیت ایران با بیان اینکه استاندارد ملی ما سختگیرانه‌تر از استاندارد بین‌الملل است، افزود: انتظار ما این است که انجمن علمی بهداشت و ایمنی غذایی از سازمان‌های نظارتی به ویژه استاندارد و دامپزشکی در این زمینه استعلام کند. حتی اگر آفلاتوکسین در خوراک دام هم بالا باشد، وقتی وارد شیر می‌شود به یک پانزدهم کاهش می‌یابد. چطور ممکن است که مقدار این ماده در شیر پاستوریزه ۶۰ درصد باشد؟ نباید این اطلاعات نادرست از رسانه ملی به مخاطب داده شود. بدون مطالعه و پیش‌زمینه آمار دادن به مردم آنها را از یک محصول مهم غذایی دور می‌کند و آسیب کلانی به اقتصاد صنعت لبنیات می‌زند.

     نتایج تحقیقات علمی چه می‌گوید

مناقشه بر سر آلوده بودن شیرهای مصرفی به سم آفلاتوکسین درحالی است که در یک دهه اخیر تحقیقات علمی بسیاری روی این موضوع انجام شده که وجود آفلاتوکسین در شیرهای مصرفی را تایید می‌کند اما آنچه این میان اهمیت دارد میزان این سم در شیر و داشتن حد استاندارد است. در نتایج تحقیقی که وحید حکیم‌زاده، استادیار گروه علوم و صنایع‌غذایی دانشگاه آزاد، 15 دی ماه سال گذشته در شماره 83 مجله علمی علوم و صنایع غذایی چاپ کرده است، درباره این موضوع آمده: میانگین میزان آفلاتوکسین در کل نمونه شیر جمع‌آوری شده برای تحقیق (80 مورد در شهر مشهد) کمتر از حد مجاز توصیه شده توسط موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و اتحادیه اروپا بوده و از لحاظ کیفیت بهداشتی مطابق با قوانین آنها بود . از سوی دیگر در مقاله‌ پژوهشی که در سال 86، در شماره 75، مجله امور دام آبزیان از سوی مهرداد تاج‌کریمی، ‌استادیار صنایع شیر ایران چاپ شد از بررسی 319 نمونه شیر خام مشخص شد که تمامی 319 نمونه بر اســاس حد مجاز و قابل قبول تعیین شــد ه در استاندارد کدکس و نیز اســتاندارد ملی ایران بوده و از میزان آفلاتوکسین در این نمونه‌ها از حد مجاز تعریف شــده پایین‌تر بوده و در بســیاری از موارد با استاندارد اتحادیه اروپا مطابقت می‌کند.

     صدا و سیما امنیت روانی جامعه را  تهدید می‌کند

اظهارنظر مسوولان وزارت بهداشت در حالی است که مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران ایران هم با رد وجود سم آفلاتوکسین در شیرخام مصرفی کارخانجات ایران صحبت‌های غیرکارشناسی در صدا و سیما را تهدیدی برای امنیت روانی جامعه دانست و بیان کرد: اگر دام شیری غذای آلوده به آفلاتوکسین مصرف کند، سم آن وارد شیر می‌شود و این جای تردید نیست اما تمام کارخانجات کارشناس مواد غذایی معرفی شده از سوی وزارت بهداشت و درمان در اختیار دارند و شیرخام ورودی و فرآورده‌های حاصل از آن را آزمایش ونظارت می‌کنند. بنابراین شیر ورودی کارخانجات لبنی عاری ازآفلاتوکسین است.  سعید سلطانی سروستانی افزود: گاوداری‌های صنعتی چندین کارشناس در رشته‌های مختلف در اختیار دارند و امکان ندارد اجازه دهند غذای آلوده به افلاتوکسین در خوراک دام‌ها مورد استفاده قرار گیرد. به‌طور قطع شیر تولیدی در کارخانجات فرآورده‌های لبنی عاری از آفلاتوکسین است و چنین صحبت‌هایی فقط باعث کاهش مصرف سرانه شیر می‌شود و هیچ نتیجه‌ای جز به خطر انداختن سلامتی مردم نخواهد داشت و این در حالی است که سرانه مصرف شیر ایران پایین‌تر از استاندارد جهانی است. مصرف سرانه لبنیات حدود ۸۰ کیلوگرم در سال اما میانگین جهانی، حدود ۲۷۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم است. مردم ایران، یک سوم میانگین جهانی شیر می‌خورند.

او بیان کرد: جای تاسف است که صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بدون توجه به عواقب آن چنین مصاحبه‌ای با یک فرد ناشناس انجام و آن را پخش می‌کند. در سال‌های اخیر موضوع وجود روغن پالم در شیر مطرح شد که موجبات نگرانی مردم را فراهم کرد. این اقدامات همانند روغن ریخته‌ای است که جمع کردن آن غیر ممکن خواهد بود.