3 سال گذشت، جای پلاسکو همچنان خالی است
گروه راه و شهرسازی |
30 دی 95 برای شهروندان تهرانی تداعی‌کننده اتفاق ناگواری است که برای روزها شهر را در غم و اندوه فرو برد. بر اثر خطای انسانی ساختمان بلندمرتبه و قدیمی پلاسکو در برابر چشم میلیون‌ها تهرانی که از طریق تلویزیون اخبار آتش‌سوزی این ساختمان را پیگیری می‌کردند، فرو ریخت و ده‌ها تن از جمله 16 آتش‌نشان را به کام خود کشید. دوماه مانده به عید ۱۲۰۰ واحد در پلاسکو که ۵۶۰ واحد از آن فعال بودند؛ تخریب شد. بسیاری از فعالان و شاغلان ورشکست و حدود 3 هزار کارگر نیز بیکار شدند. حدود 10 روز طول کشید تا عملیات آوار‌برداری به‌طور کامل انجام شد و تازه این موقع بود که مسوولان متوجه شدند در صورت وقوع زلزله یا آتش‌سوزی فراگیر، امکانات و تجهیزات لازم برای رویارویی با آن را ندارند.
در روزهای نخستین این حادثه، محمد سعیدی کیا، رییس وقت بنیاد مستضعفان و مالک اصلی ساختمان قول داد تا ظرف دو سال پلاسکو را ساخته و تحویل مالکان خواهد داد اما با گذشت سه سال از وقوع آتش‌سوزی پلاسکو، حدود 10 ماه پیش کلنگ ساخت این پروژه به زمین زده شد و زمان تکمیل آن هنوز مشخص نیست و طی این مدت بارها شاهد اعلام زمان پایان پروژه بودیم . در تازه‌ترین وعده اعلام شده از سوی پرویز فتاح، رییس کنونی بنیاد مستضعفان، این ساختمان در سال 99 پایان می‌یابد. فتاح در آخرین اظهارنظر خود در این باره عنوان کرد: «ساختمان پلاسکو در ۱۵ طبقه به اضافه پنج طبقه زیرزمین تا نیمه دوم سال آینده ساخته شده و به کسبه آن تحویل داده می‌شود و همه اختلافاتی که در گذشته بین بنیاد و دستگاه‌های مختلف بود را حل کردیم.»
در مجموع ابعاد مالی، اجتماعی و جانی این حادثه به حدی بود که شورای شهر تهران تصمیم گرفت، مساله ایمنی ساختمان‌های تجاری و مسکونی با جدیت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد و شهرداری تهران را ملزم کرد، برنامه عملیاتی ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن بلندمرتبه و پرخطر را ارایه دهند، اما سوال این است در این مدت ایمن‌سازی ساختمان‌های شهر تهران چقدر پیشرفت کرده و آیا ریزش پلاسکو عبرتی برای شتاب بخشیدن به ایمنی ساختمان‌های پایتخت شده است.
به نظر نمی‌رسد؛ در این مدت تهران پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در ایمنی ساختمان‌ها کرده باشد. چرا که با توجه به شناسایی ۳۴ هزار پلاک ناایمن درتهران، تعداد ساختمان‌هایی که ایمن‌سازی شده‌اند، هنوز به ۱۰۰ مورد هم نرسیده و شناسایی ساختمان‌های ناایمن پررنگ‌تر از مساله ایمن‌سازی آنها بوده است. همچنین از خود پلاسکو که قرار بود دو ساله تحویل مالکان شود، خبری نیست. در هم ریختگی اقدامات به حدی است که پس از سه سال این ساختمان در سطح صفر-صفر پیش رفته و بین شهرداری و بنیاد مستضعفان به عنوان مالک اختلاف نظرهای قابل ملاحظه‌ای وجود دارد.اگرچه شناسایی ساختمان‌های ناایمن پایتخت در این مدت با سرعت بیشتری پیش رفته و بیش از ۳۴ هزار ساختمان در سطح شهر ناایمن تشخیص داده شد، اما به نظر نمی‌رسد حادثه پلاسکو به اندازه کافی عبرت آفرین بوده باشد، این را ناایمن ماندن ساختمان‌های تجاری شاخص تهران از جمله علاالدین و پایتخت مشخص می‌کند.
دلیل وقوع حادثه پلاسکو ؟
زهرا صدر اعظم نوری، رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات ایمنی شورای شهر تهرانمعتقد است: حادثه پلاسکو باعث شد، مساله ایمنی به ویژه در ساختمان‌های بلندمرتبه و فرسوده جدی گرفته شود. او در گفت‌وگو با ایلنا می‌گوید: پلاسکو توجه همگان را به این مساله جلب کرد که ایمنی مقدم بر سایر موضوعات است، چرا که جان و مال انسان‌ها مهم است و همه تلاش‌های مدیریت شهری در این است که بتواند در جهت رفاه، آسایش و امنیت شهروندان کار کند، چنانچه نحوه ساخت و سازها ناایمن و بدون رعایت استانداردها باشد، این خود نقض غرض و در تعارض با اهدافی است که مدیریت شهری دنبال می‌کند.
او به گزارش‌هایی که قرار بود پس از حادثه پلاسکو به شورای شهر ارایه شود، اشاره می‌کند و می‌گوید: پس از این حادثه مقرر شد براساس گزارش‌های تهیه شده کمیته‌ای در شورای شهر تشکیل و خروجی‌های گزارش پلاسکو مورد بررسی قرار گیرد که پس از گذشت سه سال از این حادثه و با وجود مکاتباتی که در آن علت عدم برگزاری جلسات را جویا شدم، هنوز جلسه‌ای تشکیل نشده است.
نوری با تاکید بر اینکه سازمان آتش‌نشانی مکلف است، ساختمان‌های ناایمن در سطح شهر را شناسایی و دستورالعمل ایمن‌سازی را به آنها ابلاغ کند، ادامه می‌دهد: آتش‌نشانی در صورت عدم تمکین و پذیرش حتما از طریق مراجع قضایی وارد می‌شود که این کار تا حدودی توسط سازمان آتش‌نشانی انجام شده، اما با توجه به گستردگی شهر تهران، تراکم بالای ساختمان‌ها و فرسودگی تعدادی از آنها این امکان فراهم نیست که تمام ساختمان‌ها در یک مدت کوتاه بازدید شوند.رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات ایمنی شورای شهر تهران معتقد است؛ اقدامات آتش‌نشانی در این مدت اثرگذار بوده و تاکنون ۳۴ هزار پلاک ناایمن در شهر تهران مورد شناسایی قرار گرفته است که از این تعداد حدود ۲۸ هزار ساختمان اختصاصی، ۳ هزار و ۴۹۵ ساختمان دولتی و هزار و ۲۰۷ ساختمان متعلق به شهرداری مورد بازدید قرار گرفته‌اند که هر کدام ضریب ریسک مختلفی دارند. او در پاسخ به اینکه تاکنون چند ساختمان مشابه پلاسکو شناسایی و ایمن‌سازی آنها انجام شده است، می‌گوید: اعداد دقیق را آتش‌نشانی باید اعلام کند، اما چندین پاساژ و مجتمع بزرگ تجاری که از یک درجه ریسک بسیار بالا برخوردار و به‌شدت خطرناک بوده‌اند، تذکر گرفتند و در حدود 10 مورد از پاساژ‌های تهران که شامل ده‌ها واحد تجاری است با هماهنگی مرجع قضایی اخطارهای لازم را دریافت و حکم مرجع قضایی به آنها ابلاغ شده است و برخی از این واحدها ایمن‌سازی را شروع کرده‌اند.
نوری می‌گوید: شورای شهر روز گذشته طرح دیگری را نیز در راستای سرعت‌بخشی به ایمنی ساختمان‌ها به تصویب رساند که براساس آن سامانه برخطی طراحی می‌شود و به موجب آن اطلاعات تمام ساختمان‌های پایتخت و نه تنها ساختمان‌های بلندمرتبه در این سامانه درج و اطلاعات نقشه‌های ساختمان، وضعیت سازه، دسترسی‌ها و سایر اطلاعات مورد نیاز برای بررسی ایمنی ثبت و مرتبا به روزرسانی می‌شود و با این کار امدادرسانی و اطفا حریق با سرعت بیشتری حاصل خواهد شد و می‌توانیم وضعیت ایمنی ساختمان‌های پرخطر را سریعتر بهبود بخشیم.
او به تفکیک ایمنی در ساختمان‌های پایتخت اشاره و عنوان می‌کند: مشکل ایمنی مربوط به ساختمان‌های بلندمرتبه نیست و تمرکز در این زمینه باید بر روی ساختمان‌های زیر 10 طبقه باشد. ساختمان‌های بلندمرتبه با توجه به جدید بودن خیلی ناایمن نیستند و مباحث مختلف مقررات ملی ساختمان از جمله مبحث ۳ و ۲۲ در آنها رعایت شده است. در گزارش‌های آتش‌نشانی، بیشترین خطرات مربوط به ساختمان‌های زیر ۶ طبقه است، چرا که قدیمی‌تر هستند و فراوانی آنها بسیار زیاد است، بنابراین مشکل ما ساختمان‌های بلندمرتبه نیست، مگر ساختمان‌های قدیمی بلندمرتبه که تعداد آنها کم است و تقریبا در حد ممکن آتش‌نشانی از آنها بازدید کرده و مورد رصد آنها قرار دارد.
نوری در پاسخ به اینکه با گذشت سه سال از حادثه پلاسکو اگر همین لحظه اتفاق آن روز تکرار شود، سطح آمادگی در چه حد است و آیا می‌توانیم مانع ریزش ساختمان شویم، گفت: براساس تجهیزات، امکانات و نیروهایی که اکنون سازمان آتش‌نشانی دارد، وضعیت بهتر است و با توجه به تجربه‌ای که در این مدت کسب کرده، حتما بهتر از قبل عمل خواهد کرد و خدمات‌رسانی بهتر صورت خواهد گرفت.
او به نقش مردم هم اشاره می‌کند و می‌گوید: البته نباید نقش مردم را هم نادیده گرفت و همکاری مالکان ساختمان‌ها نیز بسیار مهم است. وقتی در پاساژی دسترسی‌ها بسیار کم است و مالکان با کارتن و ابزار غیراستاندارد و ناایمن دسترسی‌ها را می‌بندند و جایی برای فرار نمی‌‌گذارند و وقتی از گاز و پیک‌نیک‌های غیراستاندارد برای گرم کردن ساختمان و طبخ غذا استفاده می‌کنند، زمینه بروز حادثه فراهم می‌شود .شهروندان باید به این مسائل توجه کنند.
حکم قضایی برای ۱۱ ساختمان پرخطر
مهدی داوری، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهر تهران در گفت‌وگو با ایلنا از وضعیت ایمنی ساختمان‌های تهران پس از حادثه پلاسکو توضیحاتی ارایه می‌دهد و می‌گوید: طی سه سال گذشته این طرح همواره در حال اجراست و در قالب این طرح ۲۴۳ ساختمان مشابه پلاسکو توسط آتش‌نشانی شناسایی شده‌اند که البته همه آنها الزاما مانند پلاسکو نبودند، چراکه شرایط ساختمان، نوع سازه و نوع کاربری و قدمت ساختمان‌ها با یکدیگر متفاوت است.او ادامه می‌دهد: در این مدت برای ۱۱ ساختمان پرخطر تهران با همکاری قوه قضاییه حکم صادر شده است و ملزم شدند موارد ایمنی را رعایت کنند. با همکاری قوه قضاییه برخی ساختمان‌ها را پلمپ کردیم که مجبور به رعایت موارد ایمنی شدند. سازمان آتش‌نشانی به‌طور جدی این اقدامات را پیگیری می‌کند و البته برخی از ساختمان‌ها داوطلبانه برای ایمنی ساختمان‌شان اقدام کردند.اما این تعداد ساختمان با توجه به وسعت و بزرگی شهر تهران و پس از گذشت سه سال چقدر در ارتقای ایمنی پایتخت موثر بوده است. داوری معتقد است؛ الزامات قانونی ما برای مالکان الزام آور نیست به ویژه برای ساختمان‌هایی که در گذشته پایان‌کار دریافت کرده‌اند، اما همکاری خود را با قوه قضاییه ادامه می‌دهیم و امیدواریم که خود مالکان ساختمان‌ها برای ایمنی اقدام کنند. مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهر تهران درباره اینکه چرا ساختمان‌های ناایمن پلمپ نمی‌شوند تا مساله ایمنی ساختمان‌ها جدی‌تر گرفته شود، اظهار می‌کند: فعلا پلمپ ساختمان در دستور کار نیست، بلکه ایمن‌سازی ساختمان و ارتقای ضریب ایمنی در اولویت است.
حجم کار باقی مانده بسیار فراتر از ظرفیت‌ها
رضا کرمی محمدی، رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز در پاسخ به این سوال که چرا فرآیند ایمن‌سازی ساختمان‌ها به کندی پیش می‌رود، اظهار می‌کند: دست به هرجای شهر که بزنید می‌بینید، کار انجام نشده زیاد است و حجم کار باقی مانده بسیار فراتر از ظرفیت‌هاست. به این موارد کسری بودجه را هم اضافه کنید.با این وجود تجهیزات نوینی در طی این مدت خریداری شده که نسبت به قبل بسیار بهتر است، اما در حد مقدورات است.
کرمی محمدی درباره مدیریت بحران ساختمان‌های بلندمرتبه که وضعیت مناسبی ندارد، توضیح می‌دهد: پایه اقدامات فراهم شده و تمام آموزش‌ها و افرادی که این آموزش‌ها را می‌دهند، مشخص هستند. افراد می‌توانند هم در سایت سازمان مدیریت بحران و هم در اپلیکیشن شهر درخواست این خدمات را بدهند.او در پاسخ به این سوال که آیا اجرای این طرح الزامی است، می‌گوید: الزامی وجود ندارد، چرا که در قوانین دیده نشده است و این کار در حال حاضر داوطلبانه و به درخواست مالک ساختمان انجام می‌شود.
کرمی محمدی با شاره به اینکه طرح مدیریت بحران ساختمان‌های مسکونی و تجاری به صورت موازی پیش نمی‌روند، می‌گوید: ساختمان‌های مسکونی تعداد بیشتری دارند و حمعیت بیشتری نیز در آن ساکن هستند و از طرفی بررسی ساختمان‌های تجاری با توجه به درآمدزایی رایگان انجام نمی‌شود، در حالی که برای ساختمان‌های مسکونی این طرح رایگان است.
گود پلاسکو خطرناک بود
عبدالرضا گلپایگانی، معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران نیز در گفت‌وگو با ایلنا، در ارتباط با سرانجام ساخت پلاسکو و اختلاف شهرداری و بنیاد مستضعفان تصریح می‌کند: در مرحله اول استراتژی اصلی رعایت قانون است، هر چند قوانین نیز در مواردی توجه به شرایط ویژه را لحاظ می‌کند، برای مثال برای اینکه اجازه دهیم زیرزمین پلاسکو تا حد تراز صفر-صفر اجازه ساخت داشته باشد به استناد مصوبه شورای تامین استان عمل و به‌رغم آنکه پروانه نداشت اجازه ساخت تا سطح صفر را صادر کردیم، چرا که گود پلاسکو خطرناک بود و می‌توانست برای همسایگان و خطوط حمل و نقلی که از آنجا عبور می‌کرد، خطرآفرین باشد. او ادامه می‌دهد: اما برای تداوم عملیات ساخت براساس ماده100 قانون شهرداری تمام مالکان در شهر و حریم شهر برای هرگونه محدوده عملیات عمرانی باید پروانه ساختمانی دریافت کنند و شهرداری می‌گوید، این قانون باید لحاظ شود. از طرفی بند دیگری در تبصره ۳ ماده ۵۳ قانون ارزش افزوده وجود دارد که بنابر آن تخفیف با بخشودگی عوارض شهرداری ممنوع است و این موضوع مصوبه مجلس است و به استناد این دو موضوع ضرورت دریافت پروانه و ضرورت دریافت عوارض توسط شهرداری از بنیاد نیز دو حکم قانونی است و اجازه نداریم، احکام قانونی را نادیده بگیریم و در این زمینه تخلف نمی‌کنیم.
