توقف «الانجی» ایران در ایستگاه احداث
گروه انرژی|
وضعیت صادراتی گاز ایران از نظر بسیاری از کارشناسان نامطلوب ارزیابی می‌شود. کشوری که با دارا بودن 1 درصد از خاک و جمعیت کره زمین، 18 درصد از ذخایر گاز جهان را در دل خود جای داده و سومین تولیدکننده این حامل انرژی پس از امریکا و روسیه است، سهم صادراتی اندکی از بازار جهانی دارد و فقط به دو کشور ترکیه و عراق از طریق خط لوله گاز صادر می‌کند. این در حالی است که بازوهای انتقال گاز روسیه از غرب اروپا تا شمال چین گسترده شده و همسایه جنوبی کوچک ایران، یعنی قطر توانسته است عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده الانجی جهان را به نام خود سند بزند. بزرگ‌ترین تلاش ایران برای صدور گاز که به «خط لوله صلح» موسوم است، قرار بود در سال 2014 گاز ایران را از مرز سیستان و بلوچستان به پاکستان ببرد و از آنجا تا هند کشیده شود، اما با وجود اجرای کامل تعهدات طرف ایرانی در احداث خط لوله، هند از توافق خارج شد و پاکستان هم هنوز یک متر خط لوله احداث نکرده است و بدین‌ترتیب پس از 6 سال از تاریخ انقضای این قرارداد، می‌توان آن را قراردادی ناکام نامید. پیگیری‌ها برای فراهم کردن زمینه صادرات گاز به روش الانجی نیز از سال 1386 با تأسیس سه شرکت «پارس» و «پرشین الانجی» و «ایران ال.ان.جی» آغاز شد، اما به دلیل عدم دستیابی به فناوری منحصر به فرد این صنعت، دو پروژه نخست متوقف شده‌اند. گزارش دو سال پیش باشگاه خبرنگاران جوان خبر از پیشرفت 50 درصدی تنها شرکت باقی مانده حوزه الانجی ایران داد که البته معطل مشارک خارجی‌ها بوده است. در این رابطه محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران نیز به «روزنامه تعادل» گفت که پیشرفت‌ها در تولید الانجی ایران هنوز به اندازه‌ای قابل توجه نیست که وزارت نفت در فکر تأمین کشتی برای صادرات احتمالی آن باشد. پیشتر، سعید محمد، فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیاء نیز در پاسخ به «تعادل» تأیید کرده بود که هنوز پیشرفت قابل قبولی در زمینه الانجی صورت نگرفته است. بدین‌ترتیب، تا به امروز چالش‌های دو مسیر صدور گاز، یعنی خط لوله و حمل الانجی با کشتی بر جاذبه ذخایر عظیم گازی ایران غلبه کرده‌اند.
با وجود آنکه اکنون الانجی روزهای خوشی را در بازار جهانی سپری نمی‌کند و از افت شدید قیمت‌ها رنج می‌برد، اما در زمانه شکوفایی گاز طبیعی به عنوان یک حامل انرژی جایگزین نفت، صادرات الانجی رشد قابل توجهی را تجربه کرده و به گفته کارشناسان، طی 20 سال آینده سهم‌خواهی الانجی از صادرات گاز طبیعی چشمگیر خواهد بود، زیرا استقبال مصرف‌کنندگان از روش سنتی صادرات گاز، یعنی خط لوله به دلیل ایجاد وابستگی به تأمین‌کنندگان، کاسته شده است.
در این میان، ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گازی جهان و سومین تولیدکننده گاز در صادرات این کالا به وسیله خط لوله با توفیق روبرو نشده و بزرگ‌ترین پروژه اجرایی آن، یعنی خط لوله صلح که قرار بود گاز را از عسلویه به پاکستان و هند منتقل کند، پس از گذشت 6 سال از اتمام مهلت اتمام پروژه، با بدعهدی طرف‌های هندی و پاکستانی همچنان معطل مانده است.
محمدحسین عادلی، دبیرکل پیشین مجمع کشورهای صادرکننده گاز در نشستی که اردیبهشت‌ماه امسال با موضوع «بررسی موانع صادرات و ترانزیت گاز» ایران در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری برگزار شد، در خصوص دلایل ناموفق بودن سیاست صادرات گاز ایران بیان کرد که ایران سیاست گسترش خط لوله را در پیش گرفت و برای گسترش خط لوله، خوش‌بینانه سرمایه‌گذاری مالی و زمانی بسیار زیادی انجام داد.
عادلی در این نشست در توضیح اشتباه مسوولان گازی ایران در تشخیص فرصت‌های صادراتی گفت که «فکر می‌کردیم که خط لوله پاکستان و هند جلو می‌رود و بعد از آن خط لوله اروپا هم پیش می‌رود و بعد از آن به عمان و جاهای دیگر هم می‌توانیم خط لوله بکشیم. در صورتی که در خلال سال‌های 2000 به بعد، روند رشد الانجی در دنیا شروع و شکوفا شد و ما برای الانجی ارزش زیادی قائل نشدیم.»
استقبال مشتریان جهانی از الانجی، ایران را هم به سمت راه‌اندازی این صنعت در کشور ترغیب کرده، اما موانع مربوط به فناوری باعث شده که توفیقی در تولید الانجی حاصل نشود. عادلی در خصوص اهمیت الانجی اظهار کرد: «اگر بخواهیم گاز را تبدیل به قدرت و امنیت ملی کنیم، باید به الانجی اولویت 1 و 2 و 3 بدهیم. الانجی بسیاری از مشکلات ژئوپلیتیک را دور می‌زند و ما حتی می‌توانیم به پاکستان نیز با الانجی گاز صادر کنیم. ما اکنون 18 میلیون تن ظرفیت زیرساخت واردات الانجی در منطقه داریم. امارات، کویت و عمان در حال حاضر درحال واردات الانجی هستند و جالب اینکه کویت از‌ترینیداد و توباکو که در امریکای مرکزی است، الانجی وارد می‌کند.» او نتیجه‌گیری کرد که در آینده تقاضا برای گاز افزایش می‌یابد، قیمت گاز رشد خواهد کرد و سهم الانجی نیز بیشتر خواهد شد. همچنین تمایل کشورها به تجارت الانجی بالا خواهد رفت، زیرا الانجی مشکلات ژئوپلیتیک را دور می‌زند. در نهایت سهم بیشتر از الانجی جهانی قدرت ایران را نیز بالا خواهد برد.
الانجی ایران در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به «تعادل» گفت که شرکت «ایران الانجی» که عملیات ساخت آن از تابستان سال 1386 در منطقه ویژه اقتصادی پارس دو آغاز شده است، همچنان در دست احداث قرار دارد و هنوز به مرحله تولید نرسیده است.
باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی که سال 96 منتشر شده مدعی شده است که «ایران الانجی» پیشرفت 50 درصدی دارد، اما ادامه پروژه نیازمند مشارکت خارجی‌ها است. به گفته قمصری، تولید الانجی نیازمند تکنولوژی منحصر به فردی است که در انحصار چند کشور معدود است. این انحصار اکنون در دستان امریکا و ژاپن است و چین هم در سطح مینی‌ال‌ان‌جی این تکنولوژی را در اختیار دارد.
بهار امسال سعید محمد، فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیاء نیز به «تعادل» گفته بود که این سازمان تلاش‌هایی را برای بومی‌سازی صنعت تولید الانجی در دست اقدام دارد، اما هنوز به مرحله قابل توجهی که قابل اعلام کردن باشد نرسیده است. محمد گفته بود که در صورت دستیابی به دستاوردی در این زمینه، آن را اعلام خواهند کرد.
به گزارش «تعادل»، پیشتر نرسی قربان، کارشناس اقتصاد انرژی گفته بود که از آنجا که کشورهای کمی تکنولوژی صنعت الانجی را در اختیار دارند و اکنون ایران در تحریم‌های نفتی قرار دارد، امکان توسعه آن در حال حاضر وجود ندارد. سرمایه اولیه لازم برای توسعه الانجی نیز به قدری زیاد است که ایران به تنهایی نمی‌تواند برای آن سرمایه‌گذاری کند. بنابراین تنها راهی که برای توسعه الانجی پیش روی ایران قرار دارد، توسعه مینی الانجی است.
چالش تأمین کشتی‌های «الانجی»
بحث تأمین کشتی‌های حامل الانجی موضوعی جدا از فناوری تولید آن است و با توجه به تحریم‌های امریکا علیه ایران، به فرض تولید الانجی توسط ایران، تأمین این کشتی‌ها هم چالش‌های خود را دارد. محسن قمصری، مدیر سابق شرکت ملی صادرات گاز ایران در پاسخ به این پرسش که آیا ایران کشتی حمل الانجی دارد یا خیر؟ گفت: «ایران هیچ کشتی صادرات الانجی ندارد. در ساخت این کشتی‌ها تکنولوژی خاصی به کار رفته است و اگر زمانی توانایی تولید الانجی در ایران ایجاد شد، باید این کشتی‌ها را هم فراهم کند.»
به گفته مسوول فروش نفت ایران، این کشور می‌تواند کشتی‌های دست دوم حمل و انتقال الانجی را از بازار جهانی خریداری کند، اما با توجه به آنکه هنوز بحث تولید الانجی به نقطه قابل اتکایی نرسیده است، هنوز در مرحله تهیه کشتی‌های الانجی هم اقدام خاصی صورت نگرفته است.
بدین‌ترتیب، به نظر می‌رسد که به دلایل سیاسی، اقتصادی و تکنولوژیکی، فعلأ نمی‌توان آینده روشنی را برای مفرهای توسعه صادرات گاز ایران، چه خط لوله و چه الانجی متصور شد.
