میگو در دوراهی محیط‌زیست و درآمدزایی

اختلاف‌نظر‌ها درباره مجوز پرورش میگو در ساحل خلیج‌فارس از جمله سواحل قشم، هرمزگان و جزیره هرمز که در سال‌های گذشته صادر شده، اکنون به اوج رسیده تا سواحل خلیج‌فارس این روزها به محل اختلاف محیط‌زیستی‌ها و کارشناسان اقتصادی و شیلات تبدیل شود. در حالی که کارشناسان اقتصادی معتقدند پرورش میگو در سواحل خلیج‌فارس می‌تواند کانال جدیدی برای ارزآوری باشد و برای جامعه محلی اشتغالزایی کند اما فعالان محیط‌زیست بر این موضوع پافشاری می‌کنند که ساخت سایت پرورش میگو در سواحل خلیج‌فارس با آسیب‌های جبران‌ناپذیر محیط‌زیستی همراه بوده که برای جبران آن باید چندین برابر سود مالی پرورش میگو هزینه کرد. اختلاف نظر کارشناسان اقتصاد با محیط‌زیستی‌ها درحالی است که مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقدند این سازمان با در نظر گرفتن شرط و شروطی مخالفتی با فعالیت سایت‌های پرورش میگو ندارد. موضع‌گیری مسوولان حفاظت محیط‌‌زیست این استان در حالی است که مسوولان منابع طبیعی هم بیشتر بر جنبه اقتصادی مزارع میگو تاکید کرده و معتقدند ۵۰ هزار هکتار از ساحل هرمزگان پتانسیل پرورش میگو را دارد که از نظر اقتصادی برای این استان منبع قابل توجهی به شمار می‌رود.

    سود مقطعی پرورش میگو

به قیمت هزینه گزاف در طولانی‌مدت

تخریب غیرقانونی و خارج از مجوز یک سایت پرورش میگو در ساحل مکسر در بندرمقام هرمزگان که زیستگاه گونه در معرض انقراض لاک‌پشت پوزه‌عقابی بود از یک سو و ساخت و ساز یک سایت جدید در نزدیکی غار نمکدان قشم که با خطر خروج این ژئوپارک جهانی از فهرست یونسکو همراه بوده و با دستور دادستانی تا اطلاع ثانونی تعطیل شد از سوی دیگر سبب شد تا فعالان محیط‌زیست نسبت به فعالیت پرورش میگو در سواحل خلیج‌فارس واکنش نشان دهند.

وحید محمدی، فعال محیط‌زیست درباره این موضوع به «تعادل» گفت: میزان آلودگی‌های مختلف مزارع پرورش میگو در نواحی ساحلی بسیار بالا بوده و تا حد امکان این مزارع با فاصله از مناطق شهری باید ایجاد شود و احداث این مزارع چسبیده به شهر هیچ توجیهی ندارد درحالی که بررسی نقشه‌های موجود از این طرح‌ها نشان می‌دهد که بیشتر این مزارع با فاصله اندک از شهر یا مناطق تفریحی و توریستی قرار دارند.

او افزود: از سوی دیگر در ناحیه شرقی بندرعباس به دلیل جریان آبی شرق به غرب، پساب مزارع پرورش میگو وارد مناطق ساحلی شهر بندرعباس می‌شود و مشکلاتی را برای کل ساحل شهر بندرعباس ایجاد می‌کند بنابراین در ارایه مجوز به این مزارع سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور باید این موضوع را در نظر بگیرد و اگر قرار باشد این سایت‌ها به مرحله اجرا برسند محل آن را جابه‌جا کنند چرا که برای جبران آسیب‌های ناشی از اجرای چنین طرح‌هایی در سال‌های آینده باید هزینه بیشتری نسبت به سودی که به صورت مقطعی به دست می‌آید پرداخت کرد. پیش از این در بخش‌های دیگر شاهد تصمیم‌هایی بودیم مانند برنج‌کاری در اصفهان و فارس که برای مدتی سود زیادی عاید کشور کرد اما اکنون می‌بینیم که فرسایش خاک ناشی از چنین طرحی چقدر شهروندان را تهدید کرده و چقدر باید هزینه کنیم تا اثرات آن به‌صورت حداقلی خنثی شود.

محمدی بیان کرد: بر اساس پایش‌های انجام شده، انواع آلودگی‌ها در ساحل بندرعباس وجود دارد که ورود این آلاینده‌ها به ساحل و دریا وضعیتی بحرانی را به وجود آورده است.بسیاری از اقداماتی که تاکنون در ساحل بندرعباس انجام شده مکان یابی مناسبی ندارد و درباره آثار زیانبار و آلایندگی استخرهای پرورش ماهی و میگوی در حال احداث در ساحل شرقی بندرعباس تحقیقات کاملی انجام نشده و نمی‌شود تا جایی که پساب حوضچه‌ها و استخرهای پرورش میگو که دارای مواد مضر و باکتری زا از جمله آمونیاک است که بیماری‌زا بوده و مشکلات زیادی ایجاد می‌کند وارد منابع آب شده و علاوه بر آن با این اقدام‌ها ساحل شرق بندرعباس به ساحل گلی تبدیل می‌شود و ریزدانه‌ها را افزایش می‌دهد که می‌تواند در سال‌های بعد مشکلات بسیاری برای حیات شهرها ایجاد کند.

    یک بام و دو هوای محیط‌زیست

اظهارات این فعال محیط‌زیست در حالی است که میثم قاسمی، معاون فنی حفاظت محیط‌زیست استان هرمزگان درباره فعالیت سایت‌های پرورش میگو در سواحل خلیج فارس اظهار کرد: با گسترش تحریم‌ها، توسعه صنعت پرورش میگو می‌تواند به اقتصاد منطقه کمک کند. کارگاه تکثیر لارو، مثل کارگاه پرورش میگو حوضچه باز ندارد و در فضای ایزوله و بسته تکثیر صورت می‌گیرد. این فعالیت‌ها نه در فضای باز که باید زیر یک سازه انجام شود. سازمان حفاظت محیط‌زیست براساس ضوابط استقرار مصوب هیات وزیران و دستورالعمل سازمان به این سرمایه‌گذار مجوز داده است.

او افزود: ما منکر این نیستیم که ساخت ساختمان پرورش لارو، از نظر دید بصری و منظر اختلال ایجاد می‌کند ولی در توسعه صنایع، عموما تخریب منظر رخ می‌دهد. مشکل از آنجا شروع می‌شود که طرح‌های آمایش و پهنه‌بندی مناطق ساحلی به‌خصوص سواحل حساس را نداریم یا اگر داریم در صدور مجوزهای بهره‌برداری اصلا به آن توجه نمی‌کنیم. ما هم از گسترش توریست پایدار در منطقه استقبال می‌کنیم. از نظر من به عنوان یک حامی محیط‌زیست، هر چه صنعت کمتر در مناطق بکر توسعه یابد، بهتر است.

او در مورد آلاینده‌های زیست‌محیطی این واحد صنعتی پس از احداث گفت: میزان آبی که قرار است برای این کار استفاده شود، اندک است و پساب آن نیز مورد ارزیابی دایم سازمان قرار خواهد گرفت. میزان پسابی که در منطقه به دریا ریخته می‌شود با توجه به شیب ساحل و عمق دریا در این نقطه و انحلال بیشتر در آب، نگرانی‌های محیط‌زیستی را کمتر می‌کند.

     نگاه اقتصادی منابع‌طبیعی

انتشار تصاویر و اخباری مبنی بر احداث سایت پرورش میگو در جزیره هرمز در حالی واکنش فعالان محیط‌زیست را در پی داشته است که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هرمزگان می‌گوید که بر اساس مطالعات شیلات منطقه ۵۰ هزار هکتار از ساحل هرمزگان پتانسیل پرورش میگو را دارد. امیدذاکری با اشاره به اینکه در حال حاضر ۱۲ هزار متر مربع زمین در جزیره هرمز برای پرورش ماهی تخصیص داده شده است درباره این موضوع بیان کرد: پیش از واگذاری زمین برای انجام هرگونه عملیاتی از دستگاه‌های مختلفی از جمله میراث، محیط‌زیست، منابع طبیعی و... استعلام می‌شود. اگر آن زمین دارای ارزش زیست محیطی یا فرهنگی و تاریخی باشد دستگاه‌ها می‌توانند با واگذاری آن مخالفت کنند.

او افزود: ۱۲ هزار مترمربعی که اکنون برای پرورش میگو واگذار شده است دارای ارزش‌های زیست محیطی یا تاریخی بر اساس اعلام دستگاه‌های متولی نیست. به‌طور قطع هر اقدامی از جمله توسعه شهر و روستا تخریب طبیعت است اما ما باید این تخریب را به حداقل برسانیم و بر اساس اصول توسعه پایدار رفتار کنیم. در سند توسعه هرمزگان تاکید شده است که اولویت توسعه استان اشتغال‌های دریامحور است البته محیط‌زیست منطقه برای پرورش میگو در ساحل هرمزگان ارزیابی‌های زیست محیطی دریافت خواهد کرد و از سوی دیگر اداره میراث و آب منطقه‌ای نیز به دلایلی از جمله حریم اماکن فرهنگی و تاریخی و حریم دریا می‌توانند با واگذاری زمین در بخش‌های مشخصی مخالفت کنند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هرمزگان با اشاره به اینکه از سویی می‌گوییم کشور ما تحریم است و شرایط سختی از نظر اقتصادی داریم و از سوی دیگر باید تولید و اشتغال ایجاد کنیم، بیان کرد: هر نقطه از کشور ظرفیت‌های اقتصادی خاص خود را دارد که می‌توانیم با در نظر گرفتن اصول توسعه پایدار در این شرایط سخت از آنها استفاده کنیم.

     محیط‌زیست مهم است

اما ابعاد اقتصادی هم اهمیت دارد

دغدغه فعالان محیط‌زیست نسبت به عوارض محیط‌زیستی پرورش میگو در سواحل خلیج‌فارس در حالی است که رییس اداره توسعه میگوی اداره کل شیلات هرمزگان بر این موضوع تاکید دارد که شیلات با هرگونه تخریب در سواحل مخالف است. علی اکبر مجاز درباره این موضوع گفت: برای هر واگذاری حدود بیست مورد استعلام از دستگاه‌های ذی‌ربط گرفته می‌شود که در این مورد نیز همه‌چیز بر اساس قانون و مقررات لازم بوده است. با این حال با توجه به فشار بر ذخایر آبزیان در منابع طبیعی و همچنین سیاست‌های سازمان شیلات ایران مبنی بر رونق تولید، صنعت تکثیر و پرورش میگو یکی از راهکارهای مناسب و عملیاتی در این حوزه بوده است و صنعت آبزی‌پروری اشتغال‌زایی خوبی را در استان هرمزگان به‌ویژه برای بومیان استان به وجود آورده است اما بدون شک شیلات هرمزگان و مجموعه بهره‌برداران شیلات نیز با تخریب محیط‌زیست یا خسارت به اراضی به‌شدت مخالف بوده و خواهان حفاظت از اراضی و محیط‌زیست هستند.

او افزود: اعلام بلامانع بودن این اداره کل صرفا به لحاظ فنی و احداث مزرعه پرورش میگو در عرصه مورد تقاضا با نقاط UTM مشخص بوده و نافی ضوابط و چارچوب‌های قانونی و حدود و حریم سایر دستگاه‌های ذیربط نیست. حتی بر اساس آیین‌نامه‌های صدور مجوزها متقاضی را ملزم می‌کند کلیه استعلام‌های مندرج در آیین‌نامه از سایر ادارات و دستگاه‌ها و بر اساس ضوابط مرتبط توسط متقاضی اخذ و ضمیمه پرونده شود.

تاکید رییس اداره شیلات بر ابعاد اقتصادی سایت پرورش میگو درحالی است که فعالان این عرصه با بیان آمارهای جزئی‌تر درباره این موضوع معتقدند برای توسعه صنایع باید اولویت‌بندی وجود داشته باشد. محمد قیومی، سرمایه‌گذار در صنعت پرورش میگو درباره این موضوع به «تعادل» گفت: قطعا حفظ محیط‌زیست موضوع مهمی است که باید به آن توجه شود اما از سوی دیگر نباید به معیشت و اشتغال مردم هم بی‌توجه بود. در شرایط فعلی تنها در یک سایت پرورش میگوی روستای گزی هرمزگان، برای 32 نفر ایجاد اشتغال شده است و در فصل برداشت میگو این تعداد به 200 نفر می‌رسد.  او افزود: از سوی دیگر باید به درآمدزایی هم توجه کرد. برای مثال در همین سایت نام‌برده تنها با 20 میلیارد تومان هزینه به ذخیره 400 تن تولید فقط در چهارماه رسیده‌ایم که با صادرات این محصول به کشورهای حاشیه خلیج فارس و شرق آسیا درآمد ارزی قابل توجهی به دست می‌آید ضمن آنکه بخش وسیعی از نیازهای بازار داخل هم تامین می‌شود.