تجارت حرف اول را در روابط سیاسی می‌زند؟

نیاز کشورهای آسیای میانه به بنادر ایران سبب شده که به رغم تحریم‌های ایالات متحده و سرمایه‌گذاری‌های سعودی، این کشورها همچنان روابط خود با تهران را در اولویت قرار دهند. دیپلماسی ایرانی با بیان این مطلب به نقل از مقاله‌ای که جیمز دورسی نوشته، افزود: وقتی مقامات خجند، دومین شهر بزرگ تاجیکستان، دستور دادند بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین مسجد این شهر به سینما تبدیل شود، عربستان سعودی چیزی بیش از آنچه تصور می‌کرد، به دست آورد. این دستور به دنبال تعطیلی حدود 2هزار مسجد در این کشور در سه سال گذشته و دستگیری شماری از روحانیون و معلمان مسلمان صادر شد که اتهام وارده به بسیاری از آنها عضویت در اخوان المسلمین بود؛ گروهی که فعالیت آن در هر دو کشور تاجیکستان و عربستان ممنوع است. نیروهای پلیس تاجیکستان ریش انبوه مردان را تراشیده‌اند و اکنون مردان کمتری با چنین ریشی در خیابان‌ها دیده می‌شوند و شمار زنان محجبه هم به دلیل اینکه شماری از آنها توسط پلیس دستگیر شده‌اند، کاهش یافته است. روحانیون تاجیکستان تنها خطبه‌هایی را می‌خوانند که توسط امام علی رحمان، روحانی تایید شده از سوی مقامات که سعی دارد در میانه سرکوب‌ها مشروعیت اسلام را در این کشور حفظ کند، تایید شده باشد. مساجد بزرگ هم به دوربین‌های نظارتی مجهز شده‌اند تا روحانیون بعد از نماز غیر از خطبه‌های تایید شده سخنان دیگری نگویند. بی شک این شرایط موجبات رضایت رهبران سعودی را در پی خواهد داشت؛ از سال 2015 که روابط تاجیکستان با ایران بر سر پاره‌ای از مسائل از جمله درخواست تهران از دوشنبه برای پرداخت بدهی‌هایش، ادعاها درباره اینکه یک تاجر متهم در جمهوری اسلامی مبالغ هنگفتی پول در بانک ملی تاجیکستان پس انداز کرده و... به وخامت گرایید، عربستان سعودی شروع به کمک‌های مالی گسترده به تاجیکستان کرد. با بهبود روابط ریاض و دوشنبه، سعودی‌ها شروع به سرازیر کردن پول به پروژه‌های زیربنایی مانند نیروگاه برق روگان، بزرگراهی در شرق تاجیکستان  همچنین آموزش و پرورش کردند.  با این حال، تحولات در تاجیکستان از دیدگاه عربستان سعودی دیگر به این اندازه خوب نیست و دیگر تحولات در آسیای میانه هم چندان به نفع پادشاهی سعودی پیش نمی‌رود. در حقیقت، پس از حدود چهار سال روابط پرتنش بین تاجیکستان و ایران، زمینه برای نزدیک شدن مجدد دو کشور فراهم شده است. آنچه سبب حل و فصل نسبتا سریع اختلافات شده، این واقعیت است تاجیکستان که به هیچ بندری دسترسی ندارد، همانند ازبکستان، همسایه دیگر خود، به دسترسی به بنادر به‌ویژه بندر چابهار ایران تحت حمایت هند در چابهار در بالای دریای عرب، به عنوان ارزان‌ترین و کوتاه‌ترین گزینه حمل و نقل نیاز دارد. جذابیت ایران برای کشورهای آسیای میانه همچنین اهمیت جمهوری اسلامی برای طرح «کمربند و جاده» چین که یک طرح با محوریت زیرساخت‌ها، حمل و نقل و ابتکار انرژی برای اتصال زمینی یورواسیا به چین است را افزایش داده.در سرکوب مساجد و روحانیون در تاجیکستان که تحت حمایت‌های عربستان سعودی صورت گرفته، یک شرایط کنایه آمیز وجود دارد. در ازبکستان، اسلام کریمُف، رییس‌جمهوری پیشین، هم تا زمان مرگش در سال 2016 به نام مبارزه با افراط گرایی اسلامی، مذهب را سرکوب می‌کرد. شوکت میرزایف، جانشین کریمف، وعده داده که سیاست‌های سرکوبگرانه رییس‌جمهوری پیشین را متوقف و دولت خود را وقف «خدمت به مردم» خواهد کرد. از جمله اصلاحاتی که توسط میرزایف انجام شده، کاهش قدرت کمیته مذهبی خدمات امنیتی از طریق پایان دادن به نظارت‌ها به آموزه‌ها، انتشارات و گردهمایی‌های مذهبی بوده است.در همین حال، هیات‌های بازرگانان سعودی در سال گذشته برای کشف فرصت‌های سرمایه‌گذاری دو بار از ازبکستان بازدید کردند. شرکت گروه هلدینگ عجلان و برادران که یک شرکت منسوجاتی سعودی است، قصد دارد در پنج سال آینده تا دو میلیارد دلار در یک شرکت پارچه - پنبه ازبک سرمایه‌گذاری کند.با این حال ایران که در حال حاضر وجود آن برای صادرات و واردات ازبکستان ضروری است، کاملا بر برنامه‌های زیربنایی حمل و نقل میرزایف تاثیرگذار است. در اواخر سال 2017 فرمانی صادر و از آن به عنوان کلید برنامه‌های ازبکستان-ترکمنستان-ایران-عمان یاد شده است که چین-قرقیزستان-ازبکستان و سه کریدور ترنس-افغانستان را شامل می‌شود. در سه کریدور افغانستان، یک خط راه آهن شهر ترمز ازبکستان را به مزارشریف افغانستان وصل می‌کند. در برنامه‌های ازبک پیش بینی شده که این خط آهن تا شهر هرات نیز ادامه می‌یابد و از آنجا تا بندرعباس ایران و چابهار و بندر بازرگان در مرز ایران و ترکیه کشیده خواهد شد.تمرکز آسیای میانه بر بنادر ایران به‌رغم تحریم‌های شدید ایالات متحده به ویژه با توجه به مشکلات در گسترش بندر گوادر پاکستان که با حمایت چینی‌ها در فاصله 70 کیلومتری از چابهار در حال توسعه است و یک جواهر در تاج کمربند و جاده به شمار می‌رود و در کریدور اقتصادی چین و پاکستان مرکزیت دارد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. شرکت حمل و نقل اقیانوس چین به تازگی خدمات باری کانتینری خود را بین کراچی و گوادر به دلیل نبود محموله برای ترانزیت به افغانستان، متوقف کرده است. ژانگ بائوژانگ، رییس شرکت هلدینگ بنادر خارج از کشور چین، تاکید کرده که تجارت ترانزیت برای موفقیت گوادر اهمیت زیادی دارد. مقامات این بندر ماه گذشته اعلام کردند که در ماه گذشته با هدف از سرگیری تجارت ترانزیت، دو محموله کیسه کود از کراچی به گوادار فرستاده شده است.