چالش برون سپاری امور شهری
عباس ریاضت|کارشناس شهری|
همانطور که می‌دانیم چند سالی است که بسیاری از فعالیت‌های خدماتی شهرداری به بخش خصوصی واگذار می‌شود. بسیاری از فعالیت‌های خدماتی را اگر بخش خصوصی انجام دهد، به دلیل ماهیت انتفاعی این شرکت‌ها و موسسات و همچنین به دلیل نظارت دقیق و مستمر بر نحوه فعالیت کارکنان و استفاده از روش‌های مختلف برای اداره اقتصادی امور، در مقایسه با بخش دولتی و شهرداری‌ها به مراتب کم هزینه‌تر و مطلوب‌تر خواهد بود. بنابراین واگذاری برخی از امور و فعالیت‌های شهرداری‌ها به بخش خصوصی منجر به کاهش هزینه‌های عمرانی و خدماتی می‌شود و در بسیاری از موارد هم کیفیت کار افزایش می‌یابد.
فرآیند خصوصی‌سازی خدمات شهری در کشور‌های در حال توسعه فرآیندی نسبتا جدید است. در برخی از کشور‌ها خدمات شهری که بتوان گفت، به‌طور کامل خصوصی‌سازی شده‌اند وجود ندارد. خدماتی که بیش از سایر خدمات خصوصی‌سازی شده‌اند فقط محدود به جمع‌آوری زباله و گاه نیز عرضه آب بوده است.
اگر چه خصوصی‌سازی، اغلب به عنوان کوچک شدن دولت در نظر گرفته می‌شود، ولی نباید از اهداف اصلی آن دور شویم و دولت و شهرداری باید در فرآیند قانون‌گذاری و نظارت و کنترل در اجرای درست قراردادها و حفظ منافع عمرانی کوشا باشد. بیشتر موارد خصوصی‌سازی به صورت پروژه‌های پیمانکاری برون سپاری می‌شود و شرکت‌های خصوصی نیز برای اینکه با کمترین قیمت پیشنهادی، مناقصه را برنده شده‌اند، باید حداقل دستمزد‌ها را به نیروهای اجرایی خود بدهند و یک کارشناس یا نیروی اجرایی خوب نیز ممکن است با این دستمزد کم در شرکت ماندگار نباشد. بنابراین جای خود را به نیروهای کم تجربه‌تر خواهد داد و در نتیجه کار به دست نیروهای کم‌تجربه و غیرحرفه‌ای انجام خواهد شد. در خوشبینانه‌ترین حالت این سناریو ممکن است کار به درستی انجام شود ولی هیچگونه خلاقیت و پیشرفتی در آن کار دیده نشود و کارها به صورت کلیشه‌ای انجام شود. در این حالت است که مردم نیز جای خالی نبود خلاقیت و هنر و پیشرفت را در پروژهها و خدمات شهری احساس می‌کنند و کم‌کم روحیه مطالبه‌گری و پرسشگری در بین مردم کمرنگ‌تر خواهد شد و در نتیجه فرسودگی و کهنگی و ناامیدی کالبدی در شهر از نوسازی و خلاقیت و امید پیشی می‌گیرد و این دقیقا همان چیزی است که در اکثر شهرهای ما در حال وقوع است. لازم است در فرآیند برون سپاری و خصوصی‌سازی پروژهها و خدمات یک بازنگری کلی صورت پذیرد. همچنین باید شرط پیشنهاد کمترین قیمت در برنده شدن مناقصات برداشته شود یا کمرنگ‌تر شود و بیشتر به تخصص و رزومه شرکت‌ها و کیفیت کار‌های انجام شده توسط آنها توجه شود . کارشناسان شهرداری‌ها باید از آخرین تکنولوژی روز در پروژهها و خدمات شهری مطلع باشند و از پیمانکاران در قراردادها بخواهند طبق این تکنولوژی‌ها، پروژهها را اجرا کنند. بدین‌ترتیب شرکت‌های خصوصی برای جذب نیروی ماهر آگهی می‌دهند و مبلغ مناقصات نیز با توجه به جذب نیروهای حرفه‌ای داخلی و حتی خارجی پیشنهاد می‌شود. بدین‌ترتیب نتیجه این فرایند را می‌توان پس از مدتی در شهر مشاهده کرد.
در بحث واگذاری پروژهها به بخش خصوصی می‌توان از مشارکت مردم هر محله برای آبادانی محله خود استفاده کرد. می‌توان از حس تعلق به مکان مردم محله در این زمینه کمک گرفت بدین‌ترتیب که شهرداری برای جذب سرمایه بخش خصوصی باید نمایشگاه‌هایی را در سطح محلات برگزار کند. در این نمایشگاه باید پروژه‌های خدماتی و عمرانی مطرح شوند و میزان سرمایه مورد نیاز و مدت زمان بازگشت سرمایه برای هر پروژه مشخص گردد و ضمانت‌های کافی توسط شهرداری داده شود. مردم هر محله می‌توانند به میزان مبلغ پرداختی خود سهام خرید کنند و در آن پروژه سهیم شوند. یا پروژه توسط شرکت‌های پیمانکاری انجام شود . برگزاری این نمایشگاه‌ها در محل انجام آن پروژه و اطلاع‌رسانی وسیع در سطح محلات می‌تواند کمک شایانی به ارتقای کیفی پروژهها و به حداقل رساندن زمان انجام پروژه و خدمات داشته باشد. هم‌اکنون سامانه‌های پیامکی و اطلاع‌رسانی به صورت محله‌ای و حتی بر طبق بلوک‌های شهری وجود دارد و شهرداری‌ها می‌توانند اطلاعیه‌ها را به صورت مستقیم به دست اهالی همان کوچه یا پلاک یا بلوک و محله شهری برسانند و بدین‌ترتیب مشارکت حداکثری مردم محل را داشته باشند. برای بهتر اجرایی کردن این هدف بهتر است سامانه‌ای در بستر وب با تکنولوژی وب جی.ای. اس طراحی شود. در این سامانه پروژهها و خدماتی که شهرداری‌ها قرار است در آینده
برون‌سپاری شوند قرارداده می‌شود و روی نقشه مشخص می‌شوند. این سامانه باید دارای فیلتر‌هایی باشد که کاربران و مردم و شرکت‌ها بتوانند پروژهها را بر طبق فیلتر‌های مختلفی از جمله فیلتر میزان سرمایه مورد نیاز، زمان بازگشت هزینه، نوع کاربری، نوع پروژه یا خدمات، میزان سودآوری ماهیانه یا سالانه، میزان استقبال و رای مردم برای اجرای آن پروژه و... فیلتر کنند و بدین‌ترتیب می‌توانند در پروژه مورد نظر سرمایه‌گذاری کنند.با توجه به موارد ذکر شده و تحقیقات انجام شده، مهم‌ترین مشکلات و موانع خصوصی‌سازی از دیدگاه کارشناسان، توجه به منافع اقتصادی بیشتر و نه کیفیت کار از سوی بخش خصوصی و عدم رعایت همه‌جانبه مسائل بهداشتی در واگذاری برخی خدمات و عدم تخصص و تسلط پیمانکاران بخش خصوصی به فعالیت‌های خود است. همچنین مهم‌ترین مشکلات و موانع خصوصی‌سازی از دید پیمانکاران وجود موانع و بوروکراسی در انعقاد قراردادها و پرداخت حقوق‌ها و عدم اطمینان در سرمایه‌گذاری و پایین بودن مبلغ قراردادها است. با توجه به نیاز شهرهای کنونی ما به تغییرات اساسی و پروژه‌های خلاقانه، امید است شاهد انقلاب و تغییر اساسی در فرآیندهای برون‌سپاری و خصوصی‌سازی خدمات و پروژهها در شهرداری‌ها باشیم.
