مشکلات شوک‌ها در شبکه توزیع
کرونا شوکی بود که باعث تکان خوردن بسیاری از بازارها شد. شروع این شوک در بازار دارو، مواد ضدعفونی‌کننده، محصولات بهداشتی مانند دستکش و ماسک بود اما به مرور در بقیه بخش‌ها هم شاهد اثرگذاری آن بودیم. صرف احتمال قرنطینه عمومی کافی بود که هجوم برای خرید مواد غذایی با تاریخ مصرف طولانی و کالاهای ضروری آغاز شود. این روند هنوز هم وجود دارد و با وجود آنکه حجم عرضه افزایش قابل ملاحظه‌ای یافته که بیشتر آن از انبارهای ذخیره دولتی بود اما عطش بازار به قدری است که نتوانسته جلوی این مساله را بگیرد.
از سوی دیگر دو موضوع باعث تشدید این روند شده است. عامل اول مساله شب عید و تعطیلات بود که همیشه باعث افزایش تقاضا می‌شود. اما این‌بار موضوع دومی به نام احتمال تعطیلی کارخانجات و تولیدی‌ها باعث شد که مردم برای خرید کالاهای مورد نیاز یک ماه آینده هجوم برند. هرچند این پدیده در کشورهای دیگر هم در حال رخ دادن است اما آیا راهی برای مدیریت این مساله وجود ندارد؟
چالشی به نام زیرساخت نظارتی
یک عضو اتاق بازرگانی ایران معتقد است افزایش قابل توجه تقاضا و نبود زیرساخت‌های مناسب برای نظارت بر بازار دو عامل اصلی تاثیرگذار در به آرامش نرسیدن بازار ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده هستند.
با وجود آنکه از ورود ویروس کرونا به ایران بیش از سه هفته می‌گذرد و در این مدت تمام کارشناسان و مسوولان بهداشتی از لزوم دسترسی کافی مردم به این تجهیزات پیشگیرانه سخن گفته‌اند اما هنوز بازار این کالاها به ثبات نرسیده و تمام خواسته‌های مردم را برطرف نکرده است.
هرچند در این مدت با پیگیری‌های صورت گرفته خط تولید این محصولات با حداکثر توان کار خود را ادامه داده‌اند و حتی با مجوزهای دولت برخی از کارخانه‌هایی که در تولید مواد ضدعفونی فعالیت نمی‌کردند با تغییر خط تولید خود رساندن این محصول به مردم را گسترش داده‌اند اما در عمل همچنان این بازار با مشکلاتی مواجه است.
خسرو فروغان گران‌سایه، عضو اتاق بازرگانی ایران و نایب‌رییس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران درباره چرایی به آرامش نرسیدن این بازار، اظهار کرد: هر بازاری برای رسیدن به تعادل نیاز به شکل‌گیری یک ارتباط منطقی میان عرضه و تقاضا دارد. بازار مواد ضدعفونی‌کننده و ماسک تا پیش از این در میان مردم عادی بسیار محدود بود و از این‌رو خطوط تولید گسترده‌ای برای آنها فعالیت نمی‌کرد.
وی ادامه داد: پس از ورود ویروس کرونا به کشور ناگهان تقاضا برای این محصولات چند‌ده‌برابر شد و قاعدتا بازار در کوتاه‌مدت توان تامین تمام این نیازها را نداشت. از این‌رو در بازار کمبود به وجود آمد.
این عضو اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه در حوزه نظارت بر قیمت‌ها و شرایط بازار از سال‌ها قبل ابهاماتی وجود داشته، بیان کرد: نه تنها در حوزه محصولات مرتبط با کرونا که حتی در سایر بازارها نیز ما همواره این ایراد را مطرح کرده بودیم که به دلیل محدودیت تعداد بازرسان و مشکلاتی که اصناف و سایر واحدها در نظارت همه‌جانبه در بازار دارند بعضا تخلفاتی در بخش‌های مختلف رخ می‌دهد.
فروغان گران‌سایه اضافه کرد: در صورتی که نحوه نظارت خود در بازار را تغییر ندهیم و با توانمند کردن بازرسان و افزایش تعدادشان راه ایجاد فساد و افزایش قیمت‌ها را نبندیم در بازار فعلی و در دیگر بخش‌ها نیز همچنان با مشکل مواجه خواهیم بود.
مشکل در سرعت خرید و جایگزینی است
از سوی دیگر در روزهای اخیر فیلم‌هایی در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد قفسه برخی از کالاهای اساسی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای خالی است که در این رابطه امیرخسرو فخریان با بیان اینکه افزایش تقاضای مایحتاج روزانه مردم باعث شده برخی از قفسه‌ها با سرعت بیشتری خالی شود، به ایسنا گفت: از اول اسفند خرید مردم از فروشگاه‌ها زیاد شده است. برای مثال فروشگاه‌هایی که قادر هستند حدود ۳۰۰۰ مشتری را پوشش دهند با حدود ۱۰ هزار مشتری مواجه شده‌اند. وی با تأکید بر اینکه هیچ کمبود کالایی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای وجود ندارد، اظهار کرد: اخیراً برای کاهش نگرانی مردم در این زمینه اطلاع‌رسانی‌هایی انجام شده است. همچنین از انبارهای فروشگاه زنجیره‌ای فیلمبرداری و در فضای مجازی منتشر کردیم تا شهروندان اطمینان حاصل کنند که کمبود کالا وجود ندارد. رییس اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای همچنین در توضیح علت خالی ماندن برخی از قفسه‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای گفت: با توجه به افزایش تقاضا در این فروشگاه‌ها، قفسه‌ها در ساعاتی از روز خالی هستند که آن هم مربوط به زمانی است که کالاها از انبار به قفسه منتقل می‌شود؛ بنابراین کمبودی وجود ندارد. وی افزود: به نظر می‌رسد شهروندان به دلیل شیوع ویروس کرونا نگران هستند که نتوانند بعدا دوباره خرید کنند یا کارخانه‌ها برای تولید به مشکل بخورند، اما طبق اطلاعات ما در حال حاضر کارخانه‌ها سه شیفت تولید دارند و کمبود کالا وجود ندارد.
برهم خوردن نظم بازار
گذشته از ضعف سیستم توزیع و مساله نحوه نظارت، پدیده‌ای که امسال با آن روبه رو هستیم تغییر الگوی مصرف در اثر کروناست. بسیاری از تولیدکنندگان و فروشندگان که خود را برای فروش شب عید آماده کرده بودند با عدم خرید روبه‌رو شدند. پوشاک نمونه واضح این مساله است و فروشندگان زیادی از بابت عدم خرید شب عید با زیان هنگفت روبه‌رو شدند. در مقابل اما بعضی کالاها مانند مواد غذایی با فشار تقاضا روبه‌رو شد.اگر تغییر الگوی مصرف صرفا در کوتاه‌مدت باشد مساله جدی رخ نخواهد داد. برای مثال مردم بعد از عید خرید پوشاک را انجام دهند و به دلیل ذخیره کردن بخش مهمی از مواد غذایی در ماه‌های بعد آن کالاها کمتر خریداری شود. اما ممکن هم هست این اتفاق رخ ندهد. این موضوع به متغیری برونزا یعنی مدت زمان ادامه یافتن قرنطینه و کاهش شیوع کرونا بستگی دارد و اگر چند ماه دیگر درگیر چنین مساله‌ای باشیم طبیعتا مشکل به شکل جدی‌تری خود را بروز خواهد داد. یکی از وظایف اصلی نهادهایی مانند اتاق بازرگانی و وزارت امور اقتصادی و دارایی، شناسایی این تغییرات در الگوی مصرف و تلاش برای ایجاد ساز و کاری است که بنگاه‌های خسارت دیده بتوانند پس از پایان بحران بخشی از زیان خود را جبران کنند.
