بحران کاهش تقاضا در کسب‌وکارها
اگرچه تصور می‌شود حوزه فناوری اطلاعات در نگاه اولیه آسیب کمی از کرونا دیده است، اما این در حالی است که تنها ۲۹ درصد کسب‌وکارها از این شرایط تاثیر مثبت گرفته‌اند و مهم‌ترین چالش این کسب‌وکارها، کاهش تقاضاست. سازمان فناوری اطلاعات بررسی تأثیر شیوع ویروس کرونا بر کسب‌وکارهای فناوری اطلاعات در کشور را به‌همراه نتایج پیمایش تأثیر کرونا بر شرکت‌های نوپا (نوآفرین) منتشر کرد. پاسخ به این سوال که کرونا چه تأثیری بر کسب‌وکارهای اینترنتی گذاشته است، با پیچیدگی‌ها و چالش‌هایی مواجه است. این پیچیدگی از سویی ناشی از تنوع زیاد کسب‌وکارهای امروزی است و تأثیر متفاوتی که کرونا بر هر یک از این کسب‌وکارها می‌گذارد و از سوی دیگر، از آنجاکه هر کسب‌وکاری با شبکه وسیع و متنوعی از مشتریان، تأمین‌کنندگان، نهادهای حاکمیتی و دولتی در ارتباط است و از آنها تأثیر می‌پذیرد، تاثیرپذیری هر یک از اجزای این شبکه از شیوع کرونا، می‌تواند بر کسب‌وکار مورد مطالعه نیز اثری متفاوت داشته باشد.
باید در نظر داشت که اگرچه در نگاه نخست، برخی کسب‌وکارها از شرایط جدید منتفع می‌شوند، اما ممکن است به دلیل تأثیر منفی شیوع کرونا بر تأمین‌کنندگان آنها، این کسب‌وکارها نتوانند از فرصت پیش‌آمده، برای توسعه فعالیت خود استفاده کنند؛ به عنوان مثال، به دلیل شرایط قرنطینه و افزایش ساعات حضور شهروندان در خانه، ارایه‌دهندگان خدمات ویدیو آنلاین، با افزایش تعداد کاربران و افزایش تقاضا مواجه شده‌اند؛ اما آیا زیرساخت‌های لازم برای ارایه خدمات آنها، همچون پهنای باند یا زیرساخت‌های ذخیره محتوا، پاسخگوی این میزان از افزایش تقاضاست؟ مثال دیگری از این مساله، شرکت‌های فعال در حوزه نرم‌افزار هستند که اگرچه عموماً با عدم حضور نیروی کار در محل، دچار مشکلات نمی‌شوند، اما همان‌گونه که نتایج پیمایش اخیر سازمان فناوری اطلاعات نشان می‌دهد، بیشترین تأثیر منفی را از اختلال در دسترسی به زنجیره ارزش شامل خدمت‌دهندگان، پیمانکاران گرفته‌اند. نکته دیگر، نحوه مواجهه کسب‌وکارها با شرایط جدید است؛ اینکه یک استارت‌آپ یا بنگاه اقتصادی، برای کاهش اثرات منفی شیوع کرونا بر خود، به تعدیل نیرو دست بزند، یا مدل درآمدی خود را تغییر دهد، یا به سمت تعاملات جدید با سایر بازیگران و اجزای زنجیره ارزش خود برود، می‌تواند تأثیر شرایط جدید را برای آن بنگاه یا کسب‌وکار متفاوت سازد. شناخت رفتار و نیز خواسته‌های کسب‌وکارها که مهم‌ترین هدف این مطالعه و پیمایش است، به حاکمیت کمک می‌کند تا بتواند سیاست‌های کارآمدتری را برای پایدار ساختن فعالیت‌های اقتصادی و نیز کاهش اثرات اجتماعی و اقتصادی شیوع کرونا بر شهروندان و کسب‌وکارها در پیش بگیرد. با چنین نگاهی و برای دستیابی به تصویری هرچند کلی از وضعیت کسب‌وکارهای نوپای فناوری اطلاعات کشور، سازمان فناوری اطلاعات ایران پیمایشی را در تماس با مدیران ۱۰۰ شرکت منتخب از ۲۰۰۰ شرکت که در سامانه نوآفرین (irannoafarin.ir) ثبت‌نام کرده‌اند، انجام داده است. امیر ناظمی، رییس فناوری اطلاعات نیز در توییتر خود درباره تاثیر کرونا بر کسب‌وکارها نوشت: «حوزه فناوری اطلاعات IT اگرچه در نگاه اولیه آسیب کمی از کرونا دیده است، اما بررسی پیمایشی (جامعه آماری ۱۰۰ شرکت) نشان می‌دهد، تنها ۲۹ درصد کسب‌وکارها از این شرایط تاثیر مثبت گرفته‌اند. مهم‌ترین چالش کاهش تقاضا است و بعد از آن کاهش حضور نیروی انسانی خود این شرکت‌ها.»
چگونگی تأثیر شیوع کرونا بر کسب‌وکارها
در نظر بسیاری از افراد، کرونا یک بیماری با تأثیر وسیع و کوتاه‌مدت روی کسب‌وکارهاست. با این وجود، هنگامی که مساله‌ای در جهان چنین وسعت همه‌گیری دارد، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که تأثیر آن پس از مدتی از بین برود. بلکه باید خود را برای تأثیر پایدار در جنبه‌های مختلف کسب‌وکار آماده کنیم. شاید بتوان این تغییرها را به نوعی یک جهش ژنتیکی در بازارها و کسب‌وکارها یا قدرت تخریب خالقانه در اقتصاد نامید که می‌تواند بقا یا نابودی کسب‌وکارها رامشخص کند. تأثیر این بحران از اثرگذاری روی مشتریان کسب‌وکارها آغاز می‌شود، سپس شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار داده و درنهایت، وضعیت رقابت در صنایع مختلف را تغییر می‌دهد. تغییر رفتار مصرف‌کنندگان در این شرایط می‌تواند پایدار بوده و محصول‌ها و کانال‌های توزیع کسب‌وکار را تحت تأثیر قرار دهد. از طرف دیگر، شرکت‌ها برای جلوگیری از ضرر و زیان‌های بی‌شمار در این بحران، نیازمند راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای رفع چالش‌ها در زمینه‌های مختلف سرمایه انسانی، مدیریت زنجیره تأمین، فروش و بازاریابی، فناوری‌ها، فرآیندهای کاری مورد استفاده و سایر بخش‌ها هستند که در بسیاری از موارد می‌تواند به عنوان دانش در درون سازمان ذخیره شده و شایستگی‌های خاصی را برای آن ایجاد کند. این تغییرها در بازار خدمات شرکت‌ها و نیز در درون آنها جهت مقابله با تهدیدها باعث نوآوری‌هایی می‌شود که بازار رقابتی صنایع مختلف را تحت‌الشعاع قرار داده و خود باعث ایجاد تحول‌هایی عظیم و پایدار دیگری می‌شود. تحول‌هایی که نه تنها می‌توانند دامنه اثرگذاری وسیعی داشته باشند، بلکه اثر آنها به‌مراتب فراتر از بازه زمانی این بحران باقی خواهد ماند. در یک نگاه جهانی و به گفته تحلیلگران موسسه مکنزی، به احتمال زیاد کشورهای حاضر در مناطق اصلی شیوع کرونا همچنان شاهد ادامه روند رشد این بیماری خواهند بود. این در حالی است که به احتمال قوی مناطق جدیدی نیز درگیر این بیماری خواهند شد. در چنین شرایطی، اعتماد مشتریان به‌ویژه در مناطق تحت اثر این بیماری ممکن است از بین برود و با محدودیت سفر و گردهمایی‌های اجتماعی ضعیف‌تر نیز شود. در نتیجه، این انتظار وجود دارد که رشد تولید ناخالص داخلی جهان، بین ۰.۳ تا ۰.۷ درصد کاهش یابد.
تاثیر ویروس کرونا
به کسب‌وکارهای آنلاین ایرانی
بر اساس این گزارش، کسب‌وکارهای حوزه سلامت و پزشکی بیشترین تاثیر مثبت را از کرونا گرفته‌اند. شیوع ویروس کرونا در کشور ۵۹ درصد تاثیر مثبت و ۴۱ درصد تاثیر منفی روی کسب‌وکارهای حوزه پزشکی داشته است. در مقابل کسب‌وکارهای مربوط به فروشگاه‌های آنلاین و تاکسی‌های اینترنتی بیشترین تاثیر منفی را از این وضعیت تجربه کرده‌اند. بر اساس آمار این گزارش، شیوع ویروس کرونا روی کسب‌وکارهای دیجیتال، ۷۱ درصد، خدمات فناوری اطلاعات و نرم‌افزار، ۸۶ درصد و حوزه‌های نیازمند حضور فیزیکی در محل کار، ۷۵ درصد تاثیر منفی داشته است. در ادامه این روند، ۱۸ درصد از کل شرکت‌ها و کسب‌وکارها مجبور به تعدیل نیرو شده‌اند و بیشترین تعدیل نیرو در حوزه نرم‌افزار بوده است. از میان شرکت‌های نوپا که تاثیر کرونا را بر کسب‌وکار خود منفی اعلام کرده بودند، ۵۱ شرکت، کاهش مشتریان و کاهش درآمدهای ناشی از آن را اصلی‌ترین دلیل تاثیرگذاری کرونا اعلام کردند. ۳۷ شرکت کاهش نیروی انسانی و اختلال در انجام عملیات کسب‌وکار را علت اصلی تاثیر کرونا معرفی کردند و به اعتقاد ۳۲ شرکت، اختلال در دسترسی به زنجیره تامین دلیل اصلی ضربه خوردن از کرونا بوده است. شرکت‌های فعال در حوزه نرم‌افزار اگرچه عموماً با عدم حضور نیروی کار در محل، دچار مشکل نمی‌شوند، اما بیشترین تأثیر منفی را از اختلال در دسترسی به زنجیره ارزش، شامل خدمت‌دهندگان، پیمانکاران و غیره گرفته‌اند.
بیشترین تاثیر مثبت در شرکت‌های پزشکی
همانطور که شرکت‌های پزشکی بیشترین تاثیر مثبت را از وضعیت موجود داشته‌اند، بیشتر از سایر حوزه‌ها اعلام کرده‌اند که یا کاهش درآمد نداشته یا کاهش درآمد ناچیزی داشته‌اند. از طرف دیگر، شرکت‌های فعال در حوزه نرم‌افزار بیشتر از سایر حوزه‌ها، کاهش درآمد داشته‌اند. از شرکت‌های حاضر در این نظرسنجی، پرسیده شد که «با همین میزان نقدینگی، تا چند ماه قادر به ادامه فعالیت خود هستید؟» از بین ۹۴ شرکت، ۵۸ شرکت (۶۱ درصد) اعلام کرده‌اند که در صورت تداوم شرایط موجود، کسب‌وکارشان در کمتر از سه ماه به‌طور کامل تعطیل خواهد شد. نکته جالب آنکه ۴۳ درصد از این شرکت‌ها در حوزه نرم‌افزار فعالیت دارند. به‌طور نسبی ۴۰ درصد باقی‌مانده اعلام کرده‌اند .
