توزیع ناعادلانه آموزش مجازی در دوران کرونا
گروه دانش و فن|
اتصال به شبکه آموزش آنلاین دانش‌آموزان، این روزها که به دلیل شیوع ویروس کرونا امکان حضور در مدارس را ندارند، با مشکلات زیادی همراه است؛ گلایه خانواده‌ها، معلم‌ها و دانش‌آموزان برای چالش‌های اتصال به این برنامه یک سمت این ماجرا و ناتوانی در تامین سخت‌افزار مورد نیاز برای اتصال به شبکه آموزش مجازی طرف دیگر ماجراست. نداشتن تلفن همراه، اتصال سخت به شبکه، یوزر فرندلی نبودن سامانه، مشکلات ورود به اپلیکیشن در گوشی‌های آیفون و بسیاری از این موارد سبب شده آموزش مجازی با چالش‌هایی روبرو شود. این چالش‌ها حتی در آماری که ارایه شده نیز به خوبی خود را نشان می‌دهد.
در جدولی که درصد دانش‌آموزان عضوشده در اپلیکیشن شاد را به تفکیک استان نشان می‌دهد (مربوط به آمار ۲۷ فروردین) شهرهایی به چشم می‌خورند که عضویت آنها در شبکه آموزش مجازی حتی از ۲۰ درصد هم کمتر است. در این جدول سیستان و بلوچستان با ۶.۸ درصد، کردستان با ۱۶.۲ درصد، استان گلستان با ۱۶.۶ درصد، خراسان رضوی با ۱۶.۹ درصد، ایلام ۱۷.۵ درصد در انتهای لیست قرار دارند. بیشترین مشارکت هم مربوط به استان تهران است که این عدد حتی به ۴۴درصد هم نرسیده است. سختی اتصال به این شبکه، نبود اپلیکیشن جایگزین، نداشتن حق انتخاب برای شبکه باکیفیت‌تر و مواردی از این دست موجب شده باتمام تلاشی که در حوزه آموزش مجازی از سوی آموزش و پرورش صورت گرفته است، هنوز به‌طور قطع نتوان گفت این شیوه آموزش توانسته فضای آموزش واقعی را برای دانش‌آموزان یا خانواده‌های‌شان پر کند.
اکنون اغلب کلاس‌های آموزشی در پیام‌رسان‌های دیگر به روال گذشته کار خود را انجام می‌دهد و در برخی موارد که شبکه وطنی کارشان را راه نمی‌اندازد، از پیام‌رسان‌های غیر بومی راه میانبری می‌سازند تا بحث آموزش مجازی مختل نشود. بیشترین میزان گلایه خانواده‌ها این است که اپلیکیشن معمولا روی سیستم عامل ios کار نمی‌کند و آنها مجبورند از یک گوشی یا تبلت اندرویدی با سیستم عامل به‌روز‌رسانی‌شده استفاده کنند. البته بحث آن دانش‌آموزانی که برای اتصال به هیچ سخت‌افزار اعم از گوشی، لپ‌تاپ و تبلتی دسترسی ندارد کاملا جداست. خانواده‌هایی که این روزها شرمنده فرزندشان می‌شوند. اپلیکیشن شاد باید روی گوشی اندروید با سیستم عامل آپدیت‌شده نصب شود، این مساله امکان استفاده از گوشی‌های اندروید قدیمی را هم عملا به صفر رسانده است. مساله‌ای که بند ۲۲ قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش یعنی تأمین آموزش و پرورش رایگان برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه و شعار «آموزش برای همه» یونسکو را زیر سوال می‌برد چرا که در وضعیت کنونی اغلب خانواده‌ها نمی‌توانند برای فرزندشان سخت‌افزار لازم را تهیه کنند.
این چالش‌ها تا جایی پیش رفت که نمایندگان مجلس نیز به این مساله واکنش نشان دادند. فاطمه ذوالقدر نماینده تهران در مورد شبکه اجتماعی شاد به نکته مهمی که چالش اغلب خانواده‌ها است اشاره کرد و گفت: «حدود دو ماهی است که مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شده است و باید در این زمینه فکر جدی کرد. البته اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده ولی قطعا کافی و متناسب نیست. نرم‌افزار شاد که امروز آموزش و پرورش به‌شدت برای آموزش در فضای مجازی بر آن تکیه دارد فقط می‌تواند در دسترس ۲۰ الی ۳۰ درصد از دانش‌آموزان قرار گیرد. نباید فراموش کنیم که کتب آموزشی دانش‌آموزان مناطق محروم به سختی در دسترس آنها قرار می‌گیرد چه برسد به لپ‌تاپ، موبایل و کامپیوتر که برای قشر زیادی از دانش‌آموزان مناطق محروم در هرمزگان و سیستان و بلوچستان ایلام و بسیاری از شهرهای دیگر یک کالای لوکس محسوب می‌شود.» حسینعلی حاجی‌دلیگانی عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس نیز اظهار کرد: «اجبار خانواده‌ها به تهیه تلفن همراه و اینترنت جهت آموزش فرزندان‌شان مغایر با اصل عدم تبعیض است.» ناصر موسوی لارگانی نماینده مردم فلاورجان نیز درباره سامانه شاد گفت: «بسیاری از استان‌ها نمی‌توانند به این سامانه متصل شوند و اگر بتوانند هم باید موبایل پیشرفته داشته باشند، بنابراین آموزش و پرورش باید در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد.»
شکاف دیجیتالی
مانع تحصیل دانش‌آموزان
وزارت ارتباطات و سازمان فناوری اطلاعات از ابتدای شیوع کرونا که بحث آموزش مجازی مطرح شد، برای همراهی با آموزش و پرورش اعلام آمادگی کردند و مکاتباتی در این خصوص انجام شد. امیر ناظمی، رییس سازمان فناوری نیز در روزهای ابتدایی شیوع کرونا به وزیر آموزش و پرورش نامه‌ای نوشت و به نکاتی اشاره کرد. اولین مساله عدالت در حوزه آموزش است. اینکه مقوله آموزش بین دانش‌آموزان عادلانه توزیع شود. او نوشته بود: «باتوجه به آنکه تعداد ابزارهای هوشمند مانند موبایل و تبلت بیش از ۶۴ میلیون دستگاه است اما به دلیل وجود شکاف طبقاتی ضریب نفوذ این ابزار در وضعیت فعلی ۷۹ درصد در کشور است که این ضریب نفوذ در میان خانوارها تا ۷۲ درصد برآورد می‌شود. لذا پیشنهاد می‌شود آموزش از طریق صداوسیما مورد توجه قرار گرفته و استفاده از سامانه‌های فناوری اطلاعات به عنوان مکمل جهت پربارسازی محتوای آموزشی مورد بهره‌برداری قرار بگیرد.» البته نداشتن دیوایس برای اتصال به فضای مجازی به مساله معیشت و وضعیت اقتصادی خانواده‌ها تاکید دارد و در حیطه مسوولیت وزارت ارتباطات نیست، اما معاون وزیر ارتباطات در نامه رسمی خود از آموزش و پرورش خواسته تا تمام آموزش فضای مجازی را در بستر آی‌تی دنبال نکنند و تمرکز بیشتر روی صداوسیما باشد، زیرا اتصال به دورترین نقاط کشور را دسترس‌پذیر می‌کند.
موضع بعدی سازمان فناوری، استفاده از سامانه‌های مختلفی است که هر کدام می‌توانند در بخش‌های مختلف آموزش مجازی سهم خود را ایفا کنند. در این نامه تاکید شده که انحصار آموزش تنها در دست یک پیام‌رسان نباشد و از تمام بسترهای تخصصی برای این کار استفاده شود. حال اگر قرار است با نگاهی عام توقع داشته باشیم، همه بار آموزشی از مجرای پیامرسانها انجام شود اینکه صرفا آن را به انحصار یک پیام‌رسان در بیاوریم اقدام عجیبی است.
در نامه‌ای که امیر ناظمی به آموزش و پرورش نوشته، اعلام کرده است: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آمادگی دارد با محاسبه رایگان ترافیک و عضویت محدود تا پایان کرونا، به گسترش استفاده از این ظرفیت‌ها کمک کند. محتوای آموزشی رشد در وزارت آموزش و پرورش به‌‌صورت منصفانه و با شرایط برابر در اختیار پلتفرم‌ها قرار بگیرد. ظرفیت شبکه‌های اجتماعی داخلی اعم از سروش، گپ، بله، ای گپ فرصتی برای تشکیل کلاس‌های درسی است.» اما به گفته مهدی شرفی، سرپرست مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش با تمام تلاشی که از سوی پیامرسانها صورت گرفت، نتیجه آن چیزی نبود که آنها انتظارش را داشتند. شرفی در این خصوص اظهار کرد: «سیاست ما این بود که پیامرسانها محیط ایزوله برای دانش‌آموزان ایجاد کنند که در این امر موفق نبودند. آنها «حالت کودک» را فعال کردند و ابزارهایی را برای این کار در نظر گرفتند. اما در بررسی‌های ما مشخص شد این قابلیت امکان دور زدن را فراهم می‌کند. در نهایت نیز به رضایت قلبی نرسیدیم.» اینکه چرا با وجود تاکیدات مکرری که در این خصوص انجام شده، پیام‌رسان آموزش و پرورش به‌شکل انفرادی بار سنگین آموزش مجازی را به دوش می‌کشد مشخص نیست و اینکه انتظار داشته باشیم تمام ترافیک آموزش مجازی صرفا از بستر یک شبکه یا پیام‌رسان انجام شود که قبلا هم در این زمینه تست نشده است، به‌سختی امکان‌پذیر است.
فرصتی برای رشد
کسب‌وکارهای حوزه تولید محتوا
مشکات اسدی، مشاور زنان و توانمندسازی اجتماعی سازمان فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با ایرنا درباره موضع سازمان فناوری اطلاعات در خصوص آموزش مجازی گفت: «وزارت ارتباطات برای هرگونه کمک و همراهی همیشه در کنار آموزش و پرورش خواهد بود و سازمان فناوری اطلاعات در حمایت از هر تصمیمی که این نهاد برای آموزش مجازی بگیرد فعالیت خواهد کرد. تمام همکاری‌های پیوسته و مستمر سازمان فناوری اطلاعات در یک و نیم سال گذشته با راهبری وزارت آموزش پرورش و پروتکل‌های داخلی این مجموعه انجام شده است. آموزش‌های مجازی و از راه دور به عنوان روش مکمل برای آموزش اصلی، همواره مورد تاکید وزارت ارتباطات و سازمان فناوری بوده است. اما با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس آموزش مجازی به روش اصلی و رسمی برای آموزش دانش‌آموزان تبدیل شده است. یکی از ویژگی‌های اصلی در این خصوص موضوع عدالت آموزشی است. به همین دلیل با توجه به همکاری‌هایی که ما در یک و نیم سال گذشته با وزارت آموزش داشتیم سعی کردیم این بعد را رعایت کنیم.» او درباره سامانه شاد هم اظهار کرد: «از ابتدا قرار بود اگر سامانه شاد راه بیفتد از پتانسیل تمام پیام‌رسان‌های داخلی استفاده شود و انحصار در اختیار یک پیام‌رسان قرار نگیرد. برای ایجاد این شبکه تلاش‌هایی از سوی پیامرسانها و سازمان فناوری اطلاعات انجام شد اما به یک‌باره در نهایت این انحصار به روبیکا رسید.» اسدی با بیان اینکه آموزش مجازی نباید صرفا به بحث پیامرسانها محدود شود، افزود: «حجم زیادی از پیامرسانها در حوزه آموزش فعال هستند اما امکان رشد برای‌شان وجود نداشته است. با شیوع کرونا فرصتی برای رشد کسب‌وکارهای حوزه آموزش و محتوا ایجاد شده که باید از این فرصت استفاده کرد.»
