آغاز یک تراژدی تاریخی؛ مصدق نخست‌وزیر شد
«هموطنان عزیز، رأی بی‌سابقه و بی‌شائبه همکاران عزیزم، نمایندگان محترم مجلس شورای ملی و مجلس سنا و اظهار تمایل آنها به زمامداری اینجانب سبب شد که از نظر فریضه ملی از قبول زمامداری خودداری نکنم و امر اعلیحضرت همایون شاهنشاهی را در تشکیل دولت اطاعت نمایم.» این متن پیام رادیویی محمد مصدق پس از انتخاب به عنوان نخست‌وزیر ایران است. قصه سال‌ها حسرت درست از همین جا شروع شد. البته که ریشه‌اش در ملی شدن صنعت نفت بود و کینه‌ای که انگلیسی‌ها از مصدق داشتند. پس از استعفای حسین علاء، بحث‌ها برای انتخاب نخست‌وزیر بعدی بالا گرفته بود. در جلسه هفتم اردیبهشت 1330 مجلس شورای ملی، در حالی که انگلیسی‌ها به دنبال نخست‌وزیر شدن سید ضیا‌ءالدین طباطبایی بودند، جمال امامی از نمایندگان نزدیک به انگلیس موضوع نخست‌وزیری مصدق را پیشنهاد داد. انگلیسی‌ها با طرح نخست‌وزیری مصدق، دو سناریو چیده بودند: نخست آنکه مصدق به احتمال زیاد این پیشنهاد را نپذیرد و به این ترتیب حامیان انگلیس او را به منفی‌بافی و طرح پیشنهادات غیرممکن که خودش هم جرات اجرای آن را نداشت، متهم کنند. سناریوی دیگر آنها این بود که مصدق نخست وزیری را بپذیرد اما با تحریم‌های نفتی و سنگ اندازی‌هایی که می‌شود، نتواند کشور را اداره کند و در نهایت برای همیشه از سر راه انگلیس کنار برود. به هر حال آن روز پس از پیشنهاد امامی و پذیرش مصدق، طی رای‌گیری‌ای که صورت گرفت، ۷۹ نماینده به مصدق رای مثبت دادند. به این ترتیب مصدق به نخست‌وزیری رسید و دوازدهم اردیبهشت ۱۳۳۰، کابینه خود را به مجلس معرفی کرد. او برنامه خود را پیرامون دو موضوع اعلام کرد: ۱- اجرای قانون ملی‌شدن صنعت نفت ۲- اصلا‌ح قانون انتخابات مجلس و شهرداری‌ها. کابینه او شامل حکیم‌الدوله وزیر بهداری، یوسف مشاور وزیر پست و تلگراف، باقر کاظمی وزیر خارجه، جواد بوشهری وزیر راه، محمدعلی وارسته وزیر دارایی، علی هئیت وزیر دادگستری، ضیاءالملک فرمند وزیر کشاورزی، تیمسار سپهبد نقدی وزیر جنگ، تیمسار سرلشکر زاهدی وزیر کشور، امیرتیمور کلالی وزیر کار، کریم سنجابی وزیر فرهنگ بود. مصدق با سرعت، کار ملی‌شدن صنعت نفت را آغاز کرد و ۲۳ اردیبهشت‌ماه، هیات مختلط مطابق ماده یک قانون ۹ ماده‌ای، تشکیل شد. فردای آن روز، مصدق انحلا‌ل شرکت نفت ایران و انگلیس را طبق بخشنامه‌ای به کلیه ادارات اعلام کرد و بدین وسیله اولین گام عملی در ملی‌شدن صنعت نفت برداشته شد. دوره اول نخست‌وزیری مصدق تا ۲۸ تیرماه ۱۳۳۱ ادامه یافت و پس از شکست پروژه شاه برای ساقط کردن دولت او و واقعه 30 تیر، دولت او تا 28 مرداد 1332 پابرجا بود و پس از کودتای 28 مرداد ساقط شد. مصدق سپس به سه سال حبس انفرادی محکوم شد و پس از پایان دوران حبس، به احمدآباد کرج تبعید شد و تا پایان عمر در تبعید ماند.
