قانون تشکیل خانه انصاف

اردیبهشت سال 1344 و در بیست و یکمین دوره مجلس شورای ملی، قانونی تحت عنوان تشکیل خانه انصاف به تصویب رسید که اواخر اردیبهشت همان سال نیز به تصویب مجلس سنا و توشیح شاه رسید.  طبق ماده یک این قانون، خانه انصاف به منظور رسیدگی و حل و فصل اختلافات میان ساکنان روستاها وزارت دادگستری به‌تدریج و با اعلام قبلی شورایی به نام خانه انصاف‌برای یک یا چند ده تشکیل می‌دهد. ‌شورای مذکور در ماده یک مرکب از پنج نفر از معتمدان محل است که از طرف ساکنان حوزه خانه انصاف برای مدت سه سال انتخاب‌خواهند شد. سه نفر از اعضای خانه انصاف اعضای اصلی و دو نفر دیگر اعضای علی‌البدل هستند. نکته جالب اینکه انتخاب‌کنندگان علاوه بر داشتن تابعیت ایرانی، باید حداقل بیست سال تمام داشته باشند و محل اقامتشان هم در همان روستا باشد. همچنین انتخاب‌کنندگان نباید دارای سابقه محکومیت کیفری موثر می‌بودند.  انتخاب‌شوندگان یعنی اعضای شورا نیز باید حداقل 35 سال تمام داشته باشند، متاهل باشند، معروفیت به دیانت و صحت عمل داشته باشند و متاهل هم باشند. کدخدا حق انتخاب شدن در خانه انصاف را ندارد مگر از سمت کدخدایی استعفا ماده 5 - امر انتخابات خانه انصاف به وسیله بخشدار با همکاری دو نفر از معتمدان محل به تعیین رییس دادگاه بخش و تحت نظارت او انجام‌می‌گیرد. ترتیب انجام انتخابات و تشخیص حائزین اکثریت به موجب آیین‌نامه‌ای که وزارتخانه‌های دادگستری و کشور تنظیم می‌نمایند معین خواهد‌شد. بر این اساس در تمامی اختلافات و دعاوی بین ساکنان ده خانه انصاف سعی می‌کند که اختلافات را به صلح و سازش خاتمه دهد. رسیدگی به دعاوی مالی در صورتی که خواسته دعوی بیش از مبلغ پنج هزار ریال نباشد به عهده این خانه است. همچنین خانه انصاف در دعاوی راجع به اموال منقول که خواسته آن تا مبلغ بیست هزار ریال باشد می‌تواند ورود کند.  در امور جزایی نیز صلاحیت خانه انصاف در رسیدگی و صدور حکم در امور خلافی، می‌تواند ورود کند؛ البته طبق آیین‌نامه‌ای که وزارت دادگستری و وزارت کشور با رعایت عرف روستاها با جزای نقدی حداکثر‌ دویست ریال تنظیم خواهند کرد. مراقبت در حفظ آثار جرم، جلوگیری از فرار متهمان در جرایم مشهود و اعلام فوری مراتب به نزدیک‌ترین مرجع قضایی یا مامورین انتظامی، از دیگر اختیارات جزایی خانه انصاف بود. ‌طبق ماده 15 این قانون، رسیدگی به دعوی در خانه انصاف به این ترتیب است که بدوا شاکی شکایت خود را کتبا یا شفاها نزد سپاهی دانش مقیم محل عنوان‌ می‌کند، سپاهی دانش شرح شکایت را در پرونده قید کرده و به هر ترتیب مقتضی بداند طرف دعوی را احضار و شکایت شاکی را به او اعلام و تفهیم‌می‌نماید و پاسخ او را نیز در پرونده قید و پرونده را برای رسیدگی به خانه انصاف ارسال می‌دارد. در جلسه رسیدگی بنا به دعوت خانه انصاف سپاهی دانش حضور یافته و اوراق پرونده را قرائت می‌کند.