آخرین استعفای مستوفی الممالک

آخرین کابینه مستوفی الممالک با استعفای او پایان یافت. میرزا حسن‌خان مستوفی معروف به مستوفی الممالک در یک دوره 16 ساله، هشت بار مامور تشکیل کابینه شد. اما این کابینه‌ها به دلیل بحران اقتصادی، سیاسی، رویدادهای جنگ جهانی اول و مداخله نیروهای بیگانه در ایران کم دوام بود و عمر بعضی از آنها چند هفته بیشتر نبود. در دوره صدارت میرزا جواد‌خان سعدالدوله که تهران در تیر 1288 توسط مشروطه خواهان فتح شد، پس از خلع محمدعلیشاه و به سلطنت رسیدن احمد شاه، کابینه اول محمد ولی‌خان تنکابنی (سپهدار اعظم) تشکیل شد. مستوفی که در 19 سالگی تجربه وزارت مالیه را داشت، وزیر مالیه شد. او در سومین کابینه محمد ولی‌خان نیز همین مسوولیت را داشت. با سقوط کابینه محمد ولی خان تنکابنی، مستوفی در ۳۸ سالگی مامور تشکیل کابینه شد و در سوم مرداد ۱۲۸۹ اولین کابینه خود را به مجلس دوم معرفی کرد. بیشتر اعضای کابینه او جوانانی بودند که در اروپا تحصیل کرده بودند. زمانی که میرزا حسن‌خان مستوفی الممالک کابینه خود را تشکیل داد، ایران در آستانه جنگ اول جهانی صحنه دخالت نیروهای انگلیسی، روسیه و آلمان بوده و وضع معیشتی مردم به‌شدت وخیم بود. از این تاریخ تا بهمن ۱۳۰۵ در یک دوره ۱۶ ساله، ۸ بار مستوفی مامور تشکیل کابینه شد. کابینه اول مستوفی با مصوبه مجلس در مورد خلع سلاح افراد غیرنظامی مواجه شد. متعاقب این مصوبه، قوام‌السلطنه وزیر جنگ پس از چند اخطار به ستارخان و باقرخان با آنان که در پارک اتابک تهران مستقر بودند درگیر شدند. این درگیری با ده‌ها کشته و مجروح و سپس بازداشت باقرخان روبرو شد. کابینه دوم مستوفی با شروع جنگ اول جهانی و تاخت و تاز بیگانگان در ایران مقارن بود. کابینه سوم مستوفی با پیشروی نظامیان روس به طرف تهران و شورش مسلحانه نظام السلطنه مافی در غرب کشور همراه بود. کابینه چهارم با موج قحطی و مشکلات ناشی از جنگ در کشور ۱۰۰ روز بیشتر دوام نداشت، کابینه پنجم در اوج خودسری‌های رضاخان تشکیل شد و دولت ضعیف مستوفی که حتی بسیاری از وزیرانش گماشته رضاخان بودند، از سوی بعضی نمایندگان مجلس از جمله مرحوم مدرس استیضاح و مجبور به استعفا شدند. در اردیبهشت 1305 رضا شاه تاجگذاری کرد سپس از مستوفی خواست مامور تشکیل کابینه شد. به هنگام تشکیل مجلس ششم طبق سنت پارلمانی استعفا داد، ولی مستوفی مجددا‌ با رأی تمایل مجلس کابینه جدید را که به دلیل بعضی تغییرات در هیات وزیران کابینه هفتم به شمار می‌رفت در شهریور آن سال تشکیل داد. این کابینه در بهمن همان سال با استیضاح نمایندگان مجلس سقوط کرد، ولی مجلس مجددا‌ به رییس‌‌الوزرایی مستوفی ابراز تمایل کرد. در نتیجه آخرین کابینه میرزاحسن‌خان مستوفی الممالک ۱۳۰۵ تشکیل شد. این کابینه نیز در ششم خرداد سال بعد با استعفای مستوفی فروپاشید.