کرونا عامل فشار اینترنتی بر ایران
قرنطینه و ماندن در خانه موجب شد تا استارت‌آپ‌های خرید آنلاین کالا بتوانند رشد خوبی داشته باشند
اگرچه با شیوع بیماری کرونا در کشور، کسبوکارهای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش‌هایی از رشد تقاضا برخوردار بوده، اما به‌صورت کلی مانند سایر حوزه‌های اقتصادی، هزینه‌های بسیاری را متحمل شدند و این اپیدمی با تغییر الگوی کاری و مصرف کاربران، روی برخی از کسبوکارها تأثیر منفی داشته است. اگرچه کرونا تاثیر مثبتی بر استارت‌آپ‌های خرید آنلاین در ایران داشته، اما بیشترین تأثیر منفی را بر استارت‌آپ‌های گردشگری گذاشته است و از طرفی با تغییر الگوی مصرف، کاربران ایرانی متحمل بیشترین فشار اینترنت در میان کشورهای درگیر این ویروس بوده‌اند. پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی فاوا در گزارشی وضعیت کسبوکارهای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در پی بحران کرونا و تأثیر این اپیدمی روی خدمات ICT در ایران را مورد بررسی قرار داده است. در این گزارش در مورد اینکه در ایران کدام یک از اصناف در بخش ICT آسیب بیشتری از کرونا را تجربه کرده و این وضعیت برای کدام یک از کسبوکارها با سودآوری همراه بوده، آمده است: در نگاه اول به نظر می‌رسد که کسبوکارهای اینترنتی از شرایط جدید منتفع می‌شوند، اما در این بخش نیز با توجه به نوع خدمات ارایه‌شده، این کسبوکارها نیز برای ادامه فعالیت خود دچار مشکل شدند. برای مثال بیشترین تأثیر ویروس کرونا بر استارت‌آپ‌های ایرانی در صنعت فروش آنلاین خدمات گردشگری اتفاق افتاده است. براساس اطلاعات ارایه‌شده توسط صاحبان کسبوکارها، استارت‌آپ‌هایی که بیشترین سهم از فروش بلیت‌های هوایی را دارند، حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد کاهش درمیزان کل فروش را تجربه کردند. این اتفاق به تعدیل نیرو در دو استارت‌آپ هم منجر شد. بیشترین تأثیر ویروس کرونا بر استارت‌آپ‌های ایرانی در صنعت فروش آنلاین خدمات گردشگری اتفاق افتاده است. استارت‌آپ‌هایی که بیشترین سهم از فروش بلیت‌های هوایی را دارند، حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد کاهش در میزان کل فروش را تجربه کردند. در حوزه اجاره اقامتگاه‌های گردشگری نیز یکی از استارت‌آپ‌ها از کاهش ۷۰ درصدی رزرو اقامتگاه‌های گردشگری خبر داده است. استارت‌آپ دیگری نیز با کاهش ۱۰۰ درصدی رزرو هتل‌ها و کاهش ۶۵ درصدی خرید پروازها مواجه شده است. در همین حال تأثیر ویروس کرونا بر سامانه‌های حمل ونقل آنلاین نیز منفی بوده و موجب کاهش درآمد شده است. بعد از کسب وکارهای آنلاین خدمات مسافرتی و گردشگری، پلتفرم‌های اطلاع‌رسانی خدمات تفریحی و فرهنگی نیز به دلیل شیوع ویروس کرونا متحمل هزینه‌های بسیاری شدند. لغو شدن تمامی رویدادها، میزان فروش یکی از این استارت‌آپ‌ها را ۷۵ درصد کاهش داده است. یک استارت‌آپ در حوزه فروش بلیت تئاتر، کنسرت و سینما نیز با افت ۱۰۰ درصدی تقاضا روبرو شده و تمامی فروش خود را از دست داده است. در حوزه تخفیف و خرید گروهی نیز حدود ۸۰ درصد کاهش فروش دیده می‌شود و همچنین با توجه به اختلال در فعالیت کسبوکارها، کاهش تبلیغات آنلاین پیامد قابل انتظاری است.
رشد تقاضا در استارت‌آپ‌های خرید آنلاین
در مقابل، توصیه پزشکان به ماندن در خانه موجب شد تا استارت‌آپ‌های خرید آنلاین کالا بتوانند رشد خوبی داشته باشند. استارت‌آپ‌هایی از این دست حدود ۱۵ تا ۵۰ درصد در فروش و تقاضا رشد داشته‌اند که می‌تواند نتیجه تمایل مردم به خرید آنلاین و عدم خروج از خانه باشد. به صورت کلی، فروشگاه‌های اینترنتی و به‌دنبال آن خدمات پستی و ارسال کالا، پلتفرم‌های ارایه‌دهنده خدمات آموزشی آنلاین، کسبوکارهای حوزه رسانه (شبکه‌های اجتماعی)، سرگرمی (بازی، ویدئو) با توجه به تعطیلی سازمان‌ها، فعالیت‌ها و دورکاری در کشور با افزایش تقاضا روبرو شده‌اند که فرصت مغتنمی برای جذب کاربر برای خدمات بومی در این بخش‌ها فراهم کرده است. میزان رشد تعداد مرسولات خرید اینترنتی در ۲۰ روز نخست سال ۹۹ در مقایسه با زمان مشابه در سال گذشته نشان می‌دهد تنها مرسولات خرید اینترنتی دو فروشگاه در مقایسه با زمان مشابه در سال گذشته، رشد ۷۰۰ الی ۸۰۰ درصدی را تجربه کرده‌اند. از سوی دیگر مطابق با آنچه که پلتفرم‌های پخش آنلاین عنوان می‌کنند در روزهای شیوع کرونا در کشور به دلیل خانه ماندن بسیاری از افراد، میزان تماشای آنلاین فیلم روی یکی از این پلتفرم‌ها، ۶۵ درصد افزایش داشته است. پلتفرم‌های پخش آنلاین عنوان می‌کنند در روزهای شیوع کرونا در کشور به دلیل خانه ماندن بسیاری از افراد، میزان تماشای آنلاین فیلم روی یکی از این پلتفرم‌ها، ۶۵ درصد افزایش داشته است در همین حال یکی از بسترهای برگزاری رویداد و کلاس آنلاین نیز با شیوع کرونا، افزایش ۴۰۰ درصدی فروش روزانه را ثبت و تنها در یک هفته 6000 کاربر جدید جذب کرده است.
روند الکترونیکی شدن کسبوکارهای سنتی با تداوم کرونا
علیرضا یاری، رییس پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی فاوا در گفت‌وگو با مهر، با بیان اینکه در این ایام حضور افراد بیشتر در خانه معادل افراد آنلاین بیشتر و تقاضای بیشتر خدمات آنلاین در بخش‌های مختلف است، گفت: «جنبه مثبت این پدیده این است که پراکندگی گسترده اینترنت باعث شده تا کار، مطالعه، پژوهش، تعاملات اجتماعی و الگوی مصرف، کمتر به موقعیت مکانی (فیزیکی) و تعاملات انسانی مستقیم وابسته باشد. اینترنت در چنین موقعیت بحرانی، انعطاف‌پذیری قابل‌ملاحظه‌ای را در اختیار جامعه قرار داده و به‌طور بالقوه، گسترده شدن این همه‌گیری را با وابستگی کمتر به تعامل مستقیم با دیگران، کاهش داده است. البته موفقیت این جنبه نیازمند حرکت از یک اقتصاد فیزیکی مبتنی‌بر موقعیت مکانی و شخص به شخص به اقتصاد دیجیتالی غیرمتمرکزتر و یک شبکه کارآمد است.» یاری معتقد است تغییر الگوی زندگی و مصرف کاربران و ترکیب تقاضای خدمات، اختلال در زنجیره ارزش ارایه خدمات و نیروی انسانی در بخش عرضه، از جمله عواملی هستند که
نقش موثری در میزان پایداری کسبوکارهای حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات دارد. وی در خصوص پیش‌بینی از ادامه فعالیت کسبوکارهای سنتی با تداوم روند فعلی و اینکه آیا کسبوکارهای سنتی به بستر الکترونیکی روی می‌آورند، گفت: «با توجه به اینکه هزینه‌های تحمیلی به کسبوکارهای الکترونیکی در برخی حوزه‌ها نسبت به کسبوکارهای سنتی به میزان کمتری برآورد می‌شود، در صورت تداوم روند فعلی، روند الکترونیکی شدن کسبوکارها، خدمات و فرایندهای آنها با سرعت بیشتری جریان می‌یابد. این تغییر می‌تواند با توجه به شرایط موجود در حوزه‌هایی مانند خدمات بهداشتی، مراقبتی، سلامت و آموزش شتاب بیشتری داشته باشد. در این مسیر حتی حوزه‌هایی مانند گردشگری با ارایه خدمات گردشگری مجازی نیز وارد می‌شوند.» به گفته وی، توسعه مدل‌های جدید کسب‌و‌کار الکترونیکی در بخش‌های مختلف می‌تواند پاسخی به چالش کاهش درآمد و کاهش تقاضای کاربران باشد. همچنین پلتفرم‌های دیجیتالی یکی دیگر از کانال‌هایی است که می‌تواند برای معرفی و عرضه خدمات توسط کسبوکارهای سنتی مورد استفاده قرار گیرد.
میزان آمادگی زیرساخت‌های خدمات آنلاین در بحران کرونا
یاری درباره ارزیابی از میزان آمادگی زیرساخت‌های خدمات آنلاین در بحران کرونا و نقاط قوت و ضعف مربوط به زیرساخت‌ها می‌گوید: «به دنبال شیوع بیماری کرونا، اجرای قرنطینه موجب شد تا مردم برای برقراری ارتباط، کار، یادگیری و سرگرمی بیشتر به اینترنت متکی باشند. افزایش استفاده از خدمات آنلاین توسط افراد جامعه، کارمندان، دانش‌آموزان و دانشجویان موجب شد در ارایه خدمات اینترنتی اختلال ایجاد شود. کار از خانه یا دورکاری فقط به توانایی ارسال ایمیل محدود نیست بلکه نیازمند ظرفیت‌های ویدئوکنفرانس، اتصال VPN قابل‌اتکا و توانایی اشتراک مجموعه داده‌های بزرگ در مدت‌زمان کوتاه است. امروزه بیشتر فعالیت‌های اوقات فراغت مانند سرویس‌های پخش، ویدئو چت‌ها و بازی‌های آنلاین نیز نیازمند پهنای باند بالایی هستند. تمام این‌ها، فشار زیادی روی زیرساخت‌های کنونی تحمیل می‌کنند و الزامات فزاینده فاصله‌گذاری اجتماعی و خودقرنطینه‌سازی نیز منجر به تراکم هرچه بیشتر در شاهراه‌های اطلاعاتی دنیا و اشکالاتی در ارایه خدمات اینترنتی خواهد شد.»
شرکت استرالیایی KASPR Datahaus به‌منظور سنجش فشار بر اینترنت در زمان قرنطینه، با جمع‌آوری میزان اینترنت استفاده‌شده در جهان به یک نقشه فشار اینترنت به همراه میزان پردازش و کیفیت شبکه‌ها در کشورهای مختلف دست یافته است. بر این اساس، کاربران ایرانی رکورددار استفاده از اینترنت و زیرساخت‌های شبکه اینترنت با متوسط کندی سرعت ۲۵ درصد، متحمل بیشترین فشار در میان کشورهای درگیر کرونا بوده‌اند و تغییر الگوی مصرف یا همان فشار بر اینترنت، باعث تأخیر در پاسخ‌دهی و افت سرعت شده است. یاری در این خصوص اظهار کرد: «هرچند اینترنت یک شبکه فوق‌العاده مقاوم و انعطاف‌پذیر است که به‌طور خاص برای تطبیق با حجم عظیم ترافیک طراحی‌شده است. اما پلتفرم‌ها و برنامه‌های کاربردی کمتر آزمایش‌شده‌اند. افزایش کشش و مقاومت‌پذیری اینترنت و خدمات آن در مواقع بحرانی و افزایش یک‌باره تقاضا از آن جهت اهمیت دارد که اینترنت باکیفیت، بستر لازم برای حفظ کسبوکارها است و تأثیر کیفیت شبکه و خدمات آن در موفقیت نسبی اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در کشور قابل چشم‌پوشی نیست.»
