بررسی تجارب کشورها در پیاده‌سازی چارچوب هدف‌گذاری تورم
ایلناز ابراهیمی|
بهره‌گیری از تجارب کشورها در رابطه با ابعاد تکنیکی اجرای هدف‌گذاری تورم، از مدل‌سازی و پیش‌بینی تورم گرفته تا نحوه اطلاع‌رسانی آن به عموم می‌تواند نقش موثری در پیاده‌سازی موفق در ایران داشته باشد.
هدف‌گذاری تورم در حال حاضر یکی از رایج‌ترین چارچوب‌های سیاستی اعمال‌شده توسط بانک‌های مرکزی است و از سال ۱۹۹۰ که برای اولین‌بار نیوزیلند این رژیم سیاستی را پذیرفت تاکنون تعداد بسیار زیادی از کشورها آن را در اعمال سیاست‌های پولی خود به‌کار گرفته‌اند. در بسیاری از این کشورها پیش از هدف‌گذاری تورم، سیاست‌های دیگری همچون هدف‌گذاری کل‌های پولی، نرخ‌های بهره، نرخ ارز و غیره اعمال شده بود که اغلب نتایج مورد انتظار سیاست‌گذار را که همانا کنترل تورم و کمک به رشد اقتصادی بود، به همراه نداشت. مهم‌ترین مزیت هدف‌گذاری تورم در این است که در سیاست پولی، به نوعی قواعد با صلاحدید ترکیب می‌شود. چنین «صلاحدید مقیدی» دو عنصر کاملاً متفاوت را تحت پوشش قرار می‌دهد؛ اول اینکه در میان‌مدت یک نرخ عددی معلوم برای تورم هدف‌گذاری می‌شود و سپس برای رسیدن به آن، در کوتاه‌مدت به شوک‌های اقتصادی واکنش نشان داده می‌شود که این واکنش می‌تواند بنا به صلاحدید بانک مرکزی با استفاده از هر کدام از ابزارهای تحت اختیار آن صورت پذیرد. اغلب کشورهایی که در حال حاضر از هدف‌گذاری تورم به عنوان سیاست پولی غالب خود استفاده می‌کنند، در مقطعی از زمان درگیر تورم شدید بوده‌اند. از جمله این کشورها می‌توان به شیلی، برزیل و ترکیه اشاره کرد. به عنوان مثال، ترکیه به دلیل شدت تورم حاکم بر اقتصاد این کشور، در سال ۲۰۰۲ به صورت ضمنی و در ۲۰۰۶ به صراحت مجبور به اتخاذ سیاست هدف‌گذاری تورم شد یا برزیل پس از تحمل سال‌ها تورم بالا، با هدف‌گذاری تورم توانست دغدغه‌های خود در این زمینه را کاهش دهد.
ابعاد تکنیکی اجرای سیاست هدف‌گذاری تورم، از مدل‌سازی و پیش‌بینی تورم گرفته تا نحوه اطلاع‌رسانی آن به عموم مردم را در این کشورها نشان می‌دهد. برزیل در ۱۹۹۹ توسط شورای ملی پول که متشکل است از وزیر دارایی، رییس بانک مرکزی برزیل و وزیر برنامه‌ریزی، بودجه و مدیریت، هدف‌گذاری شاخص تورم پایه مصرف‌کننده را برای برنامه سالانه در نظر گرفته و ابزار آن نرخ بهره شبانه بوده است. شیلی در ۱۹۹۹ توسط بانک مرکزی شیلی شاخص تورم پایه سالانه مصرف‌کننده را برای برنامه دو سالانه هدف قرار داده و ابزار آن نرخ بهره سیاست پولی و نرخ بهره شبانه بین بانکی بوده است. ترکیه در ۲۰۰۶ توسط کمیته سیاست پولی همراه با دولت که هدف تورمی را تعیین می‌کنند شاخص سالانه قیمت مصرف‌کننده را برای دوره سه‌ساله از طریق نرخ هفتگی مزایده ریپو، کریدور نرخ بهره و نسبت ذخایر قانونی هدف قرار داده است. ویژگی‌های فرایند مدل‌سازی و پیش‌بینی در کشورهای منتخب نیز نشان می‌دهد که برزیل مدل‌های VAR، VAR بیزین، VECM، FAVAR، مدل‌های کلان کوچک و متوسط و یک مدل DSGE را مورد استفاده قرار داده و گزارش‌های فصلی پیش‌بینی تورم و تولید ناخالص ملی منتشر کرده است. شیلی مدل‌های کلان اقتصادی فصلی، سری‌های زمانی و DSGE را مورد استفاده قرار داده و پیش‌بینی تولید ناخالص داخلی و شاخص قیمت مصرف‌کننده با برخی تأخیرها منتشر کرده است. ترکیه مدل پیش‌بینی فصلی، یک مدل DSGE که در حال گسترش است را استفاده کرده و پیش‌بینی تورم هسته‌ای و پایه، به اضافه شکاف تولید را منتشر کرده است. ویژگی‌های سازوکارهای پاسخ‌گویی و مسوولیت‌پذیری در کشورهای منتخب نیز نشان می‌دهد که برزیل در صورتی که هدف تعیین‌شده برای تورم برآورده نشود، رییس بانک مرکزی باید طی نامه‌ای سرگشاده به وزیر دارایی دلایل عدم تحقق آن را توضیح داده و اقدامات لازم برای دستیابی به هدف تورمی تعیین‌شده، تبیین و افق زمانی مورد انتظار برای تحقق آن تعیین شود. گزارش به مجلس شش بار در سال انجام می‌شود.در شیلی نامه سرگشاده وجود ندارد و گزارش به مجلس چهار بار در سال انجام می‌شود. در ترکیه نامه سرگشاده وجود دارد و در صورتی که هدف تعیین‌شده برای تورم برآورده نشود، رییس بانک مرکزی باید در پایان سال طی نامه‌ای سرگشاده به دولت، دلایل عدم تحقق آن را توضیح دهد. طی سال، چنین توضیحاتی در گزارش تورم ارایه می‌شود. گزارش به مجلس دوبار در سال انجام می‌شود. ویژگی‌های خبررسانی در مورد تصمیمات در کشورهای منتخب نشان می‌دهد که در برزیل اعلام فوری تصمیم سیاستی وجود دارد. گزارش‌های مطبوعاتی تنها پس از انتشار گزارش تورم انجام می‌شود. انتشار صورتجلسات هشت روز بعد از هر نشست و گزارش تورم (یا گزارش سیاست پولی) وتواتر آن چهار بار در سال انجام می‌شود. در شیلی اطلاع‌رسانی فوری از طریق نشریات انجام می‌شود. گزارش‌های مطبوعاتی وجود دارد. انتشار صورتجلسات دو هفته بعد از نشست‌ها و گزارش تورم (یا گزارش سیاست پولی) وتواتر آن چهار بار در سال انجام می‌شود. در ترکیه اعلام فوری تصمیم سیاستی از طریق نشریات انجام می‌شود. گزارش‌های مطبوعاتی وجود دارد. خلاصه‌ای از نشست در مدت پنج روز کاری منتشر می‌شود. گزارش تورم (یا گزارش سیاست پولی) وتواتر آن چهار بار در سال است. این کشورها با استفاده از سازوکار عملی فوق توانسته‌اند تا حد زیادی بر نوسانات تورم غلبه کرده و اقتصاد خود را از مضرات چنین نوساناتی مصون نگه دارند. بررسی تجربه کشورهای موفق در زمینه هدف‌گذاری تورم در هر یک از حوزه‌های اجرایی، پاسخ‌گویی، شفافیت و اطلاع‌رسانی می‌تواند حاوی درس‌های مهمی برای سیاست‌گذاری پولی در ایران باشد و سیاست‌گذار را در این مسیر سخت یاری رساند.
