روزی‌که« کرونا» کالاهای صادراتی بهداشتی را از گمرکات بازگرداند
گروه پشتیبانی تولید |ایران از نخستین روزهای اسفند سال گذشته رسما اعلام کرد که نخستین موارد ابتلا به ویروس کرونا در کشور را شناسایی کرده و به منظور کنترل سرعت شیوع بیماری حاصل از این ویروس، محدودیت‌هایی را در سطح اجتماعی و اقتصادی وضع می‌کند. به دنبال این اتفاق، بسیاری از کشورهای همسایه ایران نیز اعلام کردند تا زمان بهبود اوضاع، مرزهای مشترک را خواهند بست و به این ترتیب بخش قابل توجهی از تجارت ایران در روزهای نخست شیوع کرونا، متوقف شد. با گذشت چند هفته از این اتفاق، تقریبا تمامی کشورهای جهان اعلام کردند که مواردی از ابتلای قطعی به کرونا را رصد کرده‌اند و به این ترتیب مقابله با این ویروس، به برنامه‌ای جهانی تبدیل شد. برخلاف برخی تحلیل‌های خوش‌بینانه در ماه‌های نخست که ابراز امیدواری می‌کرد شیوع کرونا ظرف چند ماه به پایان خود برسد، امروز جهان خود را برای عادی‌سازی فعالیت‌ها، همزمان با درگیری با کرونا آماده می‌کند و به دنبال آن بسیاری از مرزهای مشترک بار دیگر کار خود را آغاز کرده‌اند. گمرک ایران به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجرایی در حوزه صادرات و واردات کالا، از نخستین روزهای شیوع کرونا، تغییراتی را در روال کاری خود به کاربست و با گذشت بیش از 100 روز هنوز لزوم تداوم تمهیدات خاص در این حوزه، احساس می‌شود. سید روح‌الله لطیفی - سخنگوی گمرک ایران - در گفت‌وگو با «تعادل» از آنچه در ماه‌های گذشته در مبادی ورودی و خروجی کشور، رخ داده می‌گوید و معتقد است با وجود مشکلات جدی که شیوع کرونا ایجاد کرده، ایران توانسته با اجرای برخی سیاست‌های فوری، میزان صدمه اقتصادی به این حوزه را کاهش دهد، هرچند برای عادی شدن شرایط و رسیدن به آمارهای گذشته، احتمالا به زمان بیشتری نیاز است.
وزارت بهداشت در ابتدای اسفند، نخستین موارد ابتلای قطعی به کرونا در ایران را شناسایی و اعلام کرد. نخستین اقداماتی که در گمرک برای مقابله با این ویروس به کار گرفته شد، از چه زمانی اجرایی شد؟
گمرک از همان روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا در چین، رصد شرایط و آماده‌سازی برای مقابله با این ویروس جدید را در دستور کار قرار داد اما نخستین دستورالعملی که در این رابطه صادر شد...
مربوط به روز 12 بهمن سال گذشته است که با توجه به ورود کرونا به چند کشور جهان، با هماهنگی صورت گرفته با وزارت بهداشت و صمت، صادرات ماسک در کشور ممنوع شد و پس از آن صادرات سایر اقلام موثر در مقابله با کرونا نیز متوقف شد. در این فرآیند حتی اگر محصولی پیش از این مراحل اداری صادرات را طی کرده بود اما امروز مجوز لازم را نداشت، در گمرک متوقف شده و برای استفاده در داخل، بازگردانده شد. با این رویکرد تلاش شد در گام نخست، از ظرفیت‌های موجود در کشور برای برطرف کردن نیازهای فوری به خصوص در بیمارستان‌ها استفاده شود.
در حوزه واردات کالاهای مورد نیاز نیز چنین هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف متولی برقرار شد؟
در گام بعدی، آنچه برای کشور اهمیت داشت، واردات و تحویل فوری محصولات بهداشتی مورد نیاز به کشور بود. در نخستین روزهای ورود کرونا به ایران، با هماهنگی شکل گرفته میان دستگاه‌های مختلف، تجهیزات و محصولات مقابله با کرونا، بدون نیاز به عبور از تشریفات گمرکی وارد کشور شد. در کنار محصولاتی مانند ماسک و الکل، ماشین‌آلات موردنیاز برای ساخت این محصولات در داخل و مواد اولیه‌های مورد نیاز آنها نیز به همین شکل به ایران وارد شدند. در این رابطه چند اقدام مهم و تاثیرگذار در دستور کار قرار گرفت. نخست آنکه تعرفه واردات این محصولات کاهش یافت به‌طوری که تعرفه برخی از آنها به صفر و برخی به پنج درصد کاهش یافت و به این ترتیب هزینه واردات این محصولات عملا صفر شد. در کنار آن، هزینه تشریفات گمرکی و تعرفه‌های باقی مانده در بسیاری از موارد گرفته نشد و عملا این اجناس بدون پرداخت هزینه به کشور وارد شدند و در نهایت آنچه که از همه مهم‌تر بود، کاهش زمان مورد نیاز برای کاهش واردات این محصولات به کشور بود.
تعدادی از اعضای اتاق بازرگانی می‌گویند، یکی از اثرات مثبت کرونا، کاهش محدودیت‌های بروکراتیک بود. آیا در گمرک هم‌چنین اتفاقی رخ داد؟
با توجه به قید فوریت که در واردات محصولات مورد نیاز به کشور وجود داشت و از سوی دیگر هماهنگی که میان دستگاه‌های مختلف شکل گرفت، در گمرک یک رکورد جدید در زمان ترخیص کالاها ثبت شد به‌طوری که در مواردی فرآیند ثبت سفارش، انتقال، تشریفات و ترخیص برخی کالاها در کمتر از 24 ساعت انجام شد تا نیازهای داخلی به‌خصوص در بیمارستان‌های کشور با سرعت بیشتری پاسخ داده شود.
با توجه به اینکه گمرکات، اصلی‌ترین راه آمد و شد به کشور به شمار می‌روند، خطر انتقال ویروس کرونا از این طریق نیز بسیار بالاست. سیاست‌های گمرک برای کاهش خطر ورود این ویروس به چه شکل تعریف شد؟
بخش قابل توجهی از واردات محصولات اقتصادی به ایران از طریق حمل و نقل دریایی صورت می‌گیرد. از همان روزهای نخست این تئوری وجود داشت که عمر کرونا بر روی سطوح چندان طولانی نیست و با توجه به اینکه کانتینرهای ورودی به بنادر ایران بیش از یک ماه روی آب قرار داشتند، حتی در صورت آلوده شدن نیز، وقتی وارد ایران می‌شدند دیگر آلوده نبودند، تئوری که هنوز هم بر جای خود باقی است و تحقیقات بین‌المللی بر آن صحه گذاشته است. با این وجود حتی پیش از کرونا نیز، محصولات وارداتی باید از نظر بهداشتی مورد بررسی قرار می‌گرفتند و این فرآیند ادامه یافت. در کنار آن، با هماهنگی صورت گرفته با وزارت بهداشت، نمایندگان این وزارتخانه در تمامی گمرکات زمینی، دریایی و هوایی کشور مستقر شدند و رصد واردات کالا به وسیله آنها تداوم پیدا کرد. در مرزهایی مانند فرودگاه امام خمینی که امکانات لازم وجود داشت، دوربین‌های حرارت سنج نصب شد و در سایر مرزها نیز تلاش شد با در نظر گرفتن تونل‌های ضدعفونی و سنجش بهداشتی محموله‌ها، خطر شیوع ویروس از طریق گمرکات به حداقل ممکن کاهش یابد.
با وجود تمهیداتی که ایران اندیشید، بسیاری از کشورهای همسایه در روزهای ابتدایی شیوع کرونا مرزهای مشترک خود را بستند و برخی از آنها حتی تا روزهای گذشته نیز این سیاست را ادامه دادند. آیا مذاکره دو جانبه‌ای میان گمرک ایران و سایر کشورها برای برطرف شدن این مشکلات برقرار شد؟
ایران از روزهای ابتدایی اعلام کرد که سه نوع پروتکل بهداشتی را در دستور کار خود قرار می‌دهد. نخست پروتکلی که سازمان بهداشت جهانی آن را اعلام کرد، دوم پروتکل ستاد ملی مقابله با کرونا که همپوشانی زیادی با سیاست‌های جهانی داشت و سوم آمادگی برای برقراری پروتکل‌های دوجانبه با سایر کشورها. در مورد سوم منظور این بود که شاید برخی کشورها با وجود رعایت تمام پروتکل‌ها، همچنان شرطهای مخصوص به خود را داشته باشند، در این صورت نیز ما اعلام آمادگی کردیم که با انجام مذاکره امکان آنکه شرطهای هر کشور به‌طور خاص رعایت شود نیز وجود دارد. در این مدت مذاکرات دو جانبه گسترده‌ای از طریق ابزارهای اینترنتی با روسای گمرک کشورهای مختلف برگزار شد و حتی در مرزهای مشترک زمینی، مسوولان ایرانی هر مرز با طرف خارجی مستقر در آن سوی مرزها مذاکرات حضوری داشتند که مشکلات برطرف شود.
با گذشت بیش از سه ماه از ورود کرونا به ایران، آیا همچنان تردد در مرزهای ایران محدودیت دارد؟
ما در هفته‌های اخیر، بسته به نوع سیاستی که کشور همسایه وضع کرده بود با شرایط متفاوت رو به رو بودیم. برای مثال کشورهایی مانند ترکیه و عراق ابتدا مرزهای خود را بستند اما پس از آن با رعایت محدودیت‌ها، بار دیگر ترددها از سر گرفته شد. در کشوری مانند افغانستان عملا مسدود شدن مرزها را نداشتیم و امروز حتی آمار تجارت با افغانستان در سال جاری در قیاس با مدت مشابه سال گذشته افزایش نیز نشان می‌دهد. به‌طور کلی امروز جز مرزهای مشترک با ترکمنستان که طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته احتمالا تردد در آن از این هفته آغاز خواهد شد، دیگر مرزهای مشترک به کشورهای همسایه فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و این امید به وجود آمده که تجارت کشور به آمارهای گذشته نزدیک شود.
آیا برآوردی از میزان کاهش تجارت ایران تحت تاثیر کرونا وجود دارد؟
میزان تجارت ما در فروردین ماه امسال کاهشی جدی را تجربه کرد. البته هرساله با توجه به تعطیلات فروردین میزان تجارت در این ماه کمتر از سایر ماه‌هاست اما امسال با توجه به کرونا، این عدد کاهش بیشتری نیز پیدا کرد. با این وجود آمار صادرات در اردیبهشت حکایت از آن دارد که آمارها بار دیگر افزایشی شده و با توجه به کاهش محدودیت‌ها در مرزهای مشترک، امید داریم در آمار خرداد این عدد بهبود بیشتری نیز پیدا کند. با این وجود، همانطور که بسیاری از نهادهای جهانی نیز پیش‌بینی کرده‌اند، احتمال کاهش تجارت تحت تاثیر کرونا در میان تمامی کشورها وجود دارد و باید دید در ماه‌های پیش‌رو چه تغییراتی در این حوزه به ثبت خواهد رسید.
