از جندی‌شاپور تا دانشگاه تهران

دانشگاه جندی‌شاپور به‌عنوان اولین دانشگاه تاریخ ایران و از نخستین دانشگاه‌های عملی جهان هنوز در گوشه‌ای از شمال خوزستان ناشناخته و در حال نابودی است. دانشگاه یا همان شهر دانشگاهی جندی شاپور که دربرخی منابع حتی از آن به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان نام برده شده را شاهپوراول فرزند اردشیر ساسانی بنا نهاد. البته اولین دانشگاه ایران به معنی مدرن آن، در سال ۱۳۱۳ با هدف ایجاد مرکزی برای آموزش عالی تاسیس شد. گرچه برخی اعلام کرده‌اند که اولین طلیعه تأسیس دانشگاه در ایران، تأسیس دارالفنون بوده و پیش از تأسیس دانشگاه تهران، نیز مدارس عالی حقوق و دارالمعلمین نیز تأسیس شدند. پیشنهاد اولیه این ارگان دولتی را اسماعیل سنگ در سال ۱۳۰۵ داد و پس از انجام مطالعات اولیه‌ای که عیسی صدیق انجام داد، در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به دستور رضا شاه پهلوی تأسیس شد. کلیات طرح تأسیس دانشگاه تهران را از سال ۱۳۰۷ محمود حسابی به وزیر فرهنگ وقت پیشنهاد داد. طرح تفصیلی تأسیس دانشگاه تهران نیز در سال ۱۳۱۰ تهیه و به وزیر معارف تقدیم شد و در ۲۲ اسفند ۱۳۱۲ به مجلس شورای ملی رفت و در ۸ خرداد ۱۳۱۳ از تصویب مجلس گذشت.درباره این پیشنهاد، علی اصغر حکمت کفیل (سرپرست) وقت وزارت معارف و مسوول اجرای طرح تأسیس دانشگاه تهران و نخستین رییس این دانشگاه، در کتاب خاطراتش چنین نوشته است: «در یکی از شب‌های فرخنده اواخر بهمن ۱۳۱۲ جلسه هیات وزرا در حضور شاه در عمارتی که اکنون مقر کاخ ملکه پهلوی است تشکیل شده بود. سخن از آبادی تهران و عظمت ابنیه و عمارات و قصور زیبای جدید در میان آمد. مرحوم فروغی (ذکاءالملک) رییس‌الوزرا در این باب به شاهنشاه تبریک گفت. نوبت به بنده نگارنده رسید که به سمت کفیل وزارت معارف در آن میان حاضر بودم. گویا خداوند متعال به قلب من الهام کرد که عرض کردم در آبادی و عظمت پایتخت البته شکی نیست ولی نقصی که دارد این است که این شهر هنوز عمارت مخصوص “اونیورسیته “ (دانشگاه) ندارد و حیف است که این شهر نوین از همه بلاد بزرگ عالم از این حیث عقب باشد. شاه بعد از اندک تأملی یک کلمه گفتند: «بسیار خوب آن را بسازید.» در جلسه بعدِ هیات وزرا در آغاز به وزیر مالیه مرحوم علی‌اکبر داور، رو نموده و فرمودند در بودجه سال آینده مبلغ 000/250 تومان به وزارت معارف اعتبار بدهید که به مصرف ساختمان مدرسه برسانند. چند روز بعد که بودجه سال نو تدوین و تنظیم شد و به تصویب رسید وزیر مالیه اضافه براعتبار مقرر سال قبل مبلغ مزبور را جهت ساختمان مدارس در فصل مخصوص گنجانیده و قبل از نوروز ۱۳۱۳ به تصویب رسید و به وزارت معارف هم ابلاغ شد و من مامور و مکلف شدم که ساختمان دانشگاه را آغاز کنم. پس از آن، دانشگاه‌های ملی (شهید بهشتی کنونی)، دانشگاه شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه‌های متعددی در ایران تاسیس شدند.