خوب، بد، زشت‌های یک طرح اقتصادی

علی شمس اردکانی

هرچند این روزها گمــانه‌زنـی‌هـای متعددی در خصوص گشایش‌های اقتصادی وعده داده شده توسط رییس‌جمهوری مطرح می‌شود و اعلام شده که قرار است نفت از طریق بازار سرمایه بفروش برسد؛ اما هنوز نه شخص آقای روحانی و نه چهره‌های اقتصادی کابینه درباره ابعاد و زوایای گوناگون این گشایش‌ها صحبتی نداشته‌اند. به عبارت روشنتر گفته نشده که منابع برآمده از این عرضه نفتی را صرف چه امور و کارهایی خواهند کرد؟ اگر قرار است مانند تمام دهه‌های گذشته این نفت را بفروشند تا صرف امور جاری و هزینه‌های روزمره دولت شود؛ به نظرم اگر این اقدام صورت نگیرد بهتر است. چون در جریان این طرح نه تنها قرار است در خصوص سرمایه‌های نسل فعلی تصمیم‌گیری شود، بلکه به نوعی برای سرمایه‌های نسل آینده هم برنامه‌ریزی می‌شود و به نوعی آن را پیش خور می‌کنند. از نظر اقتصادی هم که به موضوع نگاه کنیم یکی از وظایف اصلی دولت‌ها، تسهیل در راستای بهبود کاپیتالیزیشن در جامعه است؟ کاپیتالیزیشن یعنی چه؟ یعنی رشد تولید و اشتغال و در نهایت رشد جی دی پی در اقتصاد. هر تصمیم یا رویکردی که به رشد جی دی پی در جامعه منجر شود، عمل عقلانی و اقتصادی است و مورد استقبال کارشناسان صاحب نظر هم قرار می‌گیرد.

 از سوی دیگر هر عملی که جی دی پی را کاهش دهد و شاخص‌های اقتصادی را کاهش دهد، عملی غیر اقتصادی و غیر عاقلانه است. در فرهنگ ایران باستان هم به فردی که ارزش دارایی‌ها و مال را پایین می‌آورد، «مایه خور »می گفتند. مایه خور کسی بود که ارزش مال و دارایی‌ها را کاهش می‌داد یا آنها را صرف امور بیهوده می‌کرد. حتی در قرآن هم از دادن اموال به دست کسانی که مایه خور یا سفیه هستند؛ نهی شده است. یعنی افزایش ارزش دارایی‌ها هم از نظر اقتصادی، هم از نظر فرهنگی و هم از نظر دینی و شرعی یک ارزش فزاینده است و در نقطه مقابل هر تصمیم و رویکردی که به نوعی باعث کاهش ارزش دارایی‌ها و اموال شود، ضد ارزش شمرده می‌شود. مگر اینکه این منابع مالی و سرمایه‌ها صرف امور ارزشمند مثل تولید و اشتغال شود به نحوی که ارزشش پس از یک گردش مالی، بیش از ارزش اولیه آن باشد. در غیر این صورت هر تصمیم دیگری که برای این منابع گرفته شود، عملی سفاهت‌آمیز است. در مورد منابع برآمده از عرضه نفت در بازار سرمایه هم باید دقیقا روشن شود که این سرمایه‌ها صرف چه کارهایی خواهد شد؟ اگر بخواهند برای مخارج جاری و حقوق و یارانه و...مصرف کنند هم از نظر علم اقتصادِ انرژی غلط است؛ هم از نظر علم اقتصاد کلان و هم از نظر شرعی نهی شده است. چون در گذشته هم دولت برخی تصمیمات اقتصادی را اخذ کرده که مشکل ساز بوده است در این مورد باید نظارت‌های بیشتری بر روی روندهای مختلف در نظر گرفته شود. قیمت نفت و فرآورده‌های فتی یک قیمت بین‌المللی است؛ همانطور که طلا و فلزات دیگر این شرایط را دارد. این خاصیت کالاها و محصولاتی است که به سرمایه ارتباط پیدا می‌کند. در قرآن از آن به مال تعبیر می‌شود و در عربی به آن راس‌المال می‌گویند.واژه«سرمایه» هم که در زبان‌های اروپایی به آن کاپیتال گفته می‌شود به معنای سرمایه و عمر است. یعنی سرمایه و کاپیتال از منظر معنا مساوی است با زندگی. از آنجایی که دیده‌ایم که برخی تصمیمات اقتصادی غلط دولت چه بر سر شاخص‌های اقتصادی ما آورده است؛ باید در مورد این طرح هم که به نوعی با سرمایه‌های عمومی و سرمایه‌های میان نسلی ارتباط پیدا می‌کند حساسیت‌های نظارتی بیشتری لحاظ شود تا تجربه تلخ گذشته در خصوص موضوعاتی چون اعلام افزایش قیمت بنزین و دلار 4200 تومانی که تکانه‌های عظیمی در جامعه ایجاد کردند، دوباره تکرار نشود. نباید فراموش کرد در معادلات اقتصادی جی دی پی، زمانی رشد پیدا می‌کند که بخش قابل توجهی از سرمایه‌ها صرف امور مولد مثل تولید و اشتغالزایی و صادرات و...شده باشد. بنابراین اگر تصمیم آقای رییس‌جمهوری برای عرضه نفت در بازار سرمایه در راستای این پروژه‌های مولد عملیاتی شود، می‌توان (و اساسا باید) از آن دفاع کرد اما اگر قرار باشد تا این سرمایه‌های عمومی صرف امور جاری و روزمره شود؛ طبیعی است که کارشناسان دلسوز با ابعاد و زوایای گوناگون آن مخالفت کنند.