پاشنه آشیل آموزش آنلاین در شیوع کرونا

تعادل- گروه دانش و فن|

با شیوع ویروس کرونا در کشور و تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی سراسر کشور از اسفند ۹۸ و طولانی شدن بازه زمانی تعطیلی، مسوولان به فکر افتادند که برای جبران عقب‌افتادگی تحصیلی و ادامه تحصیل دانشجویان و دانش‌آموزان، از آموزش مجازی یا همان غیرحضوری استفاده کنند. درحالی که ایجاد شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) از سال‌های گذشته هم مطرح شده بود، شیوع کرونا منجر شد استفاده از این شبکه‌ به‌صورت جدی مطرح شده و بدین‌ترتیب از ابتدای سال جاری و با ادامه روند تعطیلی مراکز آموزشی، برگزاری کلاس‌های آموزشی در مدارس به شبکه شاد منتقل شد که البته مشکلاتی از جمله عدم برخورداری از اینترنت و وسایل الکترونیکی از مشکلات این طرح بود. از طرفی پیش از این گفته شده بود سناریوهای موجود برای بازگشایی مدارس این است که اگر وضعیت شهرستان‌ها و کشور سفید باشد، آموزش حضوری خواهد بود. اگر وضعیت زرد باشد، آموزش ترکیبی حضوری و مجازی پیش بینی شده است و اگر وضعیت قرمز باشد آموزش مجازی در شبکه شاد ادامه پیدا می‌کند. با توجه به مشکلات  آموزش مجازی در سال جدید که مدارس و مراکز آموزش مجازی با آن مواجه بودند، باید دید وضعیت سال جدید تحصیلی چگونه خواهد بود و این در حالی است که به گفته دبیر شورای عالی فضای مجازی، برای سال تحصیلی جدید آموزش ترکیبی (آموزش حضوری، مجازی، تلویزیون و بسته‌های آموزشی) در نظر گرفته شده و همچنین ترافیک مناسب برای شبکه شاد در سال تحصیلی جدید و تخصیص شرایط ویژه تعرفه‌ای برای کاربران آن اختصاص خواهد یافت. 

پلتفرم اختصاصی آموزش و پرورش یا همان شاد که مقرر شد آموزش‌های مجازی دانش‌آموزان در این فضا ارایه شود، مدتی است رونمایی شده و پس از رونمایی از این پلتفرم، آموزش و پرورش تمام مدارس و معلمان را ملزم به ارایه آموزش‌ها در بستر شاد کرد. سال‌هاست کارشناسان از ضرورت حرکت آموزش و پرورش در مسیر آموزش‌های مجازی سخن می‌گویند و حالا پس از سال‌ها تأخیر با توجه به شرایط کرونایی مدارس، وزارت آموزش و پرورش در حال تجربه فضایی متفاوت از آموزش‌های سنتی در چارچوب فضای مدرسه است، تجربه‌ای که برای نخستین بار در این وسعت در حال اجراست و اشکالات در بخش‌های مختلف از جمله زیرساخت‌های فنی، پاسخگویی اینترنت و عدم آشنایی با تدریس مجازی بسیار زیاد است. برخی کارشناسان بر این باورند کنار تمام مشکلات شاد که باید با برنامه‌ریزی دقیق هرچه سریع‌تر رفع شود، شرایط فعلی بهترین فرصت برای شکل‌گیری جریان آموزش مجازی است و اگر این سامانه همه‌گیر نشود قطعا هیچ زمان دیگری نمی‌توان به آموزش مجازی، فکر کرد. با وجود این، در کنار تمام این واقعیت‌ها باید پذیرفت که شبکه «شاد» با مشکلاتی هم همراه است.

در این مدت، معلمان حرف‌های بسیاری درباره اپلیکیشن شاد مطرح کردند، مهم‌ترین نقد آنها به زیرساخت‌های فنی این اپلیکشین به‌ویژه سرعت پایین آن بود که عملا جریان آموزش مجازی را با مشکل مواجه کرده بود؛ اینکه ارسال هر فایل زمانی طولانی می‌برد. از طرفی همچنان در بعضی از مناطق کشور، همچنان دسترسی به اینترنت یا تلفن همراه هوشمند وجود ندارد، در بعضی از این مناطق حتی به شبکه آموزش هم دسترسی ندارند چون به‌گیرنده دیجیتال نیاز است. برای دانش‌آموزان ساکن این مناطق با تعطیلی طولانی‌مدت مدارس، جریان آموزش در این مدت به‌طور کامل تعطیل شده بود. در برخی از مدارس به‌دلیل توانایی مالی خانواد‌ه‌ها بیشتر دانش‌آموزان به موبایل هوشمند و شبکه شاد دسترسی نداشته و به‌دلیل عدم دسترسی به ابزار لازم نمی‌توانند از آموزش مجازی بهره‌مند شوند. برخی دانش‌آموزان می‌گویند آموزش‌های تلویزیونی و مجازی را به‌خوبی متوجه نمی‌شوند و یادگیری برایشان اتفاق نمی‌افتد. زیرا از طرفی در آموزش تلویزیونی فرصت ارایه هر درس بسیار کوتاه است و مطالب سریع بیان و از آن رد می‌شوند یعنی اصلا بحث حل تمرین وجود ندارد. از طرف دیگر، برخی معلمان برای آموزش مجازی تسلط کافی ندارند یعنی فقط پاورپوینت‌هایی را که از کانال‌های آموزشی برداشته‌اند برای دانش‌آموزان ارسال می‌کنند و طبیعی است که دانش‌آموز یاد نمی‌گیرد. برخی دبیران هم ممکن است تسلط و شناخت لازم برای آموزش مجازی نداشته باشند. برخی از منتقدان هم معتقدند با روندی که انجام شد، مدارس فقط در اپلیکیشن شاد عضو ‌شدند اما به علت کارایی پایین، تدریس مجازی خود را در بستر پیام‌رسان‌های خارجی یا داخلی ادامه دادند. 

   آموزش ترکیبی در سال تحصیلی جدید

در این راستا و به نقل از مرکز ملی فضای مجازی، سید ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی و رییس مرکز ملی فضای مجازی-در نشست بررسی آخرین وضعیت سامانه شاد، بر تخصیص پهنای باند مناسب و ایجاد شرایط ویژه تعرفه مصرفی برای فعالیت دانش‌آموزان در سال تحصیلی جدید در شبکه شاد (شبکه دانش‌آموزشی کشور) تاکید کرد و گفت: با همکاری و هماهنگی تمامی دستگاه‌های مربوطه ترافیک مناسب برای شبکه شاد در سال تحصیلی جدید و تخصیص شرایط ویژه تعرفه‌ای برای کاربران آن اختصاص خواهد یافت. 

وی با اشاره به اهمیت ساماندهی فضای آموزشی کشور در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا افزود: شبکه آموزشی دانش‌آموزی در کشور باید روی سکوی (پلتفرم) مناسب با کارآمدی و امنیت بالا برای فعالیت دایمی و تداوم سیستم آموزشی ترکیبی ایجاد شود که البته این سکو جایگزین آموزش و پرورش نخواهد بود بلکه مدل نظام آموزشی تکمیلی در کشور است. رییس مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه در سال تحصیلی جدید آموزش ترکیبی (آموزش حضوری، مجازی، تلویزیون و بسته‌های آموزشی) در نظر گرفته شده است، اظهار کرد: شرایط دسترسی یکسان برای دانش‌آموزان به همراه پیوست فرهنگی این شبکه ایجاد و روابط درون و برون نهاد آموزش و پرورش باید تنظیم شود. فیروزآبادی تاکید کرد: فضای آموزشی کشور نیاز به تحول دیجیتال دارد که شبکه شاد تحول ابزاری این حوزه را فراهم کرده است اما باید در نهایت تحول دیجیتالی در این بخش صورت پذیرد. وی با بیان اینکه مدل کسب‌وکار تمامی شبکه‌های آموزشی کشور باید تبیین شود، افزود: سامانه شبکه شاد که در حال حاضر در سیستم آموزشی کشور فعال شده است به صورت زمان‌بندی و با ارایه تسهیلات در اختیار فعالان این حوزه قرار خواهد گرفت. دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور با بیان اینکه مرکز ملی فضای مجازی به عنوان نقطه کانونی در هماهنگی دستگاه‌های کشور در این حوزه عمل خواهد کرد، گفت: مصوبات لازم برای محتوای غنی، جلوگیری از بازماندگی تحصیلی دانش‌آموزان کشور، نحوه مشارکت بخش خصوصی و در نهایت دسترسی همگانی در این مرکز تدوین خواهد شد.

   تاثیرات فناوری اطلاعات بر آموزش عالی

همچنین به نقل از سازمان فناوری اطلاعات ایران، امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، درنشست «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی» با اشاره به تاثیرات فناوری اطلاعات بر آموزش عالی در دوران کرونا گفت: در توسعه آموزش مجازی در این ایام، کمترین چالش متوجه زیرساخت‌ها و اصلی‌ترین چالش مربوط به خدمات است. رییس سازمان فناوری اطلاعات اظهار کرد: توسعه رویکرد سنجش و شکل‌گیری شبکه‌های بین‌المللی پایگاه‌های دانش و تحقیقات در دسترس از طریق وب، از جمله تاثیرات فناوری اطلاعات بر آموزش عالی به شمار می‌رود. وی با بیان اینکه تقاضاگرایی یا عرضه‌گرایی دو بعد اساسی آموزش و پژوهش محسوب می‌شود، گفت: در بعد تقاضاگر در مقابل عرضه‌گرا فرآیند سیاست‌گذاری، جنس بازیگران، جنس تحقیقات، تامین مالی، خبرگان علمی و علایم ارزیابی کیفی آموزش، از اهمیت بسزایی برخوردار هستند. معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه آینده‌پژوهی آموزش عالی در کشور مبتنی بر پیشرانی فناوری اطلاعات است، به مرور چهار سناریو در حوزه علوم و تحقیقات پرداخت. به گفته وی، سناریوی نخست به همکاری باز و رشد عرضه‌گرایی و بین‌المللی شدن می‌پردازد و طی آن غول‌های آموزشی در کشورهای مختلف جهان با تعریف پروژه‌های مشترک به فعالیت می‌پردازند و شبکه‌های همکاری میان دانشگاه‌های بزرگ شکل ‌می‌گیرد. ناظمی خاطرنشان کرد: در سناریوی دوم که شبیه‌ترین وضعیت به شکل حال حاضر نظام آموزش و پژوهش در کشور است، آموزش عالی به‌طور اساسی توسط دولت تامین وجه می‌شود و دولت‌ها تاکیدی قوی بر ماموریت‌های ملی آموزش عالی دارند. در چنین سناریویی، تحقیقات بین‌المللی ادامه دارد اما با محدودیت‌های بیشتری در میان کشورهای دوست انجام می‌شود.

 معاون وزیر ارتباطات با بیان اینکه سناریوی سوم و چهارم نیز بر بازار تحقیقات بین‌المللی و مدیریت عمومی جدید تکیه دارد، به تاثیر شیوع اپیدمی کووید ۱۹ بر لزوم توسعه آموزش عالی الکترونیکی در کشور اشاره کرد و گفت: کمترین چالش در این حوزه متوجه زیرساخت‌های آموزش الکترونیکی و اصلی‌ترین چالش در مسیر خدمات‌دهی است. وی تصریح کرد: توسعه دوره‌های آموزش عالی از راه دور، افزایش برند دانشگاه‌های معتبر جهانی، توسعه رویکرد سنجش با افزایش اهمیت آزمون استاندارد به اندازه آموزش، توسعه دوره‌های خاص به جای دوره‌های عمومی و شکل‌گیری همکاری دانشگاه‌ها با کسب‌و‌کارها به منظور طراحی دوره‌های خاص با هدف پاسخ به نیازمندی‌های خاص از تاثیرات فناوری اطلاعات و ارتباطات بر آموزش عالی است. ناظمی علاوه بر موارد یادشده، تامین مالی بخش خصوصی در زمینه توسعه‌ای و کاربردی (R&D)، امکان همکاری بیشتر به جای رقابت، افزایش رویکرد دانش آزاد و در عین حال رایگان، ایجاد شکاف بر پایه هوشمندی نظام‌های حکمرانی به جای منابع آنها و رشد پرشتاب تحقیقات جهانی را از دیگر تاثیرات ICT بر آموزش عالی عنوان کرد.

در شرایطی که تاکید بر آموزش مجازی است، استفاده از اپلیکیشن شاد طرح خوبی است و ظرفیت‌های مختلفی دارد اما نمی‌توان افرادی را که به آن دسترسی ندارند نادیده گرفت، حتی اگر آنطور که مسوولان می‌گویند، 85 درصد دانش‌آموزان به شاد دسترسی داشته باشند، 15درصد باقی‌مانده از آن محروم هستند و باید برنامه‌ای برایشان در نظر گرفت. کارشناسان معتقدند باید عدالت آموزشی که از اهداف نظام تعلیم و تربیت است محقق شود. اینکه اگرچه شاد طرح بسیار خوبی است، اما فردی که به آن دسترسی ندارد نباید از چرخه تربیت و آموزش دور بماند، اینطور که به نظر می‌‌رسد، پاشنه آشیل شبکه «شاد» جا ماندن جمعی از دانش‌آموزان کشور از حضور در این بستر است به‌ویژه قشری که به‌لحاظ اقتصادی آسیب‌پذیرتر است. محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش گفته بود سامانه شاد نزدیک به 90 درصد دانش‌آموزان را پوشش می‌دهد و برای مابقی که یا دسترسی به اینترنت نداشته یا ابزار ندارند برنامه ویژه‌ای داریم. مدیران و معلمان عزیز به‌صورت حضوری و با ارایه بسته‌های آموزشی حتی با تماس‌های تلفنی آموزش را پی می‌گیرند. اجازه نمی‌دهم دانش‌آموزی از آموزش جا بماند، البته در ماه‌های اخیر، خبر از اتصال مدارس به شبکه هوشمند هم شنیده شده است. آنطور که وزارت ارتباطات وعده داده، تا نیمه شهریور ماه تمامی مدارس کشور به شبکه ملی اطلاعات و اینترنت متصل خواهند شد و باید دید در این شرایط، شبکه شاد تا چه اندازه از عهده پاسخگویی به نیازهای تحصیلی کشور برمی‌آید.