بن‌بست در بورس

مرتضی دلخوش

برای تحلیل شرایط بازار سرمایه در ایران، باید نقش و سهم این بازار را در اقتصاد ایران رصد کرد. در طول سال‌های گذشته با وجود شعارها و برنامه‌هایی که وجود داشت، نقش بازار سرمایه در اقتصاد ایران به درستی تعریف نشد و عملا این بازار در حاشیه باقی ماند و سهم درستی برایش تعریف نشد. در ایران به شکل سنتی تامین مالی شرکت‌ها از طریق نظام بانکی انجام می‌شود و تسهیلات بانکی، بخش جدانشدنی فرایند تامین مالی است. در چنین فضایی، از یک سو فشار قابل توجهی به نظام بانکی وارد شده و از نظر منابع مالی با مشکلات جدی مواجه می‌شوند و از طرف دیگر استفاده از سایر ابزارهای مالی چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا، بازار سرمایه بخش جدانشدنی تامین مالی شرکت‌ها به شمار می‌رود و چه بخش خصوصی و چه دولت با عرضه سهامشان در بورس، از این طریق کسب سرمایه می‌کنند. در چنین شرایطی وقتی رشد شاخص بورس در ایران رخ داد، عملا به دو خصلت اصلی این بازار توجهی نشد.

از سویی با توجه به مشخص نبودن مسیرهای تامین مالی شرکت‌های اقتصادی، منابعی که وارد بورس می‌شد به تولید نمی‌رسید و این گره مالی با توجه به نبود زیرساخت‌های لازم، باز نشده باقی ماند. 

از طرف دیگر، ساختار بورس برای سرمایه‌گذاران تازه‌وارد به درستی تشریح نشد. ذات بازار بورس با افت و خیز مواجه است و سهامداران با درک این ریسک، به سمت سهم‌هایی می‌روند که ریسک بالا، متوسط یا پایین دارد. این تجربه بین‌المللی نیز ایران فراموش شد. سهامداران جدید در ماه‌های گذشته صرفا با سود بازار مواجه شدند و وقتی شاخص افت می‌کند، تنها به دنبال خارج کردن سهم‌هایشان هستند.

برای عبور از این بن بست باید به شکل همزمان دو راهکار را دنبال کرد. در راه‌حل نخست، باید عمق بخشی به بازار سرمایه و باز کردن راه تامین مالی شرکت‌ها از طریق این بازار را در دستور کار قرار داد تا به این ترتیب، مشکلات موجود در این بخش کاهش یافته و نقدینگی جذب شده، در مسیری درست خرج شود. در راهکار دوم آموزش دادن به سهامداران بسیار مهم است. بسیاری از سرمایه‌گذاران به این نتیجه رسیده‌اند که گرفتن مشاوره درباره بورس صرفه اقتصادی لازم را ندارد و خود مستقیم در بازار خرید و فروش می‌کنند. در حالی که برای برطرف کردن مشکلات مبنایی، باید در ابتدا آموزش را مطرح کرد. تا این حد که سرمایه‌گذاران بدانند حتی پول دادن برای مشاوره و شناخت درست وضعیت سهم‌ها و شرکت‌ها خیلی بهتر از این است که پول را به شکل کورکورانه سرمایه‌گذاری کنند و در نهایت آن را از دست بدهند. آنچه که در کنار دیگر سیاست‌های دولت باید به آن توجه جدی شود، پیگیری همزمان این دو راهکار و اجرای آنهاست.