مالیات و حساب‌های بانکی

مهدی علیپور

یکی از مسائلی که در ایران هیچگاه به درستی به آن توجه نشده، موضوع استفاده از درآمدهای مالیاتی بوده است. وابستگی طولانی‌مدت به درآمدهای نفتی باعث شده، دولت‌ها در طول تمام سال‌های گذشته، آنطور که باید به اصلاح زیرساخت‌های اقتصادی توجه نکنند و همین امر کار را برای کسب درآمدهای پایدار دشوار کرده است. نگاهی به وضعیت درآمدی کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که بسیاری از این کشورها بخش عمده‌ای از درآمدهای خود را از طریق مالیات به دست می‌آورند و به شکل اصولی این درآمدها هزینه می‌شود. در ایران اما استفاده از این منبع درآمدی یا فراموش شده یا به درستی استفاده نشده است. در ایران فعالیت‌های تولیدی به شکل دقیق ثبت شده و از تولیدکنندگان مالیات گرفته می‌شود اما از دلالان و کسانی که با خرید و فروش ثروت، درآمد خود را افزایش می‌دهند از این قاعده مستثنی هستند. یعنی در ایران هزینه تولید با توجه به مالیات ستانی بالا می‌رود اما فعالیت‌هایی که ارزش افزوده ندارند از مالیات فرار می‌کنند.

در کنار آن، زیرساخت‌های لازم برای اخذ درست مالیات نیز در ایران فراهم نیست. این رویکرد که دولت نباید به حساب‌های بانکی نظارت کند مشخص نیست چه دلیل و اصولی دارد. بخش قابل توجهی از جامعه و آن دسته از فعالان اقتصادی که در فضایی شفاف و اصولی کار می‌کنند، هیچ ترسی از رصد حساب‌هایشان ندارند زیرا چیزی برای پنهان کردن ندارند. تنها آن دسته از افراد نگران می‌شوند که درآمدی پنهانی دارند و به دنبال مخفی کردن آن هستند.

در حال حاضر نه تنها در کشورهای توسعه یافته که حتی در کشورهای همسایه ایران نیز رصد اطلاعات درآمدی افراد امری طبیعی است. وقتی فردی می‌خواهد کار اقتصادی جدیدی را در یک کشور آغاز کند، باید در یک خود اظهاری رسمی، میزان درآمدهای احتمالی خود و حساب‌های بانکی خود را اعلام کند. در پایان هر دوره، میزان پولی که به حساب‌های بانکی این فرد وارد شده رصد می‌شود و اگر بیش از چیزی باشد که پیش از آن اعلام کرده، باید پاسخگو باشد و اگر درآمدی پنهان یا محاسبه نشده داشته باشد، باید علاوه بر مالیات درآمد آن را نیز بپردازد. در ایران اما چنین اصولی هرگز دنبال نشده و بسیاری از افراد با دور زدن قوانین یا مالیات نمی‌دهند یا مالیات پرداختی‌شان بسیار کمتر از عدد واقعی درآمد است. اگر ایران قصد دارد میزان اتکای خود به درآمدهای نفتی را کاهش داده و به سمت مالیات ستانی واقعی حرکت کند، باید راه‌های فرار مالیاتی را ببندد و در کنار حمایت از تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی که به شکل شفاف عمل می‌کنند، راه را بر درآمدهای پنهان که ارزش افزوده ندارند ببندد یا افرادی که در این حوزه‌ها کار می‌کنند را ملزم به پرداخت مالیات کند.