کنجکاوی و خلأ اطلاع‌رسانی
عضو انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، شایعه را محصول کنجکاوی مردم و نیز خلأ اطلاع‌رسانی صحیح در جامعه دانست و ارتقای سواد رسانه‌ای را از جمله راهکارهای خنثی کردن این معضل اجتماعی عنوان کرد. فربد فدایی در مورد شایعه و علل بروز آن گفت: شایعه نه تنها در بین مردم ایران بلکه بین مردم جوامع دیگر پرطرفدار است. کافیست چند جمله از یک اتفاقی بشنویم تا سر و کله شایعه هم پیدا بشود و مشکل اینجاست که اکثر کسانی که شایعه را می‌شنوند، حتی درباره آن فکر هم نمی‌کنند. هر چیزی عجیب‌تر و غریب‌تر باشد برای مردم جالب‌تر است. به عنوان مثال اگر خبری منتشر شود که سگی پای مردی را گاز گرفت این اصلا جذابیتی ندارد اما اگر عنوان شود که مردی پای سگی را گاز گرفت این جذابیت خبری دارد و همه را جذب می‌کند. در واقع مسائل واقعی زندگی مسائل عادی هستند و جذابیتی ندارند.
جذابیت مطالب غیرعادی
این روانپزشک با تاکید بر اینکه هر مطلبی که غیرعادی‌تر باشد شنونده و مخاطب بیشتری پیدا خواهد کرد، تصریح کرد: اگر گفته شود یک بازیگر زندگی خانوادگی خوب و آرامی دارد این خبر مردم را جذب نمی‌کند اما اگر جنجال شود که بازیگری چهار زن دارد طبیعی است که همه این مساله را دنبال می‌کنند. او یادآور شد: توجه داشته باشید که بسیاری از اوقات ممکن است زمینه‌هایی در مورد شایعه وجود داشته باشد و به همین دلیل هم شایعات در جهات خاصی که مردم می‌پذیرند عنوان می‌شود و مسائلی که مطلقا در ذهن افراد جا ندارد به عنوان شایعه بیان نمی‌شود. به عنوان مثال اخباری راجع به یک قاتل زنجیره‌ای منتشر می‌شود پس از آن است که شایعه پردازی رواج پیدا می‌کند و مردم هم می‌پذیرند چون ذهن آنها آمادگی داشته است. موضوعی که مردم ذهنیتی نسبت به آن ندارند خبرپردازی نمی‌شود، به عنوان مثال اگر فرضا گفته شود که کسی در یک منطقه دورافتاده و ناشناخته تغییر جنسیت داده، جذابیتی برای کسی ندارد اما شایعه تغییر جنسیت یک فرد مشهور برای مردم جذابیت پیدا می‌کند.
بازار شایعات چگونه داغ می‌شود؟
فدایی با بیان اینکه شایعات در دو حالت رواج می‌یابند، توضیح داد: نخست زمانی که انتشار اخبار به صورت گسترده وجود نداشته باشد و دوم زمانی که منابع اطلاع‌دهنده خبر متعدد و در عین حال بدون مجوز و مسوولیت باشند. زمانی که انسان در مورد موضوعی کنجکاوی دارد اگر اخبار درست و رسمی به او داده نشود بازار شایعات داغ می‌شود و افراد بر حسب حدس و گمان یا بر حسب نیازهای روانی خود چیزی به موضوع اضافه یا از آن کم می‌کنند به این ترتیب واقعیت مخدوش می‌شود. این متخصص اعصاب و روان با تاکید بر اینکه با توجه به گستردگی فضای مجازی این امکان برای همگان فراهم شده که مطالبی را عنوان و منتشر کنند، خاطرنشان کرد: این مطالب توسط افراد دیگری دستکاری می‌شوند به این علت است که شاهدیم مطالبی در قالب واقعیت با چه سرعتی گسترده می‌شود و مورد تایید هم قرار می‌گیرد. فدایی در پاسخ به این پرسش که چه افرادی شایعه پراکنی می‌کنند هم توضیح داد: بسیاری از اوقات افراد به خاطر هیجان چنین کاری را انجام می‌دهند. از سوی دیگر چون فضای مجازی این امکان را به شخص می‌دهد که بدون شناخته شدن مطالبی را عنوان کند، بنابراین مردم بر حسب نیازهای روانشناختی و ناتوانی‌هایی که ممکن است داشته باشد به وسیله دروغ پراکنی سعی در ایجاد اهمیت برای خود می‌کنند. در واقع کسی که شایعه‌ای را می‌پردازد احساس می‌کند که توانسته تاثیری بر روی جریانات امور داشته باشد. این روانپزشک با یادآوری اینکه شایعه پراکنی از طریق مجاری قانون قابل تعقیب است، تصریح کرد: در قانون پیش بینی جبران صدمات مادی یا معنوی شایعات به فرد شده است. البته بسیاری اوقات راجع به افراد مشهور شایعات ساخته می‌شود چون این افراد با انتخاب شغل و نحوه زندگی خود انتخاب کرده‌اند که جلوی چشم مردم باشند. ورزشکاران حرفه‌ای، خوانندگان، هنرمندان و دیگران از این جمله هستند که اصولا با توجه به همین اخبار است که مردم نسبت به آنها توجه پیدا کرده و شهرت کسب کرده‌اند.
راهکار کنترل شایعه پراکنی چیست؟
فدایی درباره راه‌حل‌های جلوگیری از شایعات گفت: نخست اینکه مسائلی که مردم کنجکاو هستند، از طریق مراجع رسمی و رسانه‌های معتبر اطلاعات درست و دقیق در اختیار آنها قرار داده شود. دوم اینکه مردم به مطالعه روزنامه‌های کاغذی تشویق شوند و اخبار را از طریق نشریات مکتوب تعقیب کنند. به دلیل اینکه نشریات چاپی از جمله روزنامه‌ها و مجلات توسط نهادهایی منتشر می‌شوند که صحت و سقم اطلاعات را قبلا می‌سنجند، در نتیجه اگر خبری را در روزنامه معتبر صبح یا عصر مطالعه کنید می‌توانید با توجه به اعتبار آن نشریه خبر درست کسب کنید. ضمن اینکه این نشریات هم اجازه نمی‌دهند که اعتماد خوانندگان نسبت به آنان با اخبار جعلی از بین برود. به هر حال مردم باید در مورد اخباری که می‌بینند، می‌خوانند و می‌شنوند دقت بیشتری داشته باشند و نیز سواد رسانه‌ای خود را ارتقاء دهند.
