دوگانه نفت و تورم

مهدی تقوی

نگاهی به وضعیت اقتصاد ایران در طول سال‌ها و دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که با وجود تمام شعارهای مسوولان و هشدارهای کارشناسان همچنان بسیاری از معضلات و مشکلات نهادینه شده بر جای خود باقی هستند و وقتی این مسائل حل نشده‌اند، هر دردسر و تهدید جدیدی می‌تواند برای اقتصاد کشور مشکل آفرین باشد. یکی از اصلی‌ترین مشکلات اقتصاد ایران که برای طولانی مدت بر جای مانده و هنوز راه‌حلی برایش پیدا نشده، نحوه بودجه‌ریزی کشور است. امروز در بسیاری از کشورهای جهان، دولت هزینه‌های خود را از طریق منابع پایداری تامین می‌کند که مشکلات گذرا و کوتاه‌مدت نمی‌تواند مانعی در مسیر وصول آنها باشد. زیرساخت‌های مالیاتی توسعه‌یافته و قوانینی که امکان دور زدن آنها بسیار دشوار بوده و بازدارندگی جدی دارند، فشارهای خارجی و غیر قابل پیش‌بینی را در اقتصاد کشورها محدودتر می‌کند. در ایران اما وابستگی طولانی مدت دولت‌ها به درآمدهای نفتی همواره ادامه داشته و در چنین بستری در کنار مسائلی که در بازار نفت رخ می‌دهد و خارج کنترل و اختیار دولت است، قدرت کشورهای خارجی در ایجاد فشار را نیز بالا می‌برد. برای مثال بررسی اقتصاد ایران در سال‌های قبل و در دوره اجرای برجام نشان می‌دهد که با ورود درآمدهای نفتی و کاهش تحریم‌ها، میزان سرمایه‌گذاری اقتصادی داخلی و خارجی افزایش یافت و ایران یک نفس تازه کشید اما با آغاز به کار رییس‌جمهور معلوم‌الحال امریکا، ناگهان تمام قواعد بازی بر هم ریخت و بار دیگر تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران بازگشت. در چنین فضایی اگر اقتصاد ایران مبانی زیرساختی خود را تقویت کرده بود، شوک تحریم‌ها کاهش می‌یافتند اما در عوض ما در سال‌های گذشته با معضلات جدی مواجه شدیم.

از سوی دیگر نبود اصلاحات ساختاری، باعث ایجاد مشکلات طولانی مدتی مانند تورم شده است. نگاهی به قدرت خرید مردم نشان می‌دهد که هزینه نیازهای جاری زندگی تا چه حد بالا رفته است و حتی با وجود آنکه تلاش شده میزان حقوق افزایش پیدا کند اما در عمل همچنان مردم با معضلات جدی دست و پنجه نرم می‌کنند.

دولت باید به دوران اجرای سیاست‌های بدون پشتوانه پایان بدهد. در سال‌های گذشته تعداد زیادی کارشناس اقتصادی و متخصص در این حوزه فارغ‌التحصیل شده‌اند که بسیاری از آنها به علوم روز و شرایط اقتصادی ایران مسلط هستند و در صورتی که از آنها نظرخواهی شود و کمیته‌های مشورتی تخصصی تشکیل شود، می‌توان به راهکارهایی رسید که شرایط را برای آینده تغییر دهد. ما باید از تجربیات گذشته درس بگیریم و با استفاده از نظر این کارشناسان دغدغه‌های جاری را به حداقل برسانیم.