کاهش رشد اقتصادی با افزایش میزان سن جامعه

گلی ماندگار|پایین آمدن آمار زاد و ولد در کشور باعث شده تا ایران هم به جمع کشورهایی بپیوندد که جمعیتشان رو به پیری گذاشته است. سال‌هاست که دیگر شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» جای خود را به تشویق زوج‌های جوان به فرزندآوری داده است. اما مساله اینجاست که تنها با تشویق و شعار نمی‌توانیم به این مهم دست پیدا کنیم. مساله این است که هر چه جمعیت جامعه رو به پیری بگذارد، پویایی هم در جامعه کم می‌شود. 

در واقع این مساله در درجه اول به ضرر خود مردم است اما مساله اینجاست که مردم در شرایط کنونی هیچ میل و رغبتی به فرزندآوری ندارند. در واقع بیش از یک دهه است که شرایط اقتصادی کشور فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و همین موضوع باعث شده تا مردم چشم‌انداز روشنی از آینده نداشته باشند. به همین دلیل با اینکه بارها و بارها بحث پیر شدن جمعیت کشور و پیامدهای ناخوشایند آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به اطلاع مردم رسیده اما باز هم این شرایط اقتصادی بوده که عامل اصلی پایین آمدن میزان ازدواج و به تبع آن پایین آمدن نرخ زاد و ولد در کشور شده است. در واقع نبود رفاه نسبی در جامعه اولین و مهم‌ترین عامل بالا رفتن میزان سن در کشور به شمار می‌رود. 

   افزایش روزافزون جمعیت سالمند کشور

در سال 1355 جمعیت سالمند کشور حدود 5درصد بوده و در حال حاضر این میزان به 10 درصد رسیده و تا سال 1420 این میزان به بالای 20 درصد خواهد رسید. 

مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نشست خبری به مناسبت روز سالمند، در این باره گفت: البته افزایش جمعیت سالمند کشور دلیل دیگری هم دارد که آن افزایش نرخ امید به زندگی است که در بازه زمانی بین سال 1355 تا 1395 از 57 سال به 70 سال رسیده است. محمدتقی جغتایی در بخش دیگری از سخنانش افزود: اگر بخواهیم به زبان ساده در این باره بحث کنیم باید بگوییم که طی 40 سال گذشته تعداد سالمندان در کشور دو برابر شده است.

   اتفاقی خوب با نتیجه‌ای نامطلوب

اگر بخواهیم واقع‌بینانه به ماجرا نگاه کنیم، بالا رفتن سن جمعیت نتیجه پیشرفت‌هایی است که در زمینه اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و درمانی و ... رخ داده است. در واقع افزایش سن افراد به این بستگی دارد که مرگ و میر کاهش پیدا کند. در واقع پیشرفت‌های علمی که مانع از مرگ و میر نوزادان و مادران در هنگام زایمان شده است، پیشرفت‌هایی که در زمینه درمان بیماری‌های لاعلاج صورت گرفته همه و همه می‌تواند دلیل این امر باشد. اما روی دیگر این ماجرا چندان هم برای جوامع نمی‌تواند خوب به نظر برسد. هر چه میزان سن جامعه‌ای بیشتر باشد، پویایی آن جامعه کاهش پیدا می‌کند. در حالی که هزینه‌های متحمل شده بر جامعه افزایش خواهد داشت. 

   کاهش رشد اقتصادی

پویا میرکریمی، کارشناس ارشد اقتصاد در این باره به «تعادل» می‌گوید: تحقیقات نشان می‌دهد، در کشورهایی با سطح در‌آمد متوسط رو به پایین تمایل افراد مسن در مصرف کالا و خدمات به مراتب کمتر از دیگر گروه‌های سنی است. پس در نتیجه وقتی جامعه‌ای با بحران پیری مواجه می‌شود، در واقع این بحران آغازگر بحران‌های دیگر از جمله اقتصادی است. وقتی تقاضا در جامعه کم باشد، رشد اقتصادی کاهش پیدا می‌کند و به این ترتیب مشکلات هر روز بیشتر از روز قبل می‌شود. در واقع در کشوری مانند ایران بالا رفتن سن جمعیت منجر به چنین اتفاقی می‌شود، چرا که اکثر جمعیت ایران را اقشار متوسط رو به پایین تشکیل می‌دهند. این موضوع اما برای کشورهایی که جزو کشورهای متمول به حساب می‌آیند، کاملا برعکس عمل می‌کند، یعنی پیر شدن جامعه می‌تواند چرخه تولید و اقتصاد را بیشتر به گردش در بیاورد.  او در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید: از سوی دیگر بالا رفتن سن افراد یک جامعه با شرایط ایران که سیستم بهداشت و درمان آن هر ساله با کمبود بودجه مواجه است و از نظر نیروی انسانی هم در وضعیت مطلوبی به سر نمی‌برد و خیلی از بیمارستان‌ها با کمبود پرستار و دکتر دست و پنجه نرم می‌کنند، مشکل زا خواهد بود. سن افراد وقتی بالا می‌رود نیازشان به استفاده از سیستم بهداشت و درمان افزایش پیدا می‌کند. در واقع اگر ما نتوانیم سیستم درمانی کشور را ارتقا دهیم در آینده افزایش تعداد افراد با سن بالا که نیاز به استفاده از خدمات درمانی دارند می‌تواند کل سیستم بهداشت و درمان کشور را دچار اختلال کند. 

   ایران چقدر آماده است؟

سوال مهم این است که ایران چقدر برای پدیده پیر شدن جمعیت آماده است؟ با توجه به شرایط کنونی بالا رفتن میانگین سنی افراد جامعه نمی‌تواند به نفع هیچ کس باشد. بالا رفتن سن یعنی پایین آمدن تحرک و پویایی جامعه، بالا رفتن سن یعنی، پایین آمدن رشد اقتصادی کشور، بالا رفتن سن یعنی پایین آمدن کیفیت خدمات درمانی به واسطه بالا رفتن میزان مراجعه به بیمارستان‌ها و در نهایت بالا رفتن سن جامعه یعنی افت شدید تحرکات اقتصادی و اجتماعی. ایران با توجه به شرایطی که بر آن حاکم است به نظر نمی‌رسد که برای این افزایش سن آماده باشد.