ترانزیت یا قاچاق دارو

ماجرای کشف 19 کامیون داروی قاچاق در عراق چیست؟

تعادل | فرشته فریادرس |

اواخر هفته گذشته دستگاه اطلاعاتی ارتش عراق از کشف و خنثی‌سازی صدها هزار قلم دارو که از طریق ۱۹ کامیون وارد این کشور شده بودند، خبر داد. درپی انتشار این خبر، شاهد اظهارات متناقضی از سوی دو نهاد دولتی بودیم. اولین واکنش مربوط به سازمان غذا و دارو بود که در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «داروهای قاچاق مکشوفه در کشور عراق، متعلق به یکی دیگر از کشورهای همسایه بوده و صرفاً از طریق یکی از مرزهای کشور ترانزیت شده بود.» اما در ادامه مدیرکل نظارت سازمان غذا و دارو، در اظهارنظر متفاوت‌تری، بیان کرد: «مقامات گمرک به‌طور شفاهی اعلام کردند که ظاهرا این داروها از ترکیه تزانزیت، وارد ایران شده و از طریق مرزهای غربی ایران به عراق منتقل شده است.» این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که معاون فنی گمرک می‌گوید: طبق بررسی‌های صورت پذیرفته توسط گمرکات مرزی کشور، صادرات هیچ گونه دارویی به کشور عراق از طریق مرزهای رسمی کشور صورت نپذیرفته است. هرچند جزئیات دقیق از این قاچاق وجود ندارد، اما فعالان حوزه دارو، درگفت‌وگو با «تعادل»، معتقدند که قاچاق دارو آنهم به صورت معکوس با توجه به نوسانات نرخ ارز، پدیده‌ای مرسومی است، اما اینکه آیا این داروهای کشف شده در عراق، ایرانی بوده یا خارجی، باید بررسی ومشخص شود. آنها در عین حال می‌گویند: پدیده قاچاق، قطعا با پشتیبانی نهادها یا سازمان‌های خاص صورت می‌گیرد و تنها مختص قاچاق خروجی نیست؛ چراکه در حال حاضر نیز شاهد داروهای وارداتی قاچاق آنهم با چندین برابر قیمت اصلی آن در بازار روبرو هستیم. 

  ماجرای داروهای مکشوفه 

و چند واکنش متناقض

دستگاه اطلاعاتی ارتش عراق از کشف و خنثی‌سازی بزرگ‌ترین عملیات قاچاق دارو از ایران به این کشور خبر داد. دستگاه اطلاعاتی ارتش عراق با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد، یک محموله قاچاق شامل صدها هزار قلم دارو را که از طریق ۱۹ کامیون با عبور از جاده خانقین واقع در استان دیالی وارد این کشور شده بود، کشف و مصادره کرده است. در این بیانیه، ارزش تعرفه گمرکی محوله کشف شده، صدها هزار دلار برآورد شده است. قاچاق دارو در قالب محموله ۱۹ کامیون بار دیگر بر گمانه‌زنی‌ها در خصوص شکل‌گیری شبکه سازمان یافته قاچاق در ایران دامن زده است. 

اما پس از انتشار چنین خبری، سازمان غذا و دارو، در اطلاعیه‌یی اعلام کرد که داروهای قاچاق مکشوفه در کشور عراق که در بعضی رسانه‌های خارجی مورد توجه قرار گرفته، متعلق به یکی دیگر از کشورهای همسایه بوده و صرفاً از طریق یکی از مرزهای کشور ترانزیت شده بود. در بخشی از اطلاعیه سازمان غذا و دارو آمده است: با توجه به اینکه بخشی از داروهای مورد نیاز بیماران با ارز دولتی تأمین می‌شود و امکان سوءاستفاده برخی افراد سودجو در حوزه قاچاق دارو وجود دارد، طی ماه‌های اخیر و با دستور مقام عالی وزارت، سامانه تی‌تک جامع‌تر و کامل‌تر از گذشته علاوه بر فراهم کردن امکان رصد اصالت محصولات سلامت محور برای مصرف کنندگان داخلی، در صورت وقوع تخلف قاچاق به واسطه اجرای برچسب‌گذاری به روش TTAC امکان شناسایی منشأ و مبدا تخلف در داخل کشور امکانپذیر و در دسترس قرار گرفته است. به این ترتیب علاوه بر اعلام اینکه داروهای مکشوفه در عراق به هیچ عنوان ایرانی نبوده و تنها از مسیر مرز ایران ترانزیت و وارد عراق شده است.»

پس از انتشار این اطلاعیه و چنین اظهارنظری، اما مدیر کل نظارت بر دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو گفت: فعلا طبق استعلام وزارت بهداشت از گمرک ایران، مقامات گمرک به‌طور شفاهی اعلام کردند که ظاهرا‌این داروها از ترکیه تزانزیت شده و از ترکیه وارد ایران شده و از طریق مرزهای غربی ایران به عراق منتقل شده است.

 سید حیدر محمدی همچنین با بیان اینکه هنوز صحت وسقم این خبر قابل تایید نیست حتی شاید یک جو روانی علیه ایران باشد. تنها راه بررسی آن ارائه نمونه‌هایی از داروهایی است که ادعا می‌شود به عراق قاچاق شده است. با این حال گمرک ایران اعلام کرده این محموله از ترکیه آمده و از گمرک ایران به عراق ترانزیت شده و قاچاق نبوده است. در هر صورت همه این موارد هنوز در حد ادعاست و سازمان غذا و داروی ایران تا زمانی که نمونه‌های داروها را بررسی نکند نمی‌تواند به‌طور دقیق درباره ماهیت آنها اظهارنظر کند. 

در حالی سازمان غذا و دارو اعلام کرده که داروها متعلق به یکی دیگر از کشورهای همسایه بوده و صرفا از طریق یکی از مرزهای کشور ترانزیت شده بود که معاون گمرک ایران در اظهاراتی عنوان کرد که طبق بررسی‌های صورت پذیرفته توسط گمرکات مرزی کشور، صادرات هیچ گونه دارویی به کشور عراق از طریق مرزهای رسمی کشور صورت نپذیرفته است. به گفته مهرداد جمال ارونقی، صرفاً طی ماه گذشته چند محموله دارو از طریق قلمرو ایران و با رعایت کامل کلیه مقررات مربوطه و کنترل‌های لازم، ترانزیت خارجی شده که مبدأ این داروها نیز کشورهای خارجی بوده است. ارونقی همچنین با بیان لزوم صدور مجوزهای قانونی از جمله مجوز وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی برای صادرات دارو، بیان کرد: صادرات کالاهای اساسی و ضروری از جمله دارو به خارج از کشور ممنوع است و داروهای اعلام شده نیز داروی ایرانی نبوده‌اند. بنا به اظهارات این مقام مسوول در گمرک، ورود داروی خارجی به کشور با صدور مجوز از سوی وزارت بهداشت صورت پذیرفته و این مرجع، داروهای ترخیص شده را تا مرحله توزیع، رصد می‌نماید. بنابراین صادرات مجدد این حجم دارو از مبادی رسمی، آنهم با ممنوعیت صدور دارو و کالاهای اساسی و ضروری، دور از ذهن به نظر می‌رسد و قطعاً می‌توان گفت که خروج این محموله از طریق گمرکات کشور به خارج از کشور صورت نپذیرفته است. 

   پس لرزه‌های ارز ۴۲۰۰تومانی

انتشار خبر کشف و خنثی‌سازی بزرگ‌ترین عملیات قاچاق دارو از ایران به عراق در شرایطی است که در پی وضع تحریم‌های ثانویه ایالات متحده علیه سیستم بانکی ایران، برخی منابع ایرانی از لغو برخی خریدهای دارویی این کشور توسط بانک‌های خارجی گزارش داده‌‌اند و در عین حال، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز این اقدام امریکا را «جنایت علیه بشریت» توصیف کرده است .البته همزمان با ادامه گرانی و کمبود دارو در بازار رسمی و رونق سنتی بازار سیاه دارو در ایران، امریکا تاکید کرده که تحریم‌های این کشور علیه ایران، شامل خرید غذا و دارو نمی‌شود. عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی ایران نیز اعلام کرده که تعدادی از این بانک‌ها وظیفه انتقال منابع برای خرید دارو و مواد غذایی را به عهده دارند و بانک‌های خارجی که با این بانک‌ها مبادلاتی داشتند، عملا معافیت‌ها و مجوزهای لازم را برای تأمین مالی مبادلات دارو و محصولات غذایی دریافت کرده‌اند.

با این حال، اما مساله‌ای که وجود دارد، این است که از ابتدای سال 97 دولت با تصور کنترل قیمت‌ها نرخ قطعی 4200 تومان را برای ارز دولتی اعلام کرد. رفته رفته اما با شروع فاصله گرفتن بیشتر نرخ ارز آزاد از ارز دولتی خصوصا در طول دو سال اخیر، انگیزه‌های شرکت‌های واردکننده دارو و مواد اولیه دارویی برای سوءاستفاده از این ارز قوت گرفت. این در حالی است که نرخ ارز آزاد چندین برابر نرخ ارز دولتی است. این فاصله غیرمعقول، تضعیف انگیزه تولید در کشور را در پی داشته است. همچنین انگیزه‌های سوداگران برای سوءاستفاده و حتی قاچاق معکوس این داروها به خارج از کشور را افزایش داده است. از این رو، بسیاری از کارشناسان معتقدند ارز ۴۲۰۰ تومانی دارو باید حذف شود، زیرا در بلندمدت تداوم این روند این صنعت را به یک جزیره جدا مانده از دیگر بخش‌های اقتصاد ایران تبدیل می‌کند.

   ارز ارزان، زمینه ساز فساد و قاچاق 

در همین رابطه، ناصر ریاحی عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی تهران، در مورد داروهای قاچاق مکشوفه در عراق به «تعادل» اینگونه توضیح می‌دهد: انتشار چنین خبری باعث تعجب است؛ زیرا قاچاق سازمان یافته به صورت کامیونی امری غیرعادی است، زیراهم داروی وارداتی و هم داروی تولیدی، تحت کنترل شدید و ضوابط خاصی تحت اختیار پخش قرار می‌گیرد و پخش هم به صورت آنلاین اطلاعات توزیع و موجودی را در اختیار سازمان و دارو قرار می‌دهد. او در ادامه به ذکر مثالی پرداخت و گفت: در مورد داروی وارداتی، پخش دارو را از گمرک تحویل می‌گیرد و در انبارهای خود برچسب اصالت می‌زند ودر شهرستان‌ها یا مراکز توزیع خود، اقدام به توزیع می‌کند. همه این مراحل، توسط سازمان رویت می‌شود. از این منظر، امکا ن قاچاق آنهم به صورت کامیونی از این مسیر امکانپذیر نیست. ولو اینکه تخلفی هم در طی این سال‌ها دیده نشده؛ مگر اینکه یک شرکت پخش با داروخانه‌یی تبانی کند تا به آن داروخانه داروی بیشتری بدهد. کارهایی از این قبیل که قابل صرف نظر هم هست. 

او می‌افزاید: اما در مورد داروهای بیماران خاص، مواردی که به ناصر خسرو ارجاع داده می‌شود و در آنجا به فروش می‌رود، تا جایی که من اطلاع دارم و بررسی‌ها هم اینگونه نشان می‌دهند؛ کسانی هستند که نسخه‌ای را دریافت می‌کننداما به جای دریافت دارو، آن را در بازار می‌فروشند. این افراد یا واقعا بیمار نیستند و یا بیمارند، اما به پول آن بیشتر از دارو احتیاج دارند که اینها هم قابل قاچاق نیستند. 

بنابه اظهارات ریاحی، اما وقتی ارز ۴۲۰۰ تومانی داده می‌شود، هزینه تمام شده برای تولید پایین است و از این‌رو این خطر وجود دارد که برخی سودجویی‌ها در بازار شکل بگیرد و داروی ایرانی به خارج از کشور قاچاق شود وفساد شکل بگیرد. هرچند در این زمینه ارزیابی دقیقی صورت نگرفته، اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که قاچاق دارو به خارج از ایران ادامه دارد. 

 رییس اتحادیه واردکنندگان دارو همچنین با تایید موضوع قاچاق معکوس افزود: ارز ۴۲۰۰ در واقع پرداخت یک یارانه کور است. برای خود من اتفاق افتاده دارویی را از عراق برایم آورده‌اند که برچسب اصالت خودمان روی آن بوده است. ریاحی با بیان اینکه این ارز رانتی و ارزان باید حذف شود، می‌گوید: فعالان بخش خصوصی بارها از دولت خواسته‌اند، که دارو را از شمول دلار ۴۲۰۰ تومانی خارج کند و 

مابه التفاوت حمایتی را به بیمه بدهد تا بیماران فشاری را تحمل نکنند. بهترین راه این است که مابه‌التفاوت و بخش بیشتری از بهای دارو را به سازمان‌های بیمه‌گر بدهند تا قیمت برای مصرف کننده تغییر نکند، این مساله پیچیده نیست، در همه جای دنیا به همین شکل انجام می‌شود، موقع مصرف به کالا یارانه داده می‌شود نه در مبدا. 

او در پاسخ به این پرسش که آیا تخصیص ارز ارزان در این سال‌ها به قاچاق دارو دامن زده، گفت: در گذشته که ارز تک نرخی بود یا تفاوت بین ارز مبادله‌ای و آزاد زیاد نبود و از طرفی هم واردات بسیاری از داروها به دلیل وجود مشابه ساخت داخل ممنوع بود، یکسری دارو به صورت قاچاق وارد کشور می‌شد. اما اکنون این رویه برعکس شده، یعنی هم داروهای وارداتی و هم تولید داخل به کشورهای دیگر به عنوان مثال درعراق که قیمت دارو ۴ برابر اینجاست، قاچاق می‌شود؛ چون ارز تخصیص یافته ارزان است. این فعال اقتصادی ادامه می‌دهد: پرواضح است که اختلاف شدید قیمت دارو در کشور با کشورهای همسایه، زمینه ساز رانت و فساد بوده و انگیزه سوداگران را تحریک می‌کند. همچنین تجربه نشان داده در این شرایط، طمع دلالی حتی در مسافران خارجی نیز ایجاد می‌شود که این موضوع قاچاق چمدانی دارو را در پی خواهد داشت. 

    قاچاق‌ها سازمان یافته اند

در همین رابطه، حسین یوسفی علوی رییس انجمن تکنسین‌های دارویی استان آذربایجان شرقی و 

نایب رییس کانون کارکنان داروخانه‌های کشور نیز در گفت‌وگو با «تعادل» با اشاره به جهش نرخ ارز در کشور می‌گوید: افزایش نرخ ارز در کشور و کاهش ارزش پول ملی، موجب شده تا شاهد قاچاق معکوس دارو در کشور باشیم. چراکه این جهش نرخ ارز، سود بالایی را نصیب قاچاقچیان دارو خواهد کرد، از این رو، این افراد تصمیم می‌گیرند به صورت غیررسمی دارویی که با ارز ۴۲۰۰ تومانی تهیه شده را به نرخ‌های بسیار بالاتر به خارج از مرزهای کشور بفرستند. البته علوی در مورد داروهای قاچاق مکشوفه در عراق نیز می‌گوید: البته هنوز جزئیات این کشف قاچاق مشخص نشده است؛ به‌طور مثال هنوز معلوم نیست که آیا این داروها ایرانی بوده یا خارجی ؟ از سوی دیگر هنوز معلوم نیست که آیا این ۱۹ کامیون و اقعا از مرزهای ایران تردد کرده‌اند یا خیر؟ اما اینکه مسوولان اظهار بی اطلاعی کرده یا ضدو نقیض صحبت کرده اند؛ نشان از این دارد که پشت قضیه چیزی نهفته است. 

او با بیان اینکه قاچاق دارو همواره مرسوم بوده، گفت: حتی زمانی که دلار هم ۱۰۰۰ تومان بود، شاهد قاچاق دارو بودیم؛ اما مساله‌ای که وجود دارد اینکه افرادی که اقدام به قاچاق دارو می‌کنند، قطعا وابسته به یک نهاد یا سازمانی هستند؛ چراکه یک فرد عادی نمی‌تواند اقدام به چنین کاری کند. گفته‌های علوی حکایت از این دارد که این نوع قاچاق‌ها، به صورت 

سازمان یافته و مرتبط با افراد و ارگان‌های خاصی در کشور صورت می‌گیرد. 

رییس انجمن تکنسین‌های دارویی استان آذربایجان شرقی در ادامه می‌گوید: باید این موضوع را نیز در نظر گرفت که در بحث دارو، ما شاهد قاچاق در ورود این قلم کالا به کشور نیز هستیم؛ به‌طوریکه اکنون در شرایط کرونایی برخی از داروهایی که برای مبارزه با بیماری کرونا مورد استفاده قرار می‌گیرد از ترکیه به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود و با چند برابر قیمت در بازار به فروش میرسند. این درحالی است که قیمت برخی از این داروها ۲ تا ۳ میلیون تومان است اما وقتی به صورت قاچاق به کشور وارد می‌شود، ۳۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد. 

او می‌گوید: برای جلوگیری از روند غلط در حوزه دارو، بهتر است که دولت راهکاری را تعریف کند که تجارت دارو یعنی هم در عرصه واردات وهم صادرات به صورت قانونی انجام شود، تا جلوی سوءاستفاده قاچاقچیان نیز گرفته شود. علوی اولین اقدام در این زمینه را آماده سازی زیرساخت‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید: با راه‌اندازی سامانه‌های تجاری و همچنین بررسی مجوزها و بازرسی‌های دقیق در گمرکات کشور می‌توان جلوی قاچاق دارو را گرفت.  با همه اینها، در مورد اینکه در سال ۹۹ چقدر دارو قاچاق شده است؛ هنوز آمار رسمی از سوی هیچ نهادی منتشر نشده، اما براساس آنچه پیش‌تر، متولیان ستاد مبارزه با قاچاق کالا عنوان کردند، ارزش کشفیات دارویی در سال 97، برابر با 2954 میلیارد ریال بوده که در سال 98 به 2704 میلیارد ریال رسیده که نشان از کاهش ۸ درصدی دارد. البته یک آمار مقدماتی هم وجود دارد که قابل استناد نیست. این آمار در سه ماهه نخست امسال 600 میلیارد ریال است. البته این آمار نیازمند بررسی بیشتر است. از سوی دیگر حمیدرضا دهقانی‌نیا سخنگوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در گفت‌وگویی که پیش‌تر با «خبرگزاری فارس» داشته در مورد قاچاق خروجی دارو از کشور گفته است: قاچاق خروجی دارو از کشور اتفاق می‌افتد و بار‌ها در این رابطه با وزارت بهداشت و درمان صحبت شده تا با تکمیل سامانه «تی‌تک» به منوط شدن فروش دارو‌ها مخصوصاً داروی بیماران خاص به استعلام جلوگیری شود. اما در حال حاضر واردات دارو در راستای جلوگیری از افزایش قیمت دارو برای مصرف‌کننده با ارز ۴۲۰۰ تومانی انجام می‌شود و این موضوع می‌تواند روی قاچاق خروجی دارو تأثیرگذار باشد.

برش

   ناصر ریاحی عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی تهران: انتشار چنین خبری باعث تعجب است؛ زیرا قاچاق سازمان یافته به صورت کامیونی امری غیرعادی است، زیراهم داروی وارداتی و هم داروی تولیدی، تحت کنترل شدید و ضوابط خاصی تحت اختیار پخش قرار می‌گیرد و پخش هم به صورت آنلاین اطلاعات توزیع و موجودی را در اختیار سازمان غذاو دارو قرار می‌دهد در مورد داروی وارداتی، پخش دارو را از گمرک تحویل می‌گیرد و در انبارهای خود برچسب اصالت می‌زند ودر شهرستان‌ها یا مراکز توزیع خود، اقدام به توزیع می‌کند. همه این مراحل، توسط سازمان رویت می‌شود.