چین نخستین نجات یافته از کرونا
جهان به روزهای پایانی سال 2020 نزدیک می‌شود، سالی که شاید در دوران معاصر تاریخ بشر، هیچ شباهتی به سال‌های قبل و حتی بعد از خود نداشته باشد و همین مساله اوضاع اقتصادی جهان را نیز منحصر به فرد کرده است. جهان در حالی سال 2020 میلادی را آغاز کرده بود که به نظر می‌رسید، افقی روشن پیش‌روی بسیاری از دولت‌ها خواهد بود. با فروکش کردن نسبی جنگ‌ها در خاورمیانه، کمرنگ شدن حضور داعش و ثبات نسبی در کشورهایی مانند عراق و افغانستان، به نظر می‌رسید در غرب آسیا نیز شرایط بهتر از قبل خواهد بود، با این وجود اما کابوسی که بسیاری کشورها از آن می‌ترسیدند، خیلی زود بر سر تمام مردم جهان سایه افکند. در هفته‌های پایانی سال 2019، دولت چین اعلام کرد که یک ویروس ناشناخته در بخش‌هایی از این کشور، شیوع یافته است. این ویروس نوع جهش یافته‌ای از ویروس قدیمی کرونا بود که به نظر می‌رسید از حیوان به انسان انتقال یافته و محل ابتدایی آن، بازار فروش حیوانات وحشی در شهر ووهان چین بوده است. هرچند در روزهای ابتدایی به نظر می‌رسید این ویروس نیز مانند دیگر تهدیداتی که در سال‌های قبل بروز یافته بود و در بستری کوتاه متوقف شد، می‌توان به توقف کرونا نیز امید داشت اما تصاویری که در روزهای بعد از ووهان انتشار یافت، خبر از یک فاجعه بالقوه می‌داد. دولت چین اعلام کرد تمام شهر ووهان را قرنطینه کرده و به مردم این شهر اجازه خروج از خانه‌هایشان را نمی‌دهد، تصمیمی که چند ماه اجرای آن ادامه یافت و ووهان را به شهر ارواح شبیه کرد. با وجود آنکه پکن اعلام کرد تلاش می‌کند از انتشار بیشتر ویروس و انتقال آن به بیرون از چین جلوگیری کند اما در هفته‌های بعد، در گوشه و کنار جهان خبرهایی از مشاهده نخستین موارد ابتلا مخابره شد و طولی نکشید که بسیاری از کشورها از آغاز موج نخست مواجهه با این بیماری خبر دادند. در ایران نیز دولت از ابتدای اسفند اعلام کرد که دو مورد از ابتلای قطعی به کرونا در قم مشاهده شده و به دنبال آن سیاست‌های محدود کننده را کلید خواهد زد. در کنار نگرانی که برای سلامت افراد به وجود آمد، محدودیت‌های اجتماعی و بستن کسب و کارها، خیلی زود در سراسر جهان نتایج اقتصادی شیوع این ویروس را نیز نمایان کرد. جز چند کشور محدود، مابقی کشورها اعلام کردند که سیاست‌هایی را برای قرنطینه سراسری کلید خواهد زند که چند ماه به طول انجامید و در نتیجه رشد اقتصادی بسیاری از این کشورها به سرعت کاهش یافت و منفی شد. در کنار آن، با توجه به محدودیت‌هایی که در رفت و آمد بین المللی وضع شدند، چه در حوزه تجارت و چه در حوزه گردشگری فشار مالی بسیار سنگینی بر اقتصادها آمد.در ابتدای شیوع ویروس کرونا، سازمان‌های جهانی پیش بینی کردند که در سال 2020 رقم تجارت جهانی تا 30 درصد افت خواهد کرد، پیش بینی که هرچند در ماه‌های بعد قدری تعدیل شد اما آنچه که قطعی به نظر می‌رسد، کاهش رشد اقتصادی در سراسر جهان است.
مورد منحصر به فرد چین
شیوع کرونا در چین، در ابتدا این گمانه زنی را به وجود آورد که کشورهای مخالف با چین در عرصه اقتصادی و سیاسی امکان نقش آفرینی پشت پرده در این حوزه را داشته‌اند و شاید هدف از این ویروس توقف حرکت رو به رشد چین باشد. در عمل اما آنچه چند ماه بعد ثابت شد این بود که نه تنها چین توانست از زیربار کرونا خارج شود که حتی در فصول بعدی سال 2020 به تنها کشوری تبدیل شد که رشد مثبت اقتصادی خود را حفظ کرده است. آمارهای جدیدی که سازمان همکاری‌های اقتصادی منتشر کرده این موضوع را ثابت می‌کند.
چین، اولین و تنها اقتصادی بود که توانست ضررهای ویروس کرونا را جبران کرده و رشد سالانه 4.9درصدی را برای سه ماهه چهارم ثبت کند. در سه ماهه دوم سال 2020، اقتصاد چین در مقایسه با سه ماهه مشابه سال 2019، 3.2درصد رشد را تجربه کرد. این بدان معناست که این کشور تنها یک فصل با رشد منفی ناشی از بیماری همه‌گیر را ثبت کرد.
سایر کشورها تنها می‌توانند رویای این سناریو را ببینند: اکثر اقتصادهای اروپایی در پاییز سال جاری وارد سومین فصل متوالی ضرر در تولید ناخالص داخلی شدند و باید گفت اسپانیا، پرتغال، چک و اتریش
تا کنون شاهد بیشترین آسیب بوده‌اند. قرنطینه‌های ناشی از موج دوم که هم‌اکنون در سراسر این قاره اعمال شده، به این معنی است که در سه ماهه چهارم نیز امیدی حاصل نخواهد شد.
ایالات متحده که به رغم ادامه شیوع ویروس کرونا اقتصاد خود را بازگشایی کرد، شاهد تولید ناخالص داخلی تقریبا 3درصد کمتر نسبت به سطح سال گذشته بود. هند در میان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی جزو کشورهایی بود که در سه ماهه دوم 2020 بیشترین ضرر را متحمل شد و انتظار می‌رود زمانی که ارقام سه ماهه سوم گزارش شود، ادامه این روند مشاهده شود.
امید به 2021
شرایط خاصی که کرونا در اقتصاد جهان به وجود آورده، دولت‌ها را نیز بر آن داشته تا تصمیمات متفاوتی بگیرند. در ایران دولت با توجه به فشار تحریم‌ها، تصمیم بر بازگشایی کسب و کارها حدود دو ماه پس از آغاز تعطیلات گرفت، موضوعی که به گمان برخی کارشناسان در آغاز موج دوم کرونا بی تاثیر نبوده است. در امریکا نیز دولت ترامپ پس از چند هفته تعطیلی، حکم به بازگشایی کارها داد، موضوعی که صدای کارشناسان بهداشتی در این کشور را نیز در آورد. در کشورهای اروپایی اما سیاست‌های بازگشایی دست به عصاتر در دستور کار قرار گرفتند اما با این وجود آمارها در هفته‌های گذشته نشان می‌دهد که موج دوم کرونا با قدرت در اروپا آغاز شده و از این رو چاره‌ای جز قرنطینه دوباره یا محدود کردن کسب و کارها وجود ندارد.
در این بستر به نظر می‌رسد، همچنان رشد اقتصادی منفی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته ادامه پیدا کند و به دنبال آن بحران اقتصادی ناشی از کرونا در ماه‌های پیش‌رو نیز تداوم داشته باشد.
تنها نکته امیدوار کننده در سال 2021 در قیاس با سال جاری، خبرها از دست یابی به واکسن این ویروس است. شرکت امریکایی فایزر چند روز قبل خبر از دسترسی قطعی به واکسن داد، خبری که در همان ساعات نخست به رشد قابل توجه بازارهای بورس جهانی و قیمت نفت منجر شد و نشان داد که جهان در صورت کاهش خطر پاندمی کرونا، آماده پیشرفت اقتصادی مجدد است. با این وجود هنوز هیچ یک از این واکسن‌ها که برخی از آنها شرایط امیدوارکننده‌ای را پشت سر می‌گذارند، مجوزهای نهایی را دریافت نکرده‌اند و پس از دریافت مجوز نیز، ابهام اصلی در نحوه تولید و توزیع آنها خواهد بود.
سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده خطر کرونا تنها زمانی متوقف خواهد شد که بخش قابل توجهی از جمعیت کره زمین واکسن دریافت کنند و این امر نیاز به میلیاردها دلار هزینه و البته برنامه‌ریزی کلان دارد. در ماه‌های ابتدایی سال آینده تنها چند میلیون دوز از واکسن قابلیت تولید خواهد داشت و کشورهای توسعه یافته از هم اکنون این دوزها را خریداری کرده‌اند. اینکه خطوط تولید و توزیع به چه شکل توسعه پیدا کنند که در نهایت به واکسیناسیون جهانی منجر شود سوالی مهم است اما با این وجود، به نظر می‌رسد در صورتی که فرآیند تزریق واکسن آغاز شود، اقتصاد جهان تکان مثبت جدی را تجربه خواهد کرد، تغییری که بسیاری از کشورهای زیان دیده از کرونا در ماه‌های گذشته، به امید آن سال 2021 را آغاز خواهند کرد.
