ریشه ایده توزیع رایگان قیر

جواد نیک‌بین

بسیاری از کارشناسان معتقدند، رانت و ویژه‌خواری یکی از اساسی‌ترین مشکلات اقتصاد ایران در مسیر پیشرفت و بهبود اوضاع است. یعنی مکانیسم‌های رانت‌خیزی که در بخش‌های مختلف اقتصادی لانه کرده، اقتصاد را از پویایی و تحرک دور کرده است. مخالفت‌هایی که در خصوص توزیع قیر رایگان در مجلس و در محیط‌های کارشناسی در بیرون مجلس مطرح شد، ناشی از مشکلی است که در ذات این طرح قرار دارد. 

یعنی علت مخالفت با این طرح به دلیل مثلا برخی اجزای مشکل ساز طرح نیست، بلکه به این دلیل است که بنیان این نوع تخصیص‌ها مفسده‌انگیز است. تجربیات گذشته کشور از اجرای این نشان می‌دهد که این نوع طرح‌های رانت‌خیز نه تنها گرهی از مشکلات توسعه و عمرانی روستاها باز نمی‌کند بلکه در میان‌مدت و بلندمدت مشکلات تازه‌ای را در این زمینه ایجاد می‌کند. ضمن اینکه دامنه وسیعی از نهادهای نظارتی، امنیتی، اطلاعاتی و پژوهشی نسبت به اجرای تبعات این طرح هشدار داده‌اند. این نهادهای نظارتی از نمایندگان خواستند با توجه به این واقعیت که اجرای این طرح، باعث افزایش دامنه‌های فساد در اقتصاد می‌شود، نسبت به عملیاتی ساختن طرح تجدیدنظر کنند، اما با وجود تمام این هشدارها و تذکارهای کارشناسی، طرح مورد تایید قرار گرفت. البته نیاز شهرهای کوچک و روستاها به قیر یک نیاز ضروری است، اما راهکار معقول و شفاف آن است که شهرداران، دهداران، ادارات راه و شهرسازی و... مسیر قانونی را برای تهیه قیر دنبال کنند. یعنی بودجه‌ای برای این منظور مصوب شود و بعد از طریق بخش‌های قانونی این قیر مورد نیاز خریداری شود. نه اینکه بدون حساب و کتاب ظرفیتی مفسده‌انگیز و رانت زا در بخش‌های اجرایی و مدیریتی ورود کند که منافع ان نه به جیب مردم بلکه به جیب سوداگران می‌رود. دلیل عدم نظارت بر این طرح نیز ناشی از تنوع و گستردگی است که طرح در زمان اجرا با آن روبه‌روست. بنابراین مخالفت ما با این طرح نه به دلیل روش‌های اجرایی نامطلوب یا مثلا سوءمدیریت‌های احتمالی در روند توزیع قیر، بلکه به دلیل رانتی است که در ذات طرح نهفته است. به نظرم نقش رسانه‌ها برای روشنگری در خصوص تبعات منفی این طرح کلیدی است، وقتی رسانه‌ها ابعاد کارشناسی موضوع را به‌طور شفاف منعکس کنند، آگاهی‌های عمومی نیز درباره یک چنین طرح‌هایی افزایش پیدا می‌کند. اگر حقیقتا پای پروژه توسعه و عمران روستاها در میان باشد با استفاده از روش‌های شفاف و اصولی می‌توان این رویکردهای عمرانی را پیش برد، اما واقع آن است که این نوع طرح‌ها بیشتر باعث توسعه کسب و کار سوداگران و رانت‌خواران می‌شود تا توسعه روستاها. معتقدم رسانه‌ها باید پایش دقیقی درباره این موضوع صورت دهند تا مشخص شود آیا منافع این طرح به روستاها رسیده یا وارد حساب دلال‌ها شده است.