چوب ادب بودجه

علی قنبری

اظهارات دیروز اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهوری درباره اینــــــکه  بودجه «چـــوب ادب سیـــاستمــداران بــه خــصــوص ســیاستـــمداران شعاری است»، یک‌بار دیگر مساله‌ای ذیل عنوان «بودجه» را به عنوان یکی از مهم‌ترین گزاره‌های اقتصادی در ویترین تحلیلی رسانه‌ها و شبکه اجتماعی نشاند. بودجه در واقع آینه تمام‌نمای هر اقتصادی است. بازتاب مجموعه فعل و انفعالات اقتصادی در کشوری در این سند مهم مالی بازتاب پیدا می‌کند. به گونه‌ای که کوچک‌ترین اشتباهی در فرایند بودجه‌ریزی و بودجه‌نویسی می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری در اقتصاد کلان کشور به جای بگذارد. مثلا کافی است بودجه‌ای به جای استناد به واقعیات اقتصادی مبتنی بر شعارها و رفتارهای پوپولیستی نوشته شود تا اقتصاد کلان کشور متاثر از کسری در مسیر نوسان قرار بگیرد. اهمیت این سند مالی فراگیر به اندازه‌ای است که برخی از اساتید علم اقتصاد از معتقدند برای اینکه تصویر درستی از یک قلمروی اقتصادی به دست آورد باید نگاهی به بودجه سالانه جامعه ورد نظر انداخت. یکی از مهم‌ترین لوایح دولت که بعد از بحث و بررسی در مجلس و شورای نگهبان تایید می‌شود، بودجه است. در واقع بودجه تعیین می‌کند که بخش‌های مختلف اقتصادی در طول یکسال چه راهبردی را باید دنبال کنند. اما بودجه واقعی چه بودجه‌ای است؟ بودجه واقعی بودجه‌ای که تعادل و توازنر مطلوبی میان درآمدهای عینی و واقعی و درآمدهایش ایجاد شود.هرچند شاید به نظر برسد این معادله ساده است، اما تجربه تاریخی کشورمان در طول تاریخ معاصر نشان داده که رفتارهای پوپولیستی و شعاری همواره سایه سنگین خود را بر بودجه کشور انداخته است و این موضوع باعث بروز خسارت‌های فراوانی برای کشور شده است.خارج از چهارچوب واقعی بودجه، اگر فرد یا جریانی شعارهای مردم‌فریبانه و عوامانه بدهد ومدام بر بار هزینه‌های بودجه بیفزاید، نتیجه آن بلافاصله در اقتصاد و معیشت مردم نمایان خواهد کرد. متاسفانه مجلس یازدهم طی چند ماهی که سکان هدایت ساختار تقنینی کشور را به دست گرفته، نشان داده در حوزه‌های اقتصادی و تخصصی بیشتر از اینکه مبتنی بر اصول علمی و کارشناسی برنامه‌ریزی کند، مبتنی بر رویکردهای پوپولیستی و در راستای ایجاد محبوبیت بیشتر جناحی عمل می‌کند. با نگاهی به مهم‌ترین طرح‌های اقتصادی مجلس مثل طرح توزیع اقلام اساسی، طرح جهش تولید مسکن، طرح قیر رایگان و... متوجه خواهیم شد که رویکرد مجلس در خصوص موضوعات اقتصادی و معیشتی فرسنگ‌ها فاصله با اصول علمی و کارشناسی دارد. 

مجلس به جای رفتارهای کارشناسی به دنبال رفتارهای غیر معمول است و این رفتارهای شلخته اقتصادی را تحت عنوان حرکت‌های انقلابی یا تصمیمات ضدساختاری مطرح می‌کند.این رفتارها باعث بروز نگرانی‌های فراوانی میان تحلیلگران و دلسوزان کشور شده است. در شرایطی که کشور با یکی از بزرگ‌ترین کسری‌های بودجه در طول تاریخ روبه روست و اعداد ارقامی حول و حوش 150هزار میلیاردتومان تا250هزار میلیارد تومان در خصوص بودجه (60درصد حجم کلی بودجه) مطرح می‌شود، نمایندگان هر روز هزینه‌های افزونتری را بر بودجه کشور سوار می‌کنند. افزایش این حجم از کسری در بودجه به این معناست که دولت همچنان باید استقراض کند. با توجه به اینکه ظرفیت محدودی برای انتشار اوراق و... وجود دارد، در نهایت دولت ناچار است زیان بار‌ترین شکل استقراض که استقراض از بانک مرکزی است را دنبال کند.اما چرا نمایندگان که بهتر از من و شما به آمارهای اقتصادی دسترسی دارند به جای کمک در مسیر جبران کسری، بر حجم کسری بودجه می‌افزایند؟ نباید فراموش کرد که درآمدهای نفتی کشور به پایین‌ترین حد خود رسیده است، درآمدهای مالیاتی نیز به دلیل مشکلات فضای کسب و کار محدودیت‌هایی دارد. سایر بخش‌های درآمدزای کشور مثل گردشگری و... نیز تا حد بالایی مسکوت مانده‌اند، در این شرایط مجلس باید با محکم کردن کمربندهای اقتصادی کشور را برای عبور از این دوران حساس عبور کنند. اما مجلس یازدهم به گونه‌ای تصمیم‌سازی کرده که باعث نگرانی‌های عدیده اساتید اقتصادی شده است. به نظرم مجلس فرصت دارد تا بودجه 1400کل کشور را در راستای منافع مردم تدوین کند. نمایندگان هر هنری دارند باید در بطن بودجه سال آینده بگنجانند تا بعد از ارایه این سند مشخص شود که عیار کارشناسی مجلس در چه حد و حدودی است. در شرایط فعلی که بودجه با حفره‌های متعددی از کسری روبه‌روست، مجلس هر روز بار تازه‌ای را بر بودجه سوار می‌کند. رویکردی که نه‌تنها مشکلات معیشتی را کاهش نمی‌دهد بلکه باعث بروز مشکلات جدید برای همان مردمی می‌شود که نمایندگان مجلس شعار حمایت از آنها را سر می‌دهند. مبتنی بر این موارد معتقدم که بودجه1400 سند روشنی است که مجلس می‌تواند، سطح کارشناسی خود را در آن نمایان کند. صحبت‌های معاون اول رییس‌جمهوری نیز مبتنی بر همین ضرورت‌ها باید تحلیل و تفسیر شود. باید دید آیا نمایندگان حاضر به پذیرش واقعیات اقتصاد کشور و نظرات کارشناسی هستند یا اینکه جهت‌گیری بودجه را به سمت ناکجاآباد سوق خواهند داد؟