آیا آزمایش‌های غربالگری مبنای صدور دستور سقط جنین است؟

بارداری و تولد فرزند بدون شک یکی از بهترین و مهم‌ترین تصمیم‌های زندگی است. با این حال این تصمیم با چالش‌هایی مواجه است که می‌تواند تحقق این تجربه لذت‌بخش را سخت یا ناممکن سازد. امروزه بارداری یا به اصطلاح عامیانه‌تر بچه‌دار شدن با مراقبت‌های پزشکی ویژه‌ای همراه است که تمام این مراقبت‌ها در راستای حفظ سلامت کامل مادر و نوزاد انجام می‌شود. بخش مهمی از این مراقبت‌ها به تست‌های غربالگری مربوط است، تست‌هایی که اظهارات متفاوتی درباره لزوم انجام شدن یا نشدن آنها مطرح است. عده‌ای از کارشناسان معتقدند پیشرفت علم در حوزه بارداری و مراقبت از جنین نه تنها نتوانسته مسیر تولید مثل را تسهیل کند بلکه سبب افزایش سقط‌های بی‌دلیل و کم ریسک شده است. به بیان دیگر، این صاحب نظران بر این باورند که انجام چنین تست‌هایی در تضاد با هدف ذکر شده آنها یعنی اطمینان از سلامت جنین است. نکته حائز اهمیت در این باره رفع مسوولیت آزمایشگاه‌ها از صحت و دقت انجام این تست‌ها است، تست‌هایی که زمینه ساز تصمیم پزشک متخصص درباره سقط یا عدم سقط جنین است. نگاهی به فرم‌های رضایت‌نامه انجام تست غربالگری نشان می‌دهد، تست‌های غربالگری صرفاً یک تست بوده و عمل تشخیصی محسوب نمی‌شود.  با اینکه در توضیحات آزمایش غربالگری سه ماهه اول و دوم و ترکیبی سه ماهه اول و دوم این‌طور ذکر شده که «این تست جنین‌های مبتلا به سندروم… را تشخیص می‌دهد» اما در پایان به صراحت تاکید شده که این آزمایش صرفا یک تست بوده و تشخیصی نیست بنابراین ممکن است نوزاد متولد شده مبتلا به اختلالات کروموزمی باشد! به عبارت دیگر، با اینکه حامیان اصلی تست‌های غربالگری معتقدند که انجام این تست‌ها توانسته از تولد نوزادهایی با بیماری خاص و غیرقابل درمان یا معلول جلوگیری کند اما تاکید بر تست بودن این آزمایش‌ها و نه تشخیصی بودنشان نشان می‌دهد انجام تست‌های غربالگری نمی‌تواند تضمین کافی را برای تولد یک نوزاد سالم صادر کند. دکتر محمد حسین صنعتی در این باره به مهر گفت: آزمایش‌های تشخیصی دوران بارداری به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول همان آزمایش‌های غربالگری هستند که در این آزمایش‌ها افراد پرخطر از افراد کم‌خطر تفکیک اما به عنوان تشخیص قطعی محسوب نمی‌شوند. این آزمایش‌ها از هفته دهم بارداری آغاز می‌شود. عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری افزود: سیر انجام آزمایش‌ها به گونه‌ای است که اگر در غربالگری مرحله اول اشکالی دیده شود به مرحله دوم ارجاع داده می‌شود و اگر این اختلالات در مرحله دوم مشاهده شود به آزمایش ژنتیک ارجاع داده می‌شوند. آزمایش‌های ژنتیکی قطعی هستند و از دقت بالاتری نسبت به آزمایش‌های غربالگری برخوردار هستند. وی اضافه کرد: بسته به نظر پزشک حتی ممکن است فردی پس از انجام آزمایش مرحله اول به آزمایش تشخیص ژنتیکی قطعی ارجاع داده شود. حتی ممکن است فردی به دلیل سوابق خانوادگی یا ازدواج فامیلی جزو دسته پرخطر به شمارآید که با این شرایط پزشک می‌تواند بدون مستقیماً دستور انجام آزمایش تشخیص قطعی ژنتیک را صادر کند.  صنعتی با اشاره به دقت آزمایش‌های غربالگری بیان کرد: آزمایش مرحله اول از دقت ۹۰ درصدی برخوردار است و مرحله دوم از دقت ۷۰ درصدی برخوردار است که به همین دلیل ما این آزمایش‌ها را صرفاً تست می‌دانیم نه تشخیص قطعی. این در حالی است که دقت آزمایش‌های تشخیص قطعی ژنتیکی ۹۹ درصد است و با انجام چنین آزمایشی است که می‌توان درباره اختلالات جنین اظهارنظر قطعی کرد. وی در پاسخ به این سوال که «چرا با توجه به اینکه استانداردهای جهانی انجام آزمایش غربالگری مرحله دوم را بین هفته ۱۸ تا ۲۲ تعریف کرده اما در کشور این آزمایش بین هفته ۱۵ تا ۱۷ انجام می‌شود؟ اظهار کرد: در کشور ما آزمایش‌ها بر اساس دستور وزارت بهداشت انجام می‌شود که تغییر این بازه زمانی به دلیل مسائل شرعی است چرا که در بازه زمانی ۱۸ تا ۲۲ هفتگی مرحله دمیده شدن روح در بدن جنین انجام می‌شود و اگر در این زمان اختلالات ژنتیکی قطعی شناسایی شوند امکان سقط جنین وجود ندارد! دکتر صنعتی با تاکید بر اینکه مبنای دستور قطعی درباره سقط جنین، آزمایش تشخیص ژنتیکی قطعی است و نه آزمایش‌های غربالگری؛ خاطرنشان کرد: دستور سقط برای تمام بیماری‌ها صادر نمی‌شود بلکه برخی از بیماری‌ها از جمله سندروم دان، تالاسمی ماژور، بیماری دو ژن، بیماری‌های عصبی-عضلانی، سندروم ادوارد آن‌هم با نظر قطعی پزشکی قانونی منجر به سقط می‌شوند. ضمن اینکه آزمایش تشخیص قطعی باید تا پیش از زمان ۱۸ هفته و ۶ روز باشد و اگر حتی یک روز از این زمان بگذرد دیگر دستور سقط صادر نمی‌شود.