خطر تکرار وابستگی به نفت

وحید شقاقی

امروز در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان، بخش مهمی از منابع عمومی بودجه دولت‌ها از طریق درآمدهای پایدار مانند مالیات تامین می‌شود. 

 در چنین شرایطی مدیریت دخل و خرج دولت از طریق منابعی تامین می‌شود که پایدار و طولانی‌مدت هستند و از این رو اتفاقات کوتاه‌مدت، مدیریت اقتصادی جامعه را تهدید نمی‌کند. در ایران اما شرایط همواره متفاوت بوده است. دولت‌های مختلف با وجود شعارهایی که در تمامی سال‌های گذشته وجود داشته، وابستگی دولت به پول نفت، بخش مهمی از منابع بودجه را به وجود آورده و همین امر آسیب پذیری اقتصاد کشور را افزایش داده است. به این ترتیب که هرگاه به دلایل مختلف، قیمت جهانی نفت کاهش پیدا کرده یا دولت‌های خارجی فروش نفت ایران تحریم و محدود کرده‌اند، فشاری جدی بر بودجه و اقتصاد ایران وارد شده است که نمونه آن را در وضعیت اقتصادی کشور در دو سال گذشته نشان داده است. با وجود فشاری که در سال‌های اخیر وجود داشته، تحریم‌ها باعث شدند دولت سرانجام مجبور شود اتکای خود به درآمدهای نفتی را کاهش دهد و عملا در دو سال گذشته، کشور بدون درآمد نفتی اداره شده است که در نوع خود یک دستاورد مهم به شمار می‌رود.

اینکه ایران یک ثروت خدادادی دارد که می‌تواند در پیگیری برخی اهداف کلان اقتصادی مورد استفاده قرار بگیرد بر کسی پوشیده نیست اما اینکه این پول چگونه مورد استفاده باشد، سوال مهم و اساسی در نظام بودجه‌ریزی کشور است. اگر ما بتوانیم پول حاصل از نفت را به سرمایه‌گذاری در امور زیرساختی و عمرانی اختصاص دهیم، در سال‌های آینده حرکت به سمت اهداف کلان، افزایش رشد اقتصادی و بهبود تولید فراهم می‌شود و از سوی دیگر، فشار بر اقتصاد ملی نیز به دلیل تحریم‌ها کاهش پیدا می‌کند.

در رابطه با آنچه در لایحه بودجه سال آینده دیده می‌شود دو ابهام جدی وجود دارد. نخست انکه مسیر لغو تحریم‌ها و بازگشت امریکا به برجام ابهام‌ها و اما و اگرهای جدی دارد و مشخص نیست در ماه‌های آینده چه سرنوشتی در انتظار آن خواهد بود. با این وجود حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که امکان فروش نفت وجود خواهد داشت، دیگر نباید اشتباهات سال‌های گذشته را تکرار کرد و در شرایطی که دولت توانسته در سال‌های اخیر کشور را بدون نفت اداره کند، این یک خطر جدی خواهد بود که ما بار دیگر به نفت وابسته شویم.

میزان درآمدهای پیش‌بینی شده برای نفت، بخش مهمی از منابع عمومی بودجه را شامل می‌شود و از این رو باید امید داشت با همکاری مجلس و دولت، طرحی ارایه شود که وابستگی مستقیم به نفت کنار گذاشته شود و اگر بنا باشد با کم شدن تحریم‌ها، بار دیگر دسترسی به درآمدهای نفتی ممکن شود، باید برنامه‌ای تعبیه شود که این پول با بودجه عمومی ارتباط مستقیم نداشته باشد و در قالب یک برنامه بلندمدت، منابع نفتی به حوزه‌های عمرانی و زیرساختی تزریق شوند.