کرونای جهش یافته، پشت دروازه‌ها
ویروس کرونا در همه ماه‌های اخیر جهش‌های مختلفی داشته و میزان سرایت‌پذیری آن بیشتر شده و جهش اخیر در یکی از بخش‌های این ویروس در انگلستان اتفاق افتاده که به گفته مسوولان وزارت بهداشت هنوز در ایران شناسایی نشده و انگار پشت دروازه‌ها در انتظار غفلت است. به گزارش ایرنا، ویروس کرونا ثابت کرده که کاملا مطیع و رام است، اما افسار این اطاعت و رام بودن در دست جامعه و مسوولان قرار دارد. هرچه جامعه و مسوولان این افسار را شل‌تر بگیرند، کرونا گردن می‌کشد و در این گردن‌کشی، جان‌های زیادی را به زیر خاک می‌برد. ویروسی که از تعلل و غفلت، غرق لذت می‌شود و هرچه به آن بی‌توجه‌تر باشیم، بساط خوش گذرانی با رفقایش و گرفتن جان انسان‌ها را پهن‌تر می‌کند. حالا همین ویروس که کم‌کم به یک سالگی خود در ایران می‌رسد، کیلومترها آن طرف‌تر دچار جهش ژنی شده و دارد در قلب اروپا، روی اجداد یک ساله‌اش که از شرق ظاهر شده بودند را سفید می‌کند و جان می‌گیرد. ویروس جهش یافته‌ای که برخی با مقاصد سیاسی به آن لقب کشوری را می‌دهند، اما در کشورهای آفریقایی هم به شکل دیگری جهش یافته و همچنان انسان‌ها را دچار شوک می‌کند.
این بار حواس‌مان هست
هرچند در ابتدای ظاهر شدن ویروس کرونا در چین، بسیاری از کشورها این موضوع را چندان جدی نگرفتند و مراودات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به شکل معمولی ادامه داشت؛ اما نتیجه این عادی‌انگاری به مرور و با توفان کرونا، برای همه کشورها مشخص شد و کشورها حواس‌شان جمع شد که با کووید ۱۹ نمی‌توان شوخی کرد. جهش ژنی ویروس کرونا در آستانه سال ۲۰۲۱ میلادی در اروپا شناسایی و حالا باعث بسته شدن مرزهای کشورها از مبدا یا مقصد انگلستان شده است. جایی که گفته می‌شود جهش ژنی اخیر را در آن‌جا شناسایی کرده‌اند. اتفاقی که حواس جمعی مسوولان کشورمان را هم در بر داشت و با درخواست وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از وزیر راه، پروازها از مبدا و به مقصد انگلستان تقریبا از ۳۰ آذر ۱۳۹۹ برای دو هفته متوقف شد. البته نامه سعید نمکی به محمد اسلامی در اولین روز زمستان در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت؛ نامه‌ای که وزیر بهداشت در آن به وزیر راه نوشته بود: «بر اساس گزارش واصله، اخیراً نوع جهش‌یافته ویروس کووید ۱۹ در برخی کشورها به ویژه کشور انگلیس مشاهده شده که به احتمال قوی دارای بیماری‌زایی بالایی است، لذا به منظور رعایت اقدامات احتیاطی خواهشمند است دستور فرمایید از این تاریخ کلیه پروازهای خطوط هوایی شرکت‌های ایرانی به مقصد کشور انگلستان و بالعکس لغو و کان لم یکن اعلام شود.» روز قبل از انتشار این نامه که برابر با شب یلدا بود، شهرام آدم‌نژاد معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی به خبرنگار ایرنا گفت: «با تشخیص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پروازها بین ایران و انگلیس به مدت دو هفته تعلیق می‌شود.» حواس جمعی این بار، فقط در نامه به وزیر راه خلاصه نشد و وزیر بهداشت در نامه‌ای به علیرضا رییسی معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز نوشت: «پیرو مذاکره انجام‌شده و نامه‌های قبلی مبنی بر بررسی دقیق کسانی که مستقیم یا غیرمستقیم از مبدأ کشور انگلیس وارد می‌شوند و نیز قطع موقت پروازهای خطوط هوایی شرکت‌های داخلی به مقصد آن کشور، ضروری است، سریعاً کلیه کسانی که طی دو هفته گذشته از مبدأ کشور انگلیس مستقیم یا غیرمستقیم وارد کشور شده‌اند مورد بررسی قرار گرفته و تا تعیین تکلیف نتایج آزمایشات مربوطه، تحت قرنطینه و مراقبت کامل قرار گیرند.»
دیر گزارش کردند
به گفته مسوولان وزارت بهداشت، جهش ژنی ویروس کرونا در اروپا تقریبا سه ماه دیر اعلام شده است. یعنی در این بازه زمانی این ویروس می‌توانست به راحتی خود را جا‌به‌جا کند. البته داستان کرونای جهش‌یافته به واسطه تجربه یک ساله کشورها از برخورد با اجداد این ویروس، قدری متفاوت‌تر است. نمکی روز سوم دی ۱۳۹۹ در رصدخانه وزارت بهداشت در این رابطه اظهار کرد: «متاسفانه دولت انگلیس، جهش ویروس کرونا را در این کشور با تاخیر اعلام کرد. جهش ویروس کرونا در قسمت‌های مهم این ویروس و قسمت پروتئین بیرونی آن بوده که توانایی ویروس را با چسبندگی بیشتر در سرایت و بیماری‌زایی و نفوذ ویروس بر نسوج بدن بیشتر کرده است. به محض اینکه از این موضوع در انگلیس مطلع شدیم، مرزهای هوایی برای پروازهای مستقیم به روی انگلیس بسته شد و از طرف ایران نیز پروازی به انگلیس انجام نمی‌شود. همچنین بلافاصله افرادی که در ۱۵ روز گذشته از انگلیس به ایران آمده بودند چه ایرانی و چه غیرایرانی همگی رصد شدند و خوشبختانه تاکنون هیچ ردپایی از این ویروس جهش‌یافته کرونا در ایران مشاهده نشده است. البته در ماه‌های گذشته جهش ویروس کرونا را در ایران هم داشته‌ایم و تاکنون ۶۶ نوع ویروس کرونا در کشور مشاهده شده، اما هیچ‌کدام از تغییرات روی این قسمت پروتئین ویروس کرونا که موجب چسبندگی بیشتر آن شده، نبوده است. با این حال هر مسافری که از خارج به ایران بیاید علاوه بر مشاهده نتایج تست کرونای قبلی آنان، دوباره در فرودگاه از آنان تست گرفته می‌شود.»
چه بلایی سر کرونا آمد؟
گونه جدید ویروس کرونا که ۷۰ درصد مسری‌تر بوده و بارِ (load) ویروسی افراد مبتلا به آن بالاتر است. مت هنکاک، وزیر بهداشت انگلیس اولین بار ۱۴ دسامبر (۲۴ آذر) خبر شناسایی گونه جدید ویروس کرونا را با پارلمان در میان گذاشت. سه روز بعد (۲۹ آذر)، بوریس جانسون در یک کنفرانس مطبوعاتی به‌طور عمومی وجود چنین ویروسی را تایید کرد. بر اساس یافته‌های دانشمندان انگلیسی، احتمال مبتلا شدن افراد زیر ۱۵ سال با این ویروس جهش‌یافته، در مقایسه با ویروس قدیمی کرونا بیشتر است. به گفته آنها این رفتار ویروس کرونا که کودکان را کمتر مبتلا می‌کرد یک رفتار استثنایی بود، زیرا بیماری‌های تنفسی ویروسی معمولاً کودکان را بیشتر مبتلا می‌کنند، اما اکنون به نظر می‌رسد ویروس جدید کودکان و بزرگسالان را به‌طور یکسان مبتلا می‌کند. دانشمندان هنوز نمی‌دانند که تغییرات ژنتیکی در این ویروس منتهی به چه تغییری در رفتار آن خواهد شد. همچنین شواهدی در دست نیست که این ویروس بیماری متفاوت‌تری ایجاد کند یا به واکسن موجود مقاوم باشد. آنها با این حال به این نتیجه رسیده‌اند که شیوع نوع جهش‌یافته ویروس کرونا می‌تواند شمار افراد بستری در بیمارستان‌ها و همچنین آمار مرگ و میر براثر ابتلا به کووید ۱۹ را افزایش دهد. علیرضا رییسی سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا در این رابطه گفت: «ویروس از تعداد ژنی تشکیل شده که این ژن‌ها می‌توانند تغییر کنند. گاهی جهش‌ها با تغییرات کوچک همراه است. یک موسسه تحقیقاتی، ۱۴۰ هزار ویروس را بررسی کردند و از ۳۰ شهریور ماه متوجه تغییر ژنی در ویروس کرونا شدند. ویروس مانند کره است که تاج‌هایی دارد. این میله‌ها به سلول در بدن می‌چسبد و اگر این چسبندگی نباشد، ویروس نمی‌تواند فرد را مبتلا کند. این تغییر اخیر در این میله‌ها که به سلول می‌چسبند اتفاق افتاده است. وقتی این میله می‌خواهد به‌گیرنده سلول بچسبد، دقیقا باید قالب خودش باشد. این تغییر ژنی می‌تواند به شکلی اتفاق بیفتد که شکل آن به صورتی نباشد که به سلول بچسبد. تغییری که اتفاق افتاده این است که ویروس سریع‌تر به سلول می‌چسبد. در نتیجه قدرت سرایت ویروس کرونا را بالاتر برده است. این تغییرات در ۳۰ شهریور پیدا شد و مشاهده کردند که ۲۳ جهش اتفاق افتاده است. ولی تا هفته سوم آذر این موضوع اعلام نشده بود. سپس مشاهده کردند هزار و ۱۰۸ بیمار از این نوع ویروس داشتند. یعنی مشاهده کردند که میزان واگیری ویروس در جنوب و جنوب شرق انگلستان بیشتر شده و ژن ویروس را بررسی کردند و دیدند که ژن ویروس جهش‌یافته متفاوت است. بعد از آن، ویروس جهش یافته به کشورهای دیگر رفت و در حال حاضر اروپا درگیر این ویروس جهش‌یافته است.» سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا افزود: «نکته عجیب این جهش ژنتیکی این است که انتظار نمی‌رفت به سرعت ۲۳ جهش در این ویروس اتفاق بیفتد. این ویروس RNA است و جهش‌ها کندتر اتفاق می‌افتد. در نیجریه و آفریقای جنوبی هم جهش‌هایی اتفاق افتاده که می‌گویند میزان سرایت آن، از این ویروس جهش‌یافته در انگلستان هم بیشتر است. همانطور که ویروس کرونا در انگلستان جهش یافته، در هر کشور دیگری و حتی در ایران هم می‌تواند جهش پیدا کند.»
دیر یا زود همه‌چیز مشخص می‌شود
هرچند به گفته وزیر بهداشت هنوز ویروس کرونای جهش یافته وارد مرزهای کشورمان نشده، اما باید آنقدر مراقب بود که این ویروس جدید همان بلای یک سال پیش را سرمان نیاورد. با این حال، سوالات فراوانی در زمینه وجود یا عدم وجود ویروس کرونای جهش‌یافته در ایران وجود دارد. معاون بهداشت وزارت بهداشت در این زمینه بیان کرد: «اگر بخواهیم بگوییم ویروس موجود در ایران، ویروس جهش‌یافته در انگلستان است، باید مدرک داشته باشیم و به همین دلیل به عقب برگشتیم و نمونه‌های ویروس دو تا سه هفته قبل را از لحاظ ژنتیکی بررسی کردیم و دیدیم که این ویروس نبود؛ بنابراین پیک اتفاق افتاده در ماه‌های گذشته قطعا از نوع این ویروس جهش‌یافته نبود.» رییسی افزود: «وقتی این پاندمی در جهان اتفاق افتاد، موارد زیادی را به همه تذکر داد. اول اینکه بر اساس شواهد صحبت کنیم، زیرا دیر یا زود همه‌چیز مشخص می‌شود. یعنی نمی‌توان چیزی که تیتر اول دنیا است را پنهان کرد. اینکه موردی را به صورت مطلق بگوییم، نیازمند شواهد است.»
اگر بیاید، چه کنیم؟
مقابله با ویروس کرونای جهش‌یافته تفاوتی با اجداد یک ساله‌اش ندارد و درست همان مسیرها برای مقابله با این ویروس جهش‌یافته چندماهه هم صادق است. معاون بهداشت وزارت بهداشت در این رابطه گفت: «فرض کنید ویروس کرونا جهش یافته است. هیچ کار دیگری به جز همین رعایت پروتکل‌های بهداشتی و ماسک زدن نمی‌توان انجام داد. اصلا نباید از ویروس کرونا غافل شد. یکی از نگرانی‌های اصلی ما این است که به‌طور مثال در اردیبهشت ماه آرامش یافتیم و سپس فشارها برای بازگشایی‌ها انجام شد. از طرفی سهل‌انگاری اتفاق افتاد و در نتیجه شیوع ویروس اوج پیدا کرد و میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی به ۲۲ درصد رسیده بود. حدود ۶۶ درصد افراد برای کووید ۱۹ باید ایمن شوند تا زنجیره قطع شود، اما در مورد ویروس جهش‌یافته باید ۸۰ درصد افراد ایمن شوند تا زنجیره قطع شود. از طرفی هیچ واکسنی در دنیا ۱۰۰ درصد اثربخش نیست. ادعا می‌شود که از ۷۰ تا ۹۵ درصد واکسن‌ها ایمنی ایجاد می‌کنند. همان ۵ درصد در جمعیت ۸۰ میلیونی، کم نیست. حتی اگر واکسن بیاید و بزنیم، باز هم باید پروتکل‌های بهداشتی را به‌شدت رعایت کنیم.»
