داستان کسب و کار اینترنتی در ایران

حجت‌الله فرزانی

طی روزهای اخیر یک بار دیگر بحث‌های مرتبط با توسعه مشاغل آنلاین و اینترنتی در فضای عمومی اقتصاد و جامعه مطرح شده و شخص رییس‌جمهوری اعلام کردند که حداقل بیش از 1میلیون نفر در این فضای تازه اقتصادی یا به صورت انفرادی یا در قالب تیم‌های اقتصادی مشغول فعالیت هستند. یعنی این امکان فراهم شده که افراد در یک اتمسفر نوین ارتباطی و اقتصادی بدون نیاز به ابزارهای سنتی مانند شرکت یا مغازه از طریق برخی نیازهای حداقلی دارای شغل شوند و با سرمایه‌گذاری حداقلی به فعالیت‌های اقتصادی بپردازند. طبیعی است نخستین اثری که این اتمسفر تازه در فضای اقتصادی و ارتباطی کشور به جا خواهد گذاشت در حوزه اشتغالزایی است. به هر حال بیکاری، یکی از مشکلات دیرینه اقتصاد و معیشت ایران است که بر اساس اعلام متولیان امر برای ایجاد هر شغل ده‌ها میلیون سرمایه‌گذاری مستقیم مورد نیاز است. البته اقتصاد جهان، سال‌هاست که با ضرورت‌ها و دستاوردهای کسب و کارهای نوین و اینترنتی آشنا شده و از آن بهره می‌برد، اما این روند در کشورمان بنا به دلایل گوناگون آنگونه که باید و شاید جدی گرفته نشده بود. ظهور و بروز کرونا در کنار تمام آسیب‌هایی که داشت در حوزه کسب و کارهای اینترنتی این فرصت را برای اقتصاد ایران فراهم کرد که عقب‌ماندگی خود را در حوزه مشاغل آنلاین و اینترنتی جبران کند. در واقع شیوع کرونا، باعث شد تا اقتصاد ایران ناچار به استفاده از ظریفت‌های این نوع مشاغل شود. کرونا سرعت رشد مشاغل آنلاین در کشورمان را افزایش داد و مسیری که ایران مثلا می‌بایست در طول یک دهه طی کند را در کمتر از یک سال فراهم کرد. اگرچه با توجه به سطح پوشش تقریبا 70 درصدی اینترنت در سطح کشور همچنان ظرفیت‌های مغفول مانده‌ای در این حوزه وجود دارد، اما همین که اقتصاد ایران توانسته ظرفیتی در این ابعاد و سطح را ایجاد کند قابل توجه است. در سطح بین‌المللی مدت‌هاست که تئوری‌های تازه‌ای در خصوص پایان عصر مشاغل سنتی و آغاز مشاغل نوین اینترنتی مطرح شده و برخی از بزرگ‌ترین برندهای بین‌المللی مثل آمازون و علی‌بابا در این بخش فعالیت‌های دامنه‌داری دارند، اما ایران پیش از کرونا در این زمینه نتوانسته بود متناسب با ظرفیت‌هایش برنامه‌ریزی کند و دستاورد کسب کند. اینکه بیش از 70درصد قلمروی کشور، تحت پوشش اینترنت قرار گرفته، فرصتی است که از آن می‌توان برای توسعه کسب و کار کوچک و متوسط بهره برد. در حال حاضر در کلان‌شهرها و پایتخت یکی از ابزارهای مهم خانواده‌ها برای تامین مایحتاج ضروری و روتین، خرید اینترنتی است.

موقعیتی که ضرورت حضور در بازارهای فیزیکی و سنتی را تا حد زیادی کاهش داده است. رشدی که این روزها در حوزه استارتاپ‌ها مشاهده می‌شود برآمده از یک چنین تغییر و تحولات بنیادینی است. یکی از تبعات رشد این نوع کسب و کار اشتغالزایی است، موضوعی که دهه‌های اخیر اگر نگوییم مهم‌ترین مقوله، یکی از مهمترین مقولات بوده است. در کنار این مقوله مشاغلی چون صنعت حمل و نقل نیز با رشد قابل توجهی مواجه شده‌اند. به هر حال اقلام خریداری شده یا باید از طریق شرکت‌های حمل و نقل جابه‌جا شود یا اینکه از طریق ظرفیت‌های پستی نوین برای جابه‌جایی بهره گرفته شود. علاوه بر این مقولات مشاغل خانگی روند رو به رشد فقر مطلق در کشور را نیز کاهش داده است. افراد متقاضی از طریق یک آیدی و یک پیج می‌توانند اقدام به بازاریابی و جذب مشتری کنند و معیشت خود را بهبود بخشند. در برخی موارد تجمیع سرمایه‌های خرد باعث ایجاد بلوک‌های اقتصادی متوسط در فضای کسب و کار شده است. باید بدانیم، افزایش پایدار درآمد خانوارهای ایرانی باعث افزایش درآمد سرانه و رشد تولید ناخالص داخلی خواهد شد و نتایج آن در ادامه باعث رشد در سایر شؤون اقتصادی و بازرگانی خواهد شد. اما یکی از مهم‌ترین آثار این نوع مشاغل در اقتصاد، تبعاتی است که در خارج شدن از انحصار و رقابتی شدن بیشتر بازارها ایجاد کرده است. موضوع رقابتی شدن بازارها یکی از ضرورت‌هایی است که هر اقتصادی تلاش می‌کند زمینه تحقق آن را فراهم کند و اقتصاد ایران از طریق مشاغل اینترنتی توانسته بخشی از ضرورت‌های این حوزه را تحقق بخشد. با این توضیحات معتقدم، تکیه بر افزایش پهنای باند و سرمایه‌گذاری پایدار برای گسترش دامنه پوشش شبکه اینترنتی یکی از ضرورت‌هایی است که نباید در تور رقابت‌های سیاسی و جناحی قرار بگیرد. چرا که معیشت بسیاری از خانواده‌ها به این مقوله مرتبط شده است.